Potęga zniszczenia. 10 największych trzęsień ziemi w historii pomiarów

Żywioł niosący śmierć i zniszczenie

Z perspektywy sejsmologii naszą planetę można sobie wyobrazić jako mozaikę stykających się ogromnych skalnych skorup, które unoszą się na morzu płynnego, stopionego metalu. Skorupy te, nazywane płytami tektonicznymi, poruszają się i ocierają o siebie, niekiedy tak gwałtownie, że powodują trzęsienia ziemi.

Roczna liczba trzęsień ziemi szacowana jest na 20 tysięcy (55 dziennie). Większość przebiega łagodnie lub zgoła niezauważalnie, ale każdego roku około szesnastu jest klasyfikowanych jako poważne, czyli takie, które mogą wywołać rozległe zniszczenia materialne i przyczynić się do śmierci wielu osób.

Samo trzęsienie ziemi, nawet bardzo silne, może zresztą nie być szczególnie zabójcze, ponieważ jednak znaczna część tego typu zdarzeń dzieje się na dnie morskim (tam najczęściej spotykają się krawędzie płyt tektonicznych), śmiertelnym zagrożeniem stają się fale tsunami. To - wywołane przez tarcie lub uskok płyt - gwałtowne podniesienie poziomu wód oceanicznych, które następnie wdzierają się w głąb lądu, niszcząc wszystko na swej drodze, zabijając dziesiątki lub setki tysięcy osób, a miliony pozbawiając dachu nad głową.

Kiedyś siłę trzęsienia ziemi mierzono według tzw. skali Richtera, opracowaną w latach 40. XX wieku przez m.in. amerykańskiego geofizyka Charlesa Francisa Richtera (1900-1985). Ze względu na pewne wady tej klasyfikacji zastąpioną ją skalą wielkości tzw. momentu sejsmicznego (jej jednostką jest "M_W", a dla uproszczenia mówi się o "magnitudzie").

REKLAMA

Za poważne trzęsienia ziemi uznaje się te, która mają magnitudę wielkości 7 lub większą.

Przedstawiamy 10 z tych trzęsień, które według opracowanej przez naukowców skali okazały się najsilniejsze w dziejach pomiarów.

Trzęsienie ziemi na Oceanie Indyjskim w 2012 roku

To, co wydarzyło się 11 kwietnia 2012 roku w indonezyjskiej prowincji Aceh na północy Sumatry, to przykład tego, jak bardzo nieprzewidywalna może być natura. Tego dnia na dnie Oceanu Indyjskiego zarejestrowano jedno po drugim dwa trzęsienia ziemi: jedno o magnitudzie 8,6, drugie zaś 8,2.

W Aceh, gdzie pamiętano jeszcze tragedię katastrofalnego tsunami z 2004 roku (o którym piszemy poniżej), wybuchła panika. Kilka osób zmarło na zawał serca, kilka zostało rannych podczas zamieszania związanego z ewakuacją, którą podjęto natychmiast po wystąpieniu wstrząsów. Ludzie z rejonu wybrzeża uciekali - pieszo lub w pojazdach - na wyżej położone tereny.

REKLAMA

Stan zagrożenia tsunami został odwołany już po kilku godzinach. Okazało się, że było to trzęsienie ziemi typu przesuwnego (strike-flip), podczas którego płyty tektoniczne przesuwają się względem siebie w poziomie, a nie w pionie. Ten rodzaj tektoniki z reguły nie ma potencjału do wywołania wielkiej fali tsunami.

Ostatecznie odnotowano tylko niewielkie zniszczenia budynków i falę nieprzekraczającą metra wysokości. W historii wydarzenie zapisało się jednak jako największe zarejestrowane trzęsienie ziemi typu przesuwnego.

Trzęsienie ziemi na Aleutach i tsunami na Hawajach w 1946 roku

1 kwietnia 1946 roku na Wyspach Aleuckich, położonych na Pacyfiku między amerykańską Alaską a rosyjską Kamczatką, zatrzęsła się ziemia. Wstrząs o magnitudzie 8,6 wywołał następnie rozległe tsunami o wysokości do 40 metrów, które z prędkością 800 kilometrów na godzinę zaczęło rozchodzić się po Oceanie Spokojnym.

Na położonej nieopodal epicentrum trzęsienia wyspie Unimak fala uderzyła w znajdującą się 30 metrów nad poziomem wody latarnię morską, zabijając pięciu pracowników. Pięć godzin później tsunami wysokie na kilkanaście metrów dotarło do położonych 3900 kilometrów dalej Hawajów. Fala pozbawiła życia 159 osób i zrównała z ziemią wiele budynków.

REKLAMA

Tsunami było tak niepowstrzymane, że dotarło nawet do Antarktydy, położonej 15500 kilometrów od epicentrum trzęsienia ziemi.

Trzęsienie ziemi w Asam i Tybecie w 1950 roku

Katastrofa, które miała miejsce pomiędzy indyjskim Asamem a Tybetem 15 sierpnia 1950 roku, to najsilniejsze w historii trzęsienie ziemi zanotowane na lądzie. Jego siła wyniosła 8,6 magnitudy, a spowodowało je zderzenie dwóch płyt kontynentalnych - indyjskiej i euroazjatyckiej.

W Tybecie trzęsienie spowodowało osuwiska i pęknięcia ziemi, w wyniku których całe wsie zsuwały się do rzek i zostały porwane przez wodę. W piaszczystych glebach powstawały głębokie szczeliny. Na terenie Indii było podobnie: osuwająca się ziemia i pękanie naturalnych tam doprowadziło do zagłady 70 wiosek.

Na skutek trzęsienia ziemi w ciągu kolejnych dni w regionie występowały powodzie. Trzęsienie ziemi było tak silne, że jego skutki odczuwalne były nawet w Norwegii i Anglii – zaobserwowano tam tzw. sejsze, czyli fale stojące tworzące się na zamkniętych zbiornikach wodnych.

REKLAMA

Szacuje się, że w wyniku trzęsienia ziemi w 1950 roku zginęło około 4800 osób – około 1500 w Indiach i 3300 w Tybecie.

Trzęsienie na Wyspach Szczurzych w 1965 roku

Wyspy Szczurze (Rat Islands) należą do łańcucha wspomnianych już wulkanicznych Wysp Aleuckich, znajdujących się na granicy między płytami tektonicznymi Pacyfiku i Ameryki Północnej. Ze względu na położenie wstrząsy nie są tutaj niczym nadzwyczajnym, a fakt, że ziemie te leżą nad oceanem, stwarza dogodne warunki do tworzenia się tsunami.

I tak właśnie stało się 3 lutego 1965 roku, gdy potężne trzęsienie o magnitudzie 8,7 wywołało 10-metrową falę, która uderzyła w oddaloną o 304 km wyspę Shemya na Aleutach. Mimo tego, że był to jeden z największych wstrząsów w dziejach pomiarów, obeszło się bez ofiar śmiertelnych, a szkody wyceniono na skromne 10 tysięcy dolarów (zniszczenia na wyspie Amczitka). Większość Wysp Szczurzych jest po prostu niezamieszkana.

Podobnie jak w 1946 roku, pędząca po Pacyfiku fala tsunami dotarła na Hawaje, tym razem jednak miała zaledwie metrową wysokość i nie wyrządziła nikomu krzywdy.

REKLAMA

Trzęsienie ziemi i tsunami w Chile 2010 roku

Trzęsienie ziemi o mocy 8,8 M_W wstrząsnęło wybrzeżem środkowego Chile wczesnym rankiem 27 lutego 2010 roku, w pobliżu nadmorskiego miasta Concepcion. Intensywne wstrząsy trwały około 3 minut i były odczuwalne nawet w Sao Paulo w Brazylii, 4620 km dalej.

Ponieważ trzęsienie ziemi w 2010 roku było tak duże i zostało spowodowane pęknięciem pod oceanem, ostrzeżenia przed tsunami wydano w sumie w 53 krajach. Fala, która została wywołana, dotarła zarówno do Japonii, jak i do wybrzeża Kalifornii w USA.

Miasto Concepcion ma długą historię trzęsień ziemi. W 1939 roku duże części miasta zostały zniszczone przez potężne fale uderzeniowe, a 28 tys. osób straciło życie. Kolejne duże trzęsienia ziemi w Concepcion zdarzyły się w 1953 i 1960 roku.

Trzęsienie ziemi i dwie fale tsunami w Rosji w 1952 roku

W nocy z 4 na 5 listopada 1952 roku w wyniku trzęsienia ziemi zginęła prawie połowa mieszkańców Siewiero-Kurilska - małego miasteczka na Wyspach Kurylskich w Rosji, 1300 km na północny wschód od Japonii. Potem ogromna 18-metrowa fala zalała cały obszar. Ci, którzy zdążyli, schronili się na wyżej położonych terenach i tam przeczekali pierwsze uderzenie tsunami. Wrócili do miasteczka z myślą, że niebezpieczeństwo minęło. Druga fala pochłonęła kolejne ofiary. Śmierć poniosło od 2300 do 4 tysięcy ludzi, a miasteczko zniknęło z powierzchni ziemi.

REKLAMA

Trzęsienie ziemi i tsunami w Japonii w 2011 roku

Trzęsienie ziemi i tsunami w Tohoku miały miejsce 11 marca 2011 roku i były największym trzęsieniem ziemi odnotowanym do tej pory w Japonii. Jego epicentrum znajdowało się około 72 km od północno-wschodniego wybrzeża Honsiu (największej wyspy Japonii) i było tak silne, że później oszacowano, że Ziemia została przesunięta na swojej osi o 10–25 cm, podczas gdy Honsiu zostało przesunięte o 2,4 m na wschód.

Ogromna siła fali tsunami była jednym z najbardziej szokujących aspektów katastrofy, zmiatała całe miasta i wsie i z łatwością naruszała zabezpieczenia zainstalowane po poprzednich tsunami.

W niektórych obszarach wybrzeża odnotowano fale tsunami o wysokości ponad 40 m, dlatego planiści nie przewidzieli fal o takiej wysokości, gdy budowano falę ochronną.

REKLAMA

Także tsunami zniszczyło zasilanie w elektrowni jądrowej Fukushima Daiichi. Spowodowało to utratę chłodzenia rdzeni reaktora, co z kolei spowodowało stopienie i znaczną emisję materiału jądrowego do atmosfery.

Życie straciło ponad 22 tysięcy osób.

Trzęsienie ziemi i tsunami w pobliżu Sumatra w Indonezji w 2004 roku

28 grudnia 2004 roku trzęsienie ziemi o ogromnej magnitudzie 9,1 Mw rozerwało 1300-kilometrowy odcinek granicy płyty tektonicznej Sumatry. Hipocentrum trzęsienia znajdowało się ok. 30 km pod dnem Oceanu Indyjskiego w pobliżu zachodniego wybrzeża północnej Sumatry.

Przesuwanie się płyt tektonicznych ziemi powoduje najpotężniejsze trzęsienia na świecie, nazywa się je również trzęsieniem megathrustowym. Według badaczy trzęsienie z 2004 roku powstawało przez stulecia i zostało spowodowane przez mikropłytę birmańską nachodzącą na płytę tektoniczną Indii.

REKLAMA

To ogromne pęknięcie spowodowało podniesienie dna oceanu o ponad 20 m i stworzyło niszczycielską falę tsunami, która osiągnęła ponad 30 m wysokości. Potężna fala uderzyła w obszary przybrzeżne w 14 krajach. Zginęło 228 tysięcy osób. Najwięcej ofiar śmiertelnych poniosły Indonezja, Sri Lanka, Indie i Tajlandia, niszczycielska fala dotarła także do Afryki. Kilka milionów osób straciło swoje domy i dobytek.

Nadal jest to najsilniejsze trzęsienie ziemi, jakie kiedykolwiek odnotowano w Azji, a także najgorsza klęska żywiołowa XXI wieku.

Trzęsienie ziemi w Anchorage na Alasce, w USA 1964 roku

27 marca 1964 roku odnotowano największe trzęsienie ziemi w Stanach Zjednoczonych. Trwało prawie pięć minut i miało magnitudę 9,2. To potężne trzęsienie zniszczyło miasto Anchorage na Alasce, które znajdowało się 121 km od epicentrum. Szkody zostały dodatkowo pogłębione przez brak odpornych na trzęsienia ziemi budynków i infrastruktury. W rezultacie wiele budynków zawaliło się, a chodniki i drogi się zapadły.

REKLAMA

W wyniku tego trzęsienia duże obszary Ameryki Północnej zostały dotknięte, ponieważ prawie 1000 km uskoku pękło jednocześnie wzdłuż płyt tektonicznych Pacyfiku i Ameryki Północnej.

Trzęsienie ziemi na Alasce w 1964 rok pozostaje drugim najpotężniejszym odnotowanym trzęsieniem ziemi w historii i najpotężniejszym trzęsieniem ziemi w historii USA.

Największe trzęsienie ziemi i tsunami w Valdivie w Chile w 1960 roku

Największe odnotowane trzęsienie ziemi miało miejsce w 1960 roku w pobliżu miasta Valdivia w Chile. Z magnitudą 9,5 było to jedno z najbardziej śmiercionośnych trzęsień ziemi w historii. Zginęło około 5700 osób.

REKLAMA

Epicentrum znajdowało się w pobliżu miasta Lumaco, ok. 570 kilometrów na południe od stolicy Chile Santiago. Najbardziej dotkniętym miastem było Valdivia.

Trzęsienie trwało aż 10 minut. 

Spowodowało ogromne szkody i zniszczenia, głównie z powodu fal tsunami, które uderzyło wzdłuż wybrzeża. Dotknęło ono południowe Chile, Hawaje, Japonię, Filipiny, wschodnią Nową Zelandię, południowo-wschodnią Australię i Wyspy Aleuckie.

Położenie geograficzne Chile sprawia, że ten kraj jest jednym z najbardziej aktywnych sejsmicznie na świecie.

REKLAMA

Źródło: Polskie Radio/BBC Science Fokus/mc/im