Co się stało z koronacją papieży? "Jesteś ojcem królów, władcą świata"

12 marca 1939 roku z pałaców watykańskich wyruszył papieski orszak koronacyjny. Snuł się dostojnie, dopiero po dwóch godzinach dotarł do nawy Bazyliki św. Piotra.

Główny bohater orszaku otoczony był arcybiskupami i kardynałami, szambelanami w czerwonych sutannach i gronostajach, a także kapelanem, który w asyście jubilera i gwardzistów trzymał tiarę, czyli papieską koronę.

W końcu, niesiony na lektyce zwanej sedia gestatoria, z towarzyszeniem wielkich wachlarzy ze strusich piór (flabelli), ukazał się papież.

Tak przemija chwała świata

Pius XII – bo tak wyglądał początek uroczystości koronacyjnych tego właśnie papieża – ubrany był tego dnia w białą kapę koronacyjną i "drogocenną mitrę" (wysokie, dwurożne nakrycie głowy).

REKLAMA

Wśród wiwatującego tłumu wiernych papież został wniesiony do bazyliki. Nagle, przed głównym ołtarzem, drogę papieskiej lektyce zabiegł ceremoniarz z długą srebrną włócznią. Na końcu włóczni paliły się umieszczone tam konopie. Po trzykroć ceremoniarz przyklękał przed górującym na sedia gestatoria papieżem i po trzykroć wołał: "sin transit gloria mundi" (łac. "tak przemija chwała tego świata").

Po tym przypomnieniu o marności ziemskich zaszczytów rozpoczęła się msza, a po niej – już w loggi na fasadzie bazyliki św. Piotra – ceremoniał koronacyjny.

Ozdobiona trzema koronami

Ojciec Święty zasiadł w loggi na tronie. Chór zaintonował uświęcony tradycją hymn: "Corona aurea super caput eius" (łac. "złota korona na głowie").

Diakon zdjął mitrę z głowy papieża, a jeden z kardynałów, pierwszy wśród diakonów, włożył Ojcu Świętemu tiarę, mówiąc: "Przyjmij tę tiarę ozdobioną trzema koronami i wiedz, że jesteś ojcem książąt i królów, władcą świata, wikariuszem Zbawiciela naszego Jezusa Chrystusa".

REKLAMA

Jakie były dawne papieskie koronacje?

Tak według relacji prasowej wyglądała koronacja Piusa XII. Dwa następne pontyfikaty, Jana XXIII i Pawła VI, również otwierały uroczystości koronacje (odpowiednio w latach 1958 i 1963). Jak się okazało, były to ostatnie monarchiczne z ducha inauguracje pontyfikatów papieskich.

Zakończył się ceremoniał, którego początek datuje się na IX wiek i pontyfikat władczego Mikołaja I (według legendy już Sylwester I z IV wieku miał być pierwszym koronowanym papieżem – ponoć Konstantyn Wielki ofiarował mu koronę cesarską).

Co wiemy o tych dawnych papieskich koronacjach? Do tych elementów rytuału, które żywe były jeszcze za czasów Piusa XII, można dodać kilka innych. Przed wejściem do bazyliki św. Piotra papież przyjmował hołd (ucałowanie nogi) od prałatów i kanoników. Przy obrzędzie przypominającym o nietrwałości "chwały tego świata" palono przymocowane do włóczni lniane pakuły (nie tylko konopne). Uroczyste błogosławieństwo papieskie "Urbi et orbi" (łac. "miastu i światu") – element obowiązujący przy papieskich inauguracjach po dziś dzień – odbywało się "wśród huku dział z Zamku św. Anioła".

Jak wyglądała papieska korona?

Tiara, którą wkładano – niczym potrójną koronę – papieżowi na głowę związana jest, według niektórych źródeł, z biskupią mitrą. U kresu I tysiąclecia, do czasu, kiedy papież umocnił swoją świecką władzę, do noszonej przez biskupa Rzymu mitry dodano złotą obręcz. Drugą obręcz (diadem) dołączono być może za czasów Aleksandra II (XI w.). Trzecia obręcz mogła pojawić się za pontyfikatu Urbana V (XIV w.).

REKLAMA

Współczesna forma tiary pochodzi z czasów baroku.

Co natomiast symbolizują trzy diademy-korony na tym uroczystym nakryciu głowy papieża? Interpretacji jest wiele.

Tiara nawiązywałaby do tajemnicy Trójcy Świętej, ilustrowała potrójną władzę biskupa Rzymu (arcykapłańską, królewską i prorocką) czy jego potrójne zwierzchnictwo (nad niebem, ziemią i podziemnym światem). Papieska korona mogłaby również mówić o Kościele – walczącym, cierpiącym i triumfującym albo: świętym, powszechnym i apostolskim.

W końcu potrójność tiary unaoczniałaby tytuł papieża podkreślany w formule koronacyjnej: ojca książąt i królów, władcy świata, wikariusza Chrystusa.

REKLAMA

Bezcenne papieskie tiary

Według "Encyklopedii kościelnej" z 1905 roku tiary należały do arcydzieł sztuki jubilerskiej. Ta, którą Napoleon ofiarował Piusowi VII, była z "aksamitu perłowej barwy", wysadzona brylantami, rubinami i perłami, u góry szczerozłota. Stanowiła jednak wyzwanie dla użytkownika, bo ważyła aż 8 kilogramów, dlatego Grzegorz XVI sporządził na potrzeby swojej koronacji inną, lżejszą tiarę.

Z kolei Pius IX otrzymał w darze tiarę przyozdobioną aż 18 tysiącami brylantów. Również i ten papież zalecił przygotowanie skromniejszego odpowiednika papieskiej korony, a drogocenną tiarę spieniężył na cele dobroczynne.

Tiara, ten ciężki od znaczeń i drogich kamieni artefakt, przestał być używany przez papieży od 1965 roku. Paweł VI, który jeszcze w 1963 został tiarą koronowany, postanowił zrezygnować z tego znaku "papieskiej monarchii". Tiara została sprzedana na cele charytatywne – kluczowy przedmiot koronacyjnego rytu stał się eksponatem muzealnym.

Następcy Pawła VI odeszli od rytuału koronacyjnego – zastąpiono go uroczystą inauguracją. Podczas ceremoniału oficjalnego rozpoczęcia pontyfikatu przez nowo wybranego papieża używa się insygniów władzy, ale już nie tak królewskich, jak dawnej.

REKLAMA

Jakie to insygnia? Papieska mitra, Pierścień Rybaka (do pieczętowania ważnych papieskich dokumentów) czy paliusz (noszony na ornacie pas białej tkaniny z 6 czarnymi krzyżami greckimi).

Źródło: Polskie Radio

"Encyklopedia katolicka", red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski, Lublin 1995; "Encyklopedja kościelna: podług teologicznej encyklopedji Wetzera i Weltego, z licznemi jej dopełnieniami", red. M. Nowodworski, Warszawa 1905; archidiecezja.lodz.pl; "Gazeta Pomorska", 1939.03.13, R.2/60, na: kpbc.umk.pl; "Wieczorna Gazeta Wileńska: niezależne pismo codzienne", R.6, nr 71/13 marca 1939 r., na: academica.edu.pl.