Dzieci na tronie. Nieletni królowie i książęta w Polsce

Leszek Biały

Urodził się w 1186 lub 1187 roku, gdy w Polsce trwało rozbicie dzielnicowe. Był synem Kazimierza Sprawiedliwego, który, zgodnie z wolą małopolskiego możnowładztwa, zasiadał na krakowskim tronie. Po jego śmierci w 1194 roku po władzę chciał sięgnąć starszy brat zmarłego, Mieszko III Stary, któremu zasada senioratu zapewniała tron w Krakowie.

Możni, którzy już raz Mieszka obalili, wybrali na swojego pana siedmio- lub ośmioletniego Leszka, by móc sprawować władzę w jego imieniu. Wkrótce jednak zbyt silna pozycja możnych zaczęła doskwierać matce księcia, Helenie, która w 1198 roku doszła do porozumienia z Mieszkiem III. Stary książę objął władzę w Krakowie jako opiekun bratanka pod warunkiem, że po jego śmierci Leszek przejmie samodzielną władzę.

To nastąpiło w 1202 roku i już wkrótce Leszek Biały (co najmniej 15-letni, a więc uznany za zdolnego do sprawowania samodzielnych rządów) zasiadł na tronie w Krakowie. Został zamordowany w 1227 roku.

Bolesław Wstydliwy

Syn Leszka Białego. Podobnie jak ojciec i dziadek (Kazimierz Sprawiedliwy urodził się w roku śmierci swojego ojca, Bolesława Krzywoustego) bardzo wcześnie stracił tatę. Urodził się w 1226 roku i jako 1,5-roczne dziecko został obrany na księcia krakowskiego. Sytuacja była bliźniaczo podobna do tej, w której trzydzieści lat wcześniej uczestniczył jego ojciec. Byli więc w tej historii małopolscy możni, którzy chcieli panować w imieniu małoletniego, był stryj (Konrad Mazowiecki), który rywalizował z nimi i innymi Piastami o tron, oraz matka zatroskana o los synka.

REKLAMA

Od niemowlęctwa więc Bolesław znajdował się w epicentrum piastowskiej gry o tron, a władzę w Krakowie obejmowali na zmianę rywalizujący ze sobą krewni. Bolesław z matką, Grzymisławą, znalazł się nawet przez jakiś czas w niewoli u stryja. Ostatecznie dzięki posiłkom z Węgier (poślubił węgierską księżniczkę Kingę) w 1243 roku pokonał stryja na polu bitwy i został samodzielnym władcą dzielnicy krakowskiej. Miał wówczas 17 lat. Rządy sprawował do śmierci w 1279 roku.

Henryk IV Prawy

Kolejny nieletni książę z okresu rozbicia dzielnicowego. Tym razem jednak wydarzenia dotyczą księstwa wrocławskiego, mniej prestiżowego niż Małopolska z Krakowem. Henryk Prawy (łac. Probus) został panem Wrocławia w wieku ośmiu lub dziewięciu lat (ur. 1257 lub 1258) po śmierci ojca, Henryka III Białego. Chłopiec został odesłany pod opiekę krewnego, króla Czech Przemysła Ottokara, a władzę w księstwie sprawował w imieniu małoletniego jego stryj Władysław, arcybiskup salzburski.

Po śmierci duchownego w 1270 roku 13-letni Henryk opuścił Pragę, by objąć ojcowiznę, choć jeszcze przez jakiś czas pozostawał pod wpływami Ottokara. Prowadził aktywną politykę i wyrastał na jednego z najważniejszych książąt piastowskich. W latach 1288-89 opanował Kraków i planował pierwszą od dwóch stuleci koronację królewską w Polsce. Zmarł w 1290 roku.

Jadwiga Andegaweńska

Godność księcia dzielnicowego jest niczym w porównaniu z tytułem królewskim. Pierwszą osobą na liście nieletnich polskich władców, która doczekała korony królewskiej, jest 10-latka z Węgier. Jadwiga, bo o niej mowa, była trzecią córką króla Węgier i Polski Ludwika z dynastii Andegawenów. Raczej nikt nie spodziewał się, że dziewczynka odegra tak ważną rolę w kształtowaniu dziejów Europy Środkowo-Wschodniej.

REKLAMA

Po śmierci Ludwika w 1382 roku władzę na Węgrzech objęła starsza córka króla, 11-letnia Maria (najstarsza zmarła w dzieciństwie), z kolei polscy możni wybrali na swojego władcę jej młodszą siostrę. Jadwiga została koronowana na króla Polski w 1384 roku. Oczywiście realna władza spoczywała w rękach możnych, którzy zdecydowali o jej ożenku z wielkim księciem litewskim Jagiełłą. Unia polsko-litewska zawarta w 1386 roku, chrystianizacja Litwy w obrządku katolickim i wyniesienie Litwina (który przyjął imię Władysław) na polski tron rozpoczęły nowy etap w historii regionu.

Władysław Warneńczyk

Najstarszy syn i imiennik Jagiełły. Wielki król nie doczekał się następców ani z małżeństwa z Jadwigą, ani z dwoma następnymi żonami. Dopiero czwarta małżonka dała mu trzech synów, z czego dwóch zasiadło na królewskim tronie (jeden zmarł w dzieciństwie). Starszy z nich, Władysław, w chwili śmierci ojca w 1434 lat miał niespełna 10 lat. Tron, za cenę ustępstw na rzecz szlachty, zapewnił mu Jagiełło pod koniec życia.

Nieletni król Władysław pozostawał pod dużym wpływem możnych, zwłaszcza potężnego Zbigniewa Oleśnickiego. W 1440 roku, kilka miesięcy po ukończeniu 15 lat, młody król udał się na Węgry, gdzie został wybrany władcą. Do Polski już nie wrócił, zginął cztery lata później w bitwie z Turkami pod Warną.

Kazimierz Jagiellończyk

Młodszy brat Warneńczyka. Wprawdzie koronowany na króla Polski został w wieku 20 lat, ale miał już wówczas siedmioletnie doświadczenie jako władca. W 1440 roku po śmierci krewnego Zygmunta Kiejstutowicza, jako 13-latek, został wysłany do Wilna, by objąć władzę w Litwie w imieniu brata. Panowie litewscy obwołali go jednak wielkim księciem, co de facto zrywało unię z Polską. Pod panowaniem nastolatka znajdowało się ogromne państwo kontrolujące ziemie od Bałtyku po Morze Czarne, od Wiaźmy (sto kilkadziesiąt km od Moskwy) po tereny dzisiejszej wschodniej Polski.

REKLAMA

Po śmierci Warneńczyka polscy możni zaproponowali mu koronę, na którą łaskawie zgodził się po długich negocjacjach. Założył ją w 1447 roku. Był po ojcu najdłużej panującym polskim królem i twórcą potęgi dynastii Jagiellonów. Czterech synów z małżeństwa z Elżbietą Rakuszanką zasiadło na tronach Polski, Czech i Węgier.

Zygmunt August

Ostatni Jagiellon na polskim (i litewskim) tronie. Był wnukiem Kazimierza Jagiellończyka oraz jedynym synem Zygmunta Starego i Bony Sforzy. Para królewska, drżąc o losy synka, jedynej nadziei na przedłużenie dynastii, zabiegała o to, by jeszcze za życia ojca został obrany władcą Polski i Litwy. Już w 1522 roku, gdy Zygmunt junior miał dwa latka, Litwini uznali go za następcę Starego. Oficjalnie wyniesiony do tej godności został w wieku dziewięciu lat. Rok później, mimo dużych oporów szlachty, odbyła się koronacja Zygmunta Augusta na króla Polski.

Śmierć długowiecznego ojca nastąpiła 18 lat później, w 1548 roku, i dopiero wtedy August objął realną władzę w obu krajach. Za jego rządów podpisano unię lubelską, na mocy której powstało państwo polsko-litewskie. Władca zmarł bezpotomnie w 1572 roku.

Źródła: Polskie Radio

REKLAMA

M. Trąba, L. Bielski, Poczet królów i książąt polskich, 2003.

Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, 1980.