Mord, kłamstwo i walka o prawdę. Kalendarium zbrodni katyńskiej

Wrogowie

23 sierpnia 1939 roku nazistowskie Niemcy i ZSRR podpisali układ zwany paktem Ribbentrop-Mołotow, który zgodnie z tajnym protokołem zakładał m.in. rozbiór terenów II Rzeczpospolitej. Plan zaczęto wprowadzać w życie we wrześniu tego samego roku – w wyniku zbrojnych agresji nazistów i Sowietów Polskę podzielono na dwie strefy okupacyjne. Atakowani jednocześnie ze wschodu i zachodu Polacy skapitulowali. Z obszaru zajętego przez Armię Czerwoną we wrześniu i październiku 1939 roku wywieziono do 250 tysięcy polskich żołnierzy do sowieckich obozów jenieckich. Połowę - głównie szeregowców - zwolniono, tysiące więźniów skierowano do obozów pracy.

Kilkanaście tysięcy osób zostało przekazanych NKWD i trafiło do trzech obozów specjalnych w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie. Byli to oficerowie, wyżsi urzędnicy państwowi i wojskowi, a także policjanci, żandarmi i strażnicy więzienni - Polacy, którzy zdaniem sowietów stanowili największe zagrożenie dla rozszerzenia komunizmu na zachód. To właśnie m.in. oni stali się wkrótce ofiarami ludobójczej akcji NKWD.

Kalendarium zbrodni katyńskiej uwidacznia zorganizowany charakter zabijania Polaków, a także rolę zbrodni oraz jej późniejszego tuszowania w ustanawianiu moskiewskiej dominacji na terenie powojennej Polski. Pokazuje też, że od samego początku o katyńską prawdę głośno upominały się środowiska polskie - głównie emigracyjne - oraz nieliczne osoby z innych krajów.

5 marca 1940 roku

Została podjęta uchwała Biura Politycznego Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) zatwierdzająca tajny wniosek szefa NKWD Ławrientija Berii do przywódcy Związku Radzieckiego Józefa Stalina.

Była to decyzja o rozstrzelaniu polskich jeńców wojennych przebywających w obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie oraz polskich więźniów przetrzymywanych przez NKWD na obszarze wschodnich województw Rzeczypospolitej.

3 kwietnia 1940 roku

W lesie katyńskim pod Smoleńskiem strzałami w tył głowy zaczęto mordować pierwszych oficerów z obozu w Kozielsku. Ciała grzebano na miejscu.

Posłuchaj

Stanisław Swianiewicz, w ostatniej chwili cofnięty z transportu śmierci w Katyniu: na placu stał autobus z zasmarowanymi wapnem oknami. Podjeżdżał do wagonów – jeńcy wchodzili do pojazdu bezpośrednio z kolejowych stopni. Zabierał około 30 jeńców i znikał za drzewami. (RWE, 1977) 4:54

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Powiązany Artykuł

Odpowiadał za los polskich jeńców z obozów specjalnych NKWD. Posłuchaj zeznań sowieckiego zbrodniarza

4 kwietnia 1940 roku

W Obwodowym Zarządzie NKWD w Kalininie (obecnie Twer) rozstrzelano więźniów - głównie funkcjonariuszy policji - z pierwszego transportu z Ostaszkowa. Zabitych ukryto w zbiorowych mogiłach w Miednoje.

5 kwietnia 1940 roku

W Charkowie NKWD zaczęło zabijać jeńców przywiezionych z obozu w Starobielsku. Zwłoki pomordowanych wrzucano do dołów śmierci w Piatichatkach pod Charkowem.

12-13 kwietnia 1940 roku

To początek drugiego etapu masowych deportacji Polaków z Kresów. Wywieziono m.in. kilkadziesiąt tysięcy członków rodzin polskich oficerów mordowanych w tym czasie przez sowietów.

Kwiecień-maj 1940 roku

Wymordowano ponad siedem tysięcy polskich jeńców z więzień w Zachodniej Ukrainie (zwłoki ukryto m.in. w podkijowskiej Bykowni) oraz więzionych na terenie Sowieckiej Białorusi (ciała pochowano w Kuropatach koło Mińska i wielu innych miejscach).

Powiązany Artykuł

Stanisław Swianiewicz. Cudem ocalały świadek Katynia

Maj 1940 roku

Enkawudziści zabili ostatnich Polaków przewiezionych z Kozielska, Starobielska i Ostaszkowa. W kolejnym miesiącu oficerowie ocaleni z transportów śmierci zostali przewiezieni do obozu w Griazowcu.

W sumie Rosjanie zamordowali prawie 22 tysiące obywateli polskich.

"Głównym mordercą był Błochin. Zakładał do tego celu brązowy skórzany fartuch, długie skórzane rękawice oraz skórzany kapelusz". Posłuchaj zeznań Dmitrija Tokariewa, szefa NKWD w Kalininie, uczestnika mordu:

22 czerwca 1941 roku

Niemcy zaatakowały ZSRR i tym samym rozpoczęły nowy rozdział II wojny światowej. W efekcie Sowieci przystąpili do koalicji antyhitlerowskiej i stali się sojusznikami Polski. Teren Smoleńska wraz z przyległym lasem katyńskim znalazł się pod kontrolą Niemców.

Powiązany Artykuł

Janina Lewandowska. Jedyna kobieta-ofiara Katynia

30 lipca 1941 roku

Premier gen. Władysław Sikorski i ambasador ZSRR Iwan Majski podpisali w Londynie układ o wznowieniu stosunków dyplomatycznych między emigracyjnym rządem Polski a Związkiem Radzieckim. Uzgodnili m.in. zwolnienie z więzień i łagrów obywateli polskich.

Sierpień 1941 roku

Została utworzona tzw. Armia Andersa, czyli Polskie Siły Zbrojne w ZSRR. Niemal od razu po sformowaniu armii rozpoczęto intensywne poszukiwania zaginionych jeńców wojennych. Zajął się tym specjalny pełnomocnik gen. Władysława Andersa rotmistrz Józef Czapski, jeden z ocalonych z sowieckich obozów.

Józef Czapski o zaginionych polskich oficerach:

Powiązany Artykuł

Pierwsze ekshumacje w Katyniu. "Wszystko było przesiąknięte zapachem śmierci"

3 grudnia 1941 roku

Władysław Sikorski podczas wizyty w Moskwie zapytał Józefa Stalina o los zaginionych polskich oficerów z Kozielska, Starobielska i Ostaszkowa, których bezowocne poszukiwania trwały od września 1941 roku. Wcześniej Sowieci utrzymywali, że jeńcy zostali zwolnieni z obozów. Tym razem Stalin stwierdził, że Polacy "uciekli do Mandżurii".

Posłuchaj

Gen. Tadeusz Bór-Komorowski, dowódca Armii Krajowej w latach 1943-44: dostanie się w ręce Niemców tysięcy oficerów nie mogłoby ujść uwadze wywiadu AK. Tymczasem poszukiwania nie dawały żadnych rezultatów. (BBC, 1951) 4:20

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Marzec 1942 roku

Polscy robotnicy przymusowi pracujący dla Niemców w okolicach Katynia dowiedzieli się od miejscowej ludności o tym, co działo się w tutejszych lasach. Pod osłoną nocy odkryli zakopane zwłoki i znaleźli przy nich guziki z polskich mundurów. Poinformowali Niemców o znalezisku, ci jednak nie wykazali wówczas zainteresowania.

Luty 1943 roku

Niemcy rozpoczęli prace ekshumacyjne w lesie katyńskim. Prawdopodobnie zauważyli w sprawie zbrodni potencjał propagandowy i możliwość skłócenia aliantów.

Powiązany Artykuł

"Warstwy ciał jedne na drugich". Mackiewicz i Goetel o poszukiwaniu prawdy o Katyniu

10 kwietnia 1943 roku

Do Katynia na zaproszenie Niemców przyleciała polska delegacja, w której znalazł się m.in. pisarz Ferdynand Goetel, autor pierwszego polskiego dokumentu dotyczącego zbrodni - raportu przedstawionego Zarządowi Głównemu Polskiego Czerwonego Krzyża.

11 kwietnia 1943 roku

Niemiecka Agencja Prasowa "Transocean" opublikowała komunikat o "odkryciu masowego grobu ze zwłokami 3 tysięcy oficerów polskich" zamordowanych przez NKWD i dodała, że szacuje się "ogólną liczbę polskich oficerów, zabitych i pogrzebanych tam na 10 tysięcy".

12 kwietnia 1943 roku

Radio Berlin powtórzyło wiadomość o odkryciu w katyńskim lesie i sprecyzowało, że zamordowani Polacy przed śmiercią byli więzieni w Kozielsku.

13 kwietnia 1943 roku

W niemieckim MSZ odbyła się oficjalna konferencja prasowa poświęcona zbrodni katyńskiej. W przyszłości data 13 kwietnia stanie się Dniem Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej.

Nowy podcast dokumentalny Polskiego Radia podąża śladem pierwszego badacza zbrodni katyńskiej:

15 kwietnia 1943 roku

Sowieci w komunikacie radiowym zaprzeczyli, by byli odpowiedzialni za mord w Katyniu i oskarżyli Niemców o dokonanie zbrodni.

Powiązany Artykuł

Komisja Maddena. Amerykańskie śledztwo w sprawie Katynia

15 kwietnia 1943 roku

Do Katynia wyjechała Komisja Techniczna Polskiego Czerwonego Krzyża, której pracami kierował sekretarz generalny Zarządu Głównego PCK Kazimierz Skarżyński. W składzie komisji znaleźli się pisarze Ferdynand Goetel i Józef Mackiewicz.

25 kwietnia 1943 roku

Rząd ZSRR zerwał stosunki dyplomatyczne z Polską w reakcji na wniosek emigracyjnego rządu RP o wysłanie do Katynia komisji Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, na której działanie w Katyniu Sowieci - jako strona zainteresowana - nie wyrazili zresztą zgody.

28 kwietnia 1943 roku

W Katyniu rozpoczęła pracę Międzynarodowa Komisja Lekarska złożona z profesorów medycyny sądowej z państw sojuszniczych lub okupowanych przez nazistów oraz lekarza z neutralnej Szwajcarii.

Wrzesień 1943 roku

W Berlinie wydano pierwszą oficjalną publikację o zbrodni Katyńskiej "Amtliches Material zum Massenmord von Katyn". W tym samym miesiącu Armia Czerwona odbija ziemię smoleńską z rąk niemieckich, a miejsce zbrodni w Katyniu zostaje przejęte przez NKWD, które rozpoczyna preparowanie dowodów wskazujących na niemieckie sprawstwo mordu.

13-26 stycznia 1944 roku

W Katyniu rozpoczyna pracę tzw. komisja Burdenki, ciało złożone z radzieckich lekarzy, którego zadaniem jest uwiarygodnienie wersji zdarzeń napisanej przez NKWD. W końcowym raporcie - przygotowanym wcześniej przez enkawudzistów - komisja podpisuje się pod twierdzeniem, że to Niemcy zabili polskich oficerów.

Powiązany Artykuł

Białoruska Lista Katyńska. Zamordowani w Mińsku

1948 rok

W Londynie opublikowano pierwsze oficjalne polskie wydawnictwo "Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów" opracowane przez Józefa Mackiewicza i Zdzisława Stahla oraz z przedmową gen. Władysława Andersa. 

Październik 1951 roku

W kongresie USA utworzono Specjalną Komisję Śledczą do Zbadania Faktów, Dowodów i Okoliczności Mordu w Lesie Katyńskim. Przewodniczył jej kongresmen Ray John Madden.

22 grudnia 1952 roku

Komisja Maddena w końcowym raporcie "jednomyślnie stwierdza (...) że sowieckie NKWD (...) dokonało masowego mordu oficerów armii polskiej w Lesie Katyńskim koło Smoleńska w Rosji nie później niż wiosną 1940 roku".

Posłuchaj

Jan Nowak-Jeziorański, dyrektor Rozgłośni Polskiej RWE: wołamy o prawdę tu, na obczyźnie, bo w Polsce milczeć muszą osierocone rodziny, ojcowie, bracia, siostry i przyjaciele tych, których prochy pochłonęła okrutna rosyjska ziemia. (RWE, 1961) 8:28

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

1976

Instytut Literacki w Paryżu wydaje książkę "W cieniu Katynia" Stanisława Swianiewicza, prawnika, sowietologa, oficera cofniętego w ostatniej chwili z transportu śmierci w Katyniu, jedynego naocznego świadka sowieckiej organizacji zbrodni.

31 lipca 1981 roku

W tzw. Dolince Katyńskiej na warszawskich Powązkach ustawiono z inicjatywy ks. Stefana Niedzielaka i Stefana Melaka kamienny krzyż poświęcony ofiarom sowieckiego mordu. W nocy Służba Bezpieczeństwa przy użyciu dźwigu zdemontowała krzyż i wywiozła go z terenu cmentarza.

Powiązany Artykuł

Zbrodnia katyńska. Zagłada polskich elit

1987 rok

Powstała polsko-radziecka Komisja Historyków Partyjnych do wyjaśnienia białych plam w historii wzajemnych stosunków. Strona rosyjska nie przedstawiła jednak oficjalnego stanowiska w sprawie Katynia.

2 września 1988

W Lesie Katyńskim z inicjatywy prymasa kard. Józefa Glempa ustawiono poświęcony przezeń drewniany krzyż.

20/21 stycznia 1989 roku

W nocy zostaje zamordowany ks. Stefan Niedzielak, współzałożyciel Rodzin Katyńskich. O zbrodnię podejrzewa się SB, a nawet KGB. Śledztwo w sprawie śmierci kapłana zostało umorzone.

12 października 1989 roku

Józef Żyta, prokurator generalny PRL, skierował do prokuratory generalnej ZSRR wniosek o przeprowadzenie śledztwa w sprawie mordu w Katyniu. Wszczęto je we wrześniu następnego roku.

13 kwietnia 1990 roku

Po raz pierwszy w historii ZSRR jego władze oficjalnie przyznały, że zbrodni katyńskiej dokonało NKWD. Radziecki prezydent Michaił Gorbaczow przekazał w Moskwie rosyjskie dokumenty katyńskie prezydentowi RP Wojciechowi Jaruzelskiemu. Tego samego dnia sowiecka agencja prasowa TASS wysłała w świat komunikat stwierdzający, że  mord w Katyniu to "jedna z ciężkich zbrodni stalinizmu".

Posłuchaj

Przesłuchanie Piotra Soprunienki, naczelnika Zarządu ds. Jeńców Wojennych NKWD ZSRR. Fragment audycji "Ostatnia podróż" przygotowanej przez Antoniego Szybisa (PR, 11.11.1991) 1:17

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

25 lipca - 9 sierpnia 1991 roku

Dokonano ekshumacji ciał jeńców Starobielska w Piatichatkach pod Charkowem. Miejsce pogrzebania zwłok ujawnili przedstawiciele KBG w Charkowie.

15-31 sierpnia 1991 roku

Dzięki informacjom KGB odbyła się w Miednoje ekshumacja zamordowanych w Kalininie oficerów z obozu w Ostaszkowie.

Powiązany Artykuł

"Każdy ginął od strzału w tył głowy". Posłuchaj wstrząsających zeznań uczestnika mordu polskich jeńców z Ostaszkowa

14 października 1992 roku

Na polecenie prezydenta Rosji Borysa Jelcyna przekazano prezydentowi RP Lechowi Wałęsie kopię rozkazu z 5 marca 1940 roku o rozstrzelaniu polskich oficerów więzionych w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie.

17 czerwca 2000 roku

Otwarto Polski Cmentarz Wojenny w Charkowie.

28 lipca 2000 roku

Dokonano otwarcia Polskiego Cmentarza Wojennego w Katyniu.

21 września 2000 roku

Otwarto Polski Cmentarz Wojenny w Miednoje.

30 listopada 2004 roku

Instytut Pamięci Narodowej wszczął polskie śledztwo w sprawie zbrodni katyńskiej

5 października 2007 roku

Prezydent RP Lech Kaczyński awansował pośmiertnie ofiary Zbrodni Katyńskiej

14 listopada 2007 roku

Sejm RP - na wniosek Federacji Rodzin Katyńskich - ustanowił dzień 13 kwietnia Dniem Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej.

Serwis specjalny poświęcony zbrodni katyńskiej:

10 kwietnia 2010 roku

W wyniku katastrofy lotniczej w Smoleńsku śmierć poniosło 96 członków delegacji udającej się na obchody 70. rocznicy zbrodni katyńskiej, w tym prezydent RP Lech Kaczyński, a także inni przedstawiciele najwyższych władz Rzeczypospolitej oraz rodzin oficerów zamordowanych przez NKWD w 1940 roku.

21 września 2012 roku

Otwarto Polski Cmentarz Wojenny w ukraińskiej Bykowni.

Źródło: Polskie Radio