Encyklopedia Britannica. Skarbnica wielowiekowej wiedzy o świecie

Wiedza w broszurach

Ta 3-tomowa pierwsza edycja, ukazująca się w latach 1768-1771 drukowana była przez prywatnych drukarza i księgarza Colina Macfarquhara oraz grawera Andrew Bella. W trzech tomach, liczących 2391 stron i 160 tablic, zawarto 100 części w formie grubych broszur, wydawanych cyklicznie od 10 grudnia do końca 1771 roku.

Portal Encyklopedii tak opisuje te pierwsze wydawnicze działania: "Potrzebując redaktora, obaj wydawcy wybrali 28-letniego naukowca o nazwisku William Smellie, któremu zaoferowano 200 funtów szterlingów za wyprodukowanie encyklopedii w 100 częściach (zwanych "numerami" i będącymi odpowiednikami grubych broszur), które później zostały oprawione w trzy tomy. Pierwszy numer pojawił się 10 grudnia 1768 r. w Edynburgu, wyceniony na sześć pensów lub 8 pensów na lepszym papierze. Britannica została opublikowana pod pseudonimem "A Society of Gentlemen in Scotland" (Towarzystwo Dżentelmenów w Szkocji), prawdopodobnie odnosząc się do wielu dżentelmenów, którzy wykupili abonamenty".

Cotygodniowe wydania

Poszczególne kolejne broszury (numery) były publikowane w cotygodniowych wydaniach, a koniec ich publikacji nastąpił w 1771 roku i zamknął się w 2391 stronach, które oprawiono w trzy jednakowe tomy: Aa–Bzo, Caaba–Lythrum i Macao–Zyglophyllum. Jak podają dane historyczne sprzedano wtedy, w większości na abonament, prawie 3000 zestawów. Kroniki podają, że wydanych broszur było na około 3200 zestawów, ale nie wszystkie były w pełni kompletne.

Jeden trzytomowy zestaw kosztował niebagatelne wtedy pieniądze - 12 funtów szterlingów za sztukę. Jak podaje portal Encyklopedii "w I edycji znalazło się również 160 miedziorytowych ilustracji rytowanych przez Bella. Trzy ryciny w części poświęconej położnictwu, przedstawiające poród w szczegółach klinicznych, były wystarczająco szokujące, by skłonić niektórych czytelników do wyrwania tych rycin z tomu".

REKLAMA

Encyklopedia miała formę artykułów, takich naukowych esejów, z których tylko 30 było dłuższych niż trzy strony. Te eseje zostały pogrupowane tematycznie, a później nadano im porządek alfabetyczny. Na stronach domowych czytamy: "Poprzednie angielskie encyklopedie ogólnie wymieniały powiązane terminy osobno w kolejności alfabetycznej, podobnie jak ówczesny słownik techniczny, a podejście, które kierownictwo Britanniki wyśmiewało jako "rozczłonkowanie nauk". Pomysł na pogrupowanie najpierw tematyczne i dopiero później alfabetyczne - zwane "nowym planem" przypisywany jest Colinowi Macfarquharowi, chociaż William Smellie twierdził, że jest to jego własny wynalazek".

Ferment szkockiego oświecenia

Historię pomysłu na tę angielską encyklopedię przedstawia się jako wspólnie wypracowaną ideę Macfarquhara i Bella. Postrzegali oni Britannicę jako "konserwatywną reakcję na francuską Encyklopedię Denisa Diderota (opublikowaną w latach 1751-1766), powszechnie uważaną za heretycką. Jak na ironię, Encyclopédie powstała jako francuskie tłumaczenie popularnej angielskiej encyklopedii, Cyclopaedia, wydanej przez Ephraima Chambersa w 1728 roku. Chociaż późniejsze wydania Chambers' Cyclopaedia były nadal popularne i pomimo komercyjnej porażki innych angielskich encyklopedii, Macfarquhar i Bell byli zainspirowani przez intelektualny ferment szkockiego oświecenia i uznali, że nadszedł czas na nową encyklopedię opracowaną według nowego planu".

Co ciekawe, Smellie znaczącą część pierwszego wydania pisał opierając się dość swobodnie na zapożyczeniach z dzieł swojej epoki... i prawie dosłownie tłumaczył bądź przepisywał fragmenty m.in. z Voltaire'a, Benjamina Franklina, Alexandra Pope'a i Samuela Johnsona. Znana jest też jego wypowiedź ze spotkania towarzyskiego w jednym z klubów Edynburga - Crochallan Fencibles, gdzie opisywał dżentelmenom, którzy wykupili abonament na cały zbiór tej Encyklopedii, metodę pisania haseł: "Większość z nich to ja napisałem, mój chłopcze, i wyciągnąłem z książek wystarczającą ilość materiału dla drukarza. Skomponowałam go za pomocą wklejania i wycinania! [dokładnie: nożyczek]".

"Budowania korzyści przez wątpliwości"

Brak doskonałej wiedzy naukowej oraz pewnego rodzaju powielanie informacji zaczerpniętych od innych zostały przyćmione świetnie napisaną prozą i żywym językiem. Smellie różnego rodzaju niejasności tłumaczył potrzebą "budowania korzyści przez wątpliwości". Choćby we wstępie do 1. wydania napisał: "Jeśli chodzi o błędy w ogóle, czy to mieszczące się w określeniu mentalnym, typograficznym czy przypadkowym, jesteśmy świadomi, że jesteśmy w stanie wskazać większą ich liczbę niż jakikolwiek krytyk. Mężczyźni, którzy są zaznajomieni z niezliczonymi trudnościami towarzyszącymi wykonaniu dzieła o tak rozległym charakterze, wpiszą swoje uwagi. My odwołamy się do tych uwag z ulgą i satysfakcją, kiedy dopełnią naszego dzieła".

REKLAMA

A obecnie?... Po wielu właścicielskich zmianach, po powiększaniu i uzupełnianiu zasobów Encyklopedii właściciele ogłosili w 2012 roku, że wersja z 2010 będzie ostatnią drukowaną wersją. Była to 15. edycja ukończona w 32 tomach. Nieco więcej miała "Britannica – edycja polska", bo wraz z suplementami obejmowała 49 tomów. Ta polska edycja wydana została przez Wydawnictwo Kurpisz na przestrzeni lat od 1997 do 2005.

Na koniec jedna uwaga - kolejny raz przyłapaliśmy twórców polskiej Wikipedii na niewiedzy i mylnie wstawianych datach... prosimy, zmieńcie datę w kalendarzu, bo u was Encyklopedia Britannica została wydana 6 grudnia - błąd! A wystarczyło wejść na angielską wersję kalendarza (tam jest poprawnie) lub co jeszcze prostsze - odwołać się do źródeł na stronach domowych Encyklopedii. Wstyd!

PP