Matka, macocha, żony i łup wojenny. Kobiety w życiu Bolesława Chrobrego

Dzieje początków państwa polskiego to opowieść o książętach, królach i rycerzach, działających w interesie własnym lub na rzecz swych panów. Kobietom w tych narracjach przeznaczono rolę matek, żon i świętych; podległe woli i kaprysom mężczyzn, bywały czasem narzędziami polityki, znacznie rzadziej jej podmiotami.

Właśnie takie niewiasty towarzyszyły pierwszym Piastom na polskim tronie. Bolesław Chrobry (967-1025), drugi władca księstwa Piastów, a od 1025 roku pierwszy król Polski, był wręcz nimi otoczony. Ale nie wszystkie pełniły wyłącznie "ozdobną" rolę u boku monarchy.

Dobrawa. Matka przyszłego króla

Czeska księżniczka z dynastii Przemyślidów, córka księcia Czech Bolesława I Srogiego (ok. 910-972) i (być może) jego żony Biagoty, w polskiej mitologii zyskała miano "matki chrzestną Polaków". Legenda przypisuje bowiem Dobrawie (ok. 930- 977) wpłynięcie na męża - księcia Mieszka I (ok. 922/945-992), pierwszego władcy państwa Piastów - by ten przyjął chrzest i wprowadził Polskę w krąg cywilizacji chrześcijańskiej. Tak przynajmniej (niezależnie od siebie, ale i w dwóch różnych wersjach) utrzymują kronikarze Thietmar z Merseburga i Gall Anonim.

Bolesław Chrobry to jedyne historycznie potwierdzone dziecko Mieszka i Dobrawy, jednak według przypuszczeń części badaczy para ta mogła spłodzić jeszcze córkę (o której za chwilę). Fakt, że jego matka należała do Przemyślidów, dawało mu pewne prawa do sięgnięcia po czeską koronę, z czego zresztą na krótko skorzystał w latach 1003-1004.

REKLAMA

• Koronacja Bolesława Chrobrego. Manifestacja niezależności Polski
• Burzliwe dzieje polskich insygniów królewskich

Oda. Wypędzona macocha

Gdy Dobrawa umarła w 977 roku, Mieszko I szybko znalazł kolejną żonę. Była nią Oda Dytrykówna (ok. 955- 1023), córka niemieckiego margrabiego Dytryka (?-985). Małżeństwo to przypieczętowało sojusz polsko-niemiecki zawarty między Mieszkiem a cesarzem Ottonem II (955-983). Według kronikarzy Oda urodziła księciu trzech synów: Mieszka, Lamberta i Świętopełka (ten zapewne zmarł młodo, bo "Dagome Iudex" z 991 roku wymienia tylko dwóch pierwszych).

Gdy pierwszy władca państwa Piastów zmarł w 992 roku, a tron po nim objął pierworodny Bolesław, macocha zaczęła sprawować współrządy. Chrobremu musiało to się nie podobać, bo dość szybko (prawdopodobnie około 995 roku) wypędził Odę wraz z jej synami z kraju, skupiając w ten sposób w swych rękach pełnię władzy. Był to jeden z pierwszych przejawów jego stanowczego i nierzadko brutalnego stylu rządzenia, który charakteryzował okres jego panowania.

Sygryda Storråda/Gunhilda/Świętosława. Domniemana siostra

Niedostatki źródeł historycznych z wczesnego średniowiecza, dotyczących zwłaszcza kobiet, sprawia, że jedną z największych tajemnic ówczesnej Europy Północno-Środkowej jest kobieta, która była królową szwedzką, duńską, norweską i angielską, żoną potomka wikingów, króla Swena Widłobrodego (ok. 950/960-1014) oraz króla Eryka Zwycięskiego (ok. 945-995), oraz matką królów Haralda Svenssona (?-1018) i Kanuta Wielkiego (996/997-1035).

REKLAMA

Urodziła się między 960 a 972 rokiem, zmarła po 1016 roku. Według jednych źródeł była Szwedką, wedle innych - córką Mieszka I i siostrą Bolesława Chrobrego. Miała na imię Sygryda Storråda albo Gunhilda, a jej "prawdziwe" imię zwolennicy tezy o polskim pochodzeniu rekonstruują jako "Świętosława". Część specjalistów jest zdania, że niektórzy mylą Sygrydę, drugą żonę Swena, z Gunhildą, jego pierwszą małżonką. A tylko o Gunhildzie mówi się, że była córką Burysława, utożsamianego z Mieszkiem.

W polskich dokumentach z epoki nie ma jednak ani śladu po siostrze Chrobrego. Poszlaki na temat jej związków z państwem Piastów są niejasno sygnalizowane w szwedzkich sagach, spisanych jednak kilka pokoleń później, a więc nie całkiem wiarygodnych.

• Zjazd gnieźnieński. Jak Chrobry zrobił z Polski państwo europejskie
• Pokój w Budziszynie. Mistrzostwo dyplomacji Chrobrego

Żona numer jeden. Nieznana i niechciana

Po raz pierwszy w związek małżeński Bolesław wstąpił w 984 roku jako 17-latek, a żonę wybrał dla niego ojciec. Historia obeszła się z nią mało łaskawie, bo nie znamy jej imienia. Względami Piastów cieszyła się zresztą bardzo krótko.

REKLAMA

Wiadomo, że była córką Rykdaga, margrabiego Miśni w latach 982-985, w swoim czasie znaczącego władcy sporego kawałka ziemi między Soławą a Odrą. Gdy jej ojciec utracił marchię, a następnie umarł w 985 roku, Mieszko I uznał, że synowa już mu się "nie opłaca". Podobnie więc jak wcześniej kazał synowi się żenić, tak teraz polecił mu oddalić żonę, bo przecież taki młodzieniec znajdzie jeszcze jakąś lepszą partię.

To szukanie okazało się jednak nie takie łatwe, jak się obu panom mogło wydawać.

• Mityczne gniazdo polskości. Jak Gniezno stało się stolicą państwa Piastów
• 781 lat temu odbył się prawdopodobnie pierwszy turniej rycerski na ziemiach polskich

Żona numer dwa. Judyta albo Karolda

19-letni rozwodnik po raz drugi stanął na ślubnym kobiercu w 986 roku. I znów nie znamy imienia jego wybranki, choć urodziła ona Bolesławowi pierworodnego syna Bezpryma (986/987-1032). Drugie małżeństwo trwało jeszcze krócej, niż pierwsze. Tuż po narodzinach Bezpryma związek został unieważniony i niemowlak wraz z matką opuścili Polskę. Bolesław pozbawił wprawdzie pierwszego syna praw do tronu, ten jednak w wyniku spisku w latach 1031-1032 zasiadł na polskim tronie jako książę (zrzekł się tytułu królewskiego na rzecz niemieckiego cesarza).

REKLAMA

O drugiej żonie Chrobrego Thietmar napisał tyle, że Bolesław "pojął za żonę Węgierkę, z którą miał syna Bezpryma, lecz i tę również przepędził". Ponad cztery wieki później Jan Długosz wymyślił dla niej imię "Judyta" i stwierdził, że była córką księcia Węgier imieniem Gejza (węg. Géza, ok. 949- 997). Najnowsze badania historyków polskich i węgierskich sugerują jednak, że była raczej szwagierką węgierskiego władcy, a na imię miała Karolda.

• Thietmar – pierwszy polakożerca
• Kim był Mieszko I? Czy był wikingiem? A może pochodził z Moraw, Łużyc lub Rusi?

Żona numer trzy. Była numerem jeden

Nareszcie w 987 roku, jako 20-latek po przejściach, Bolesław spotkał miłość swego życia. Miała na imię Emnilda (ok. 970/975-1016/1017), była córką niejakiego Dobromira, o którym Thietmar napomknął, że był "czcigodnym księciem" ("venerabili seniore Dobremiro"), a który pochodził być może z książęcego rodu z Ołomuńca, Łużyc lub Milska.

Z Emnildą Bolesław Chrobry spędził 30 lat. Doczekali się piątki dzieci: dwóch nieznanych z imienia córek, Regelindy, Mieszka II Lamberta oraz syna Ottona. Mieszka uznał Bolesław za swego dziedzica w miejsce pierworodnego Bezpryma (co potem stało się zapalnikiem brutalnego konfliktu między przyrodnimi braćmi). Istnieją przypuszczenia, że trzecia żona miała wpływ na męża i nie tylko doradzała mu w wielu sprawach, ale być może nawet brała udział w oficjalnych wydarzeniach dyplomatycznych (np. w zjeździe z Merseburgu w 1013 roku).

REKLAMA

Thietmar, choć od początku do końca niechętny Chrobremu, o Emnildzie wyrażał się bardzo pochlebnie, pisząc: "Chrystusowi wierna, niestateczny umysł swego męża ku dobremu zawsze kierowała".

Gall Anonim również chwalił jej dobroczynny wpływ na porywczego księcia: "nieraz bowiem żona jego, królowa, kobieta mądra i roztropna, wielu wydanych na śmierć za przestępstwo wyrwała z rąk pachołków, ocaliła od bezpośredniego niebezpieczeństwa śmierci i w więzieniu, pod strażą zachowywała ich miłosiernie przy życiu, niekiedy bez wiedzy króla, a kiedy indziej za jego milczącą zgodą".

Małżeńskie szczęście przerwała śmierć Emnildy w 1016 lub 1017 roku. I znów trzeba było się żenić.

Żona numer cztery. Oda Miśnieńska

Jeszcze raz Chrobry, tym razem z własnej woli, zwrócił uwagę na córkę margrabiego Miśnieńskiego. Tym razem była to Oda (ok. 996/1002-?), córka Ekkeharda I (ok. 960-1002). W lutym 1018 roku została czwartą i ostatnią żoną piastowskiego księcia, a według niepotwierdzonych przez badaczy słów Długosza została wraz z Bolesławem koronowana w 1025 roku. Jedynym dzieckiem pary była córka Matylda (ok. 1018/1025 - po 1036), wydana później prawdopodobnie za księcia Szwabii Ottona ze Schweinfurtu.

REKLAMA

W sensie politycznym małżeństwo z Odą miało być przypieczętowaniem polsko-niemieckiego traktatu pokojowego w Budziszynie, kończącego wojnę z lat 1015-1018. Dzięki układowi z cesarzem Henrykiem II (ok. 973/978-1024) Chrobry zyskał też posiłki na wyprawę kijowską, by pomóc odzyskać tron swemu zięciowi Świętopełkowi (ok. 980-1019), wielkiemu księciu Rusi Kijowskiej, którego obalił młodszy brat Jarosław I Mądry (ok. 978-1054).

Interwencja ta zakończyła się (chwilowym) przywróceniem władzy księciu, a także oswobodzeniem będącej w niewoli córki Chrobrego (nieznanej z imienia), żony Świętopełka. Zarazem pośród wielu wojennych łupów Bolesław przywiózł z Kijowa osobę, której obecność na polskim dworze musiała niezbyt podobać się Odzie.

Przedsława. Ruska kochanka "starego wszetecznika"

O rękę księżniczki Przedsławy z dynastii Rurykowiczów Bolesław Chrobry starał się jeszcze w 1017 roku, zanim pojawiła się możliwość poślubienia Ody. Wówczas jednak brat Przedsławy, wspomniany przed chwilą Jarosław I, nie wyraził zgody na małżeństwo. Polski książę znalazł jednak inny sposób. Po zwycięskiej wyprawie na Ruś uprowadził po prostu Przedsławę do Polski jako swą nałożnicę.

Wcześniej Bolesław jeszcze miał ją zgwałcić, co kronikarze tłumaczą chęcią znieważenia pokonanego Jarosława (bo wedle tamtej wizji świata krzywda wyrządzona kobiecie była bardziej wymierzona w jej "posiadacza", a nie samą pokrzywdzoną). Księżniczka, jako aktywna uczestniczka konfliktu między braćmi, była bowiem przeciwniczką Światopełka.

REKLAMA

W relacji Galla Anonima Chrobry wołał w Kijowie: "tak jak w tej godzinie Złota Brama miasta ugodzona została tym mieczem, tak następnej nocy ulegnie siostra najtchórzliwszego z królów, której mi dać nie chciał". Zaś Thietmar swoim zwyczajem oczywiście był obrzydzony, opisując, że Przedsławę "ten stary wszetecznik Bolesław uprowadził bezwstydnie, zapominając o swojej ślubnej małżonce".

Losy Przedsławy, podobnie jak dzieje Ody, po śmierci Bolesława Chrobrego w 1025 roku nie są znane. Być może polakożerczy Thietmar mógłby mieć coś do powiedzenia na ten temat, lecz umarł jeszcze w 1018 roku, pozostawiając nas bez informacji na temat ostatnich lat panowania pierwszego króla Piastowskiego Polski.

• Wyprawa kijowska Bolesława Chrobrego. Zapełniony skarbiec i pohańbiona ruska księżniczka
• "Wikingowie: Wallhala". Kim był Jarosław Mądry, w którego wciela się Marcin Dorociński?