Najważniejsze informacje w skrócie:

• Podwyżka jest gwarantowana, ale jej wysokość – nie: Ustawa gwarantuje, że podwyżka nie może być niższa niż prognozowana inflacja. Daje to pewność minimalnego wzrostu, ale nie określa żadnego górnego limitu, co stwarza pole do decyzji politycznych .
• Dwie podwyżki w roku to nie przypadek: Mechanizm podwójnej waloryzacji (w styczniu i lipcu) nie jest arbitralną decyzją, lecz automatyzmem prawnym, który włącza się, gdy prognozowana inflacja na dany rok przekracza 5% .
• Rada Dialogu Społecznego to tylko teatr: Główne negocjacje w Radzie Dialogu Społecznego (RDS), gdzie zasiadają rząd, związki i pracodawcy, regularnie kończą się fiaskiem. Zgodnie z prawem, ten brak porozumienia daje rządowi legitymację do samodzielnego ustalenia stawki, przez co dialog bywa "fasadowy".

Wojna o płacę minimalną toczy się co roku w Radzie Dialogu Społecznego, gdzie przedstawiciele pracodawców i pracowników przedstawiają swoje argumenty, wyliczenia i przede wszystkim kwoty, jakie powinny według nich obowiązywać w kolejnym roku. Związki zawodowe chcą jak największych podwyżek. Po drugiej stronie barykady stoją organizacje pracodawców, w których interesie są jak najniższe podwyżki. Całości przypatruje się rząd, który ma swoje własne interesy do ugrania.

Dlaczego od ponad dekady te rozmowy kończą się fiaskiem, a decyzję w sprawie podwyżek podejmuje samodzielnie strona rządowa? To nie przypadek. To efekt precyzyjnie zapisanych reguł gry. Zapraszamy za kulisy, by odkryć, jak naprawdę działa ten mechanizm.

Rada Dialogu Społecznego. Coroczne negocjacje płacy minimalnej

Głównym forum, na którym formalnie toczą się negocjacje, jest Rada Dialogu Społecznego (RDS). Powołana do życia w 2015 roku, zastąpiła wcześniejszą Komisję Trójstronną, a jej celem miało być wzmocnienie realnego dialogu między trzema kluczowymi graczami: rządem, pracownikami i pracodawcami. W jej skład wchodzą przedstawiciele właśnie tych trzech stron.

Celem RDS jest wypracowanie wspólnego, konsensualnego stanowiska. Tu jednak pojawia się "haczyk". Ustawa o minimalnym wynagrodzeniu daje rządowi "furtkę bezpieczeństwa": jeśli Rada nie dojdzie do porozumienia, rząd i tak sam ustali wysokość płac. To sprawia, że prawdziwy kompromis nie jest konieczny, a coroczny brak zgody stał się przewidywalnym elementem systemu. Sami uczestnicy nie szczędzą gorzkich słów na temat tego, jak dialog wygląda w praktyce.

- Dialog w RDS od lat jest fasadowy. Rząd nie słucha partnerów społecznych albo wybiera sobie organizacje, które mu sprzyjają. (...) RDS bowiem nie jest instytucją decyzyjną, tylko konsultacyjną. Rząd musi rozmawiać z partnerami społecznymi, ale nie musi uwzględniać ich opinii. I zazwyczaj ich nie uwzględnia - przyznał Piotr Szumlewicz, przewodniczący Związku Zawodowego Związkowa Alternatywa

Wtórują mu inni liderzy związkowi, wskazując na styl prowadzenia rozmów przez praktycznie wszystkie rządy.

Jak naprawdę ustala się płacę minimalną?

Kulisy corocznego spektaklu w trzech aktach

Akt 1: Aktorzy na scenie

🤝

Związki zawodowe

Walczą o jak najwyższe podwyżki dla pracowników.

🏢

Pracodawcy

Dążą do jak najniższych podwyżek, alarmując o kosztach.

🏛️

Rząd

Przedstawia "kompromis", ale ma własne interesy i ostateczne słowo.

Akt 2: Niewidoczne reguły gry

📈

Gwarancja inflacyjna

Podwyżka musi być co najmniej tak wysoka, jak prognozowana inflacja. Ustawa nie określa jednak górnego limitu.

✌️

Dwie podwyżki w roku

To automatyczny mechanizm, który włącza się, gdy prognozowana inflacja na dany rok przekracza 5%.

Akt 3: Spektakl według harmonogramu

15.06

Rząd przedstawia propozycję

Rada Ministrów przekazuje Radzie Dialogu Społecznego (RDS) swoją wstępną propozycję płacy minimalnej.

15.07

"Negocjacje" w RDS

Związki i pracodawcy próbują (bezskutecznie) uzgodnić wspólną stawkę.

15.09

Rząd podejmuje decyzję

Wobec braku porozumienia w RDS, rząd samodzielnie ustala wysokość płacy minimalnej na kolejny rok.

Finał: Gdzie dwóch się bije, tam rząd decyduje

Brak porozumienia w Radzie Dialogu Społecznego to stały element systemu. Daje on rządowi prawną legitymację do samodzielnego podjęcia ostatecznej decyzji, przez co dialog często bywa "fasadowy".

- Po stronie reprezentacji strony rządowej w Radzie Dialogu Społecznego panuje chaos i zamiast dialogu mamy do czynienia z całkowitym brakiem przygotowania do rozmowy z partnerami społecznymi. Strona rządowa zamieniła spotkania o charakterze negocjacyjnym w informacyjne, podczas których nie jest w stanie odpowiedzieć na nasze pytania, pokazując jaki ma stosunek do pracowników - dodał Grzegorz Sikora, rzecznik prasowy Forum Związków Zawodowych

Ten mechanizm, w którym brak porozumienia jest normą, potwierdza również strona pracodawców.

- Mechanizm ustalania płacy minimalnej wygląda w ten sposób, że jeżeli partnerzy społeczni Rady Dialogu Społecznego dojdą do porozumienia co do płacy minimalnej, to rząd jest poniekąd tym związany. Od 10 lat funkcjonowania Rady Dialogu Społecznego to się jednak nie udało - przyznał Łukasz Bernatowicz, prezes Business Centre Club

Zegar tyka. Ustawowy harmonogram ustalania płacy minimalnej

Cały proces osadzony jest w sztywnych ramach czasowych, które determinują strategię graczy. To nie przypadek, że dyskurs rozpala się w czerwcu, a kończy we wrześniu.

Ten harmonogram, w połączeniu z ostatecznym prawem rządu do podjęcia decyzji, sprawia, że termin 15 lipca jest kluczowy. Jego upłynięcie bez porozumienia jest de facto standardową procedurą, a nie porażką negocjacji. To po prostu kolejny, zaplanowany etap "spektaklu".

Podstawy prawne. Od tych przepisów zależy płaca minimalna

Reguły gry zapisane są w Ustawie z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Oto trzy kluczowe mechanizmy, które warto znać:

Gwarancja inflacyjna – czy płaca zawsze musi rosnąć? Zgodnie z art. 5 ustawy, płaca minimalna na kolejny rok musi wzrosnąć co najmniej o prognozowaną inflację. Jeśli dodatkowo jest niższa niż połowa średniej krajowej, wzrost jest powiększany o 2/3 prognozowanego wzrostu PKB. Ustawa określa tylko minimalny próg podwyżki, nie ma natomiast żadnej górnej granicy, co daje rządowi szerokie pole do decyzji politycznej.

Dwie podwyżki w roku – kiedy i dlaczego? Art. 3 ustawy wprowadza specjalny mechanizm na czas wysokiej inflacji. Jeżeli prognoza inflacji na kolejny rok przekracza 5%, rząd ustala dwa terminy podwyżki: od 1 stycznia i od 1 lipca. Z tego mechanizmu korzystano w latach 2023 i 2024.

Co (nie) wchodzi w skład płacy minimalnej? Tajemnica dodatku stażowego. To jedna z najbardziej kontrowersyjnych kwestii. Art. 6 ust. 5 ustawy precyzuje, że do płacy minimalnej nie wlicza się m.in. dodatku za pracę w nocy, wynagrodzenia za nadgodziny oraz dodatku za staż pracy. Wyłączenie tego ostatniego jest prawnym źródłem problemu spłaszczania płac, zwłaszcza w sferze budżetowej. Doświadczony urzędnik z 20-letnim stażem może mieć taką samą pensję zasadniczą jak osoba nowo zatrudniona, a jego wyższe wynagrodzenie wynika tylko z dodatku stażowego, co dewaluuje jego kompetencje i doświadczenie.

Płaca minimalna. Gdzie dwóch się bije, tam rząd decyduje

Jak widać, obecny system, choć oparty na prawie, w praktyce stał się przewidywalnym rytuałem politycznym, a nie forum realnego dialogu. Zrozumienie tych wadliwych mechanizmów jest kluczowe, by ocenić propozycje reformy systemu płacy minimalnej, które leżą na stole.

Skąd to wiemy? Jak to ustaliliśmy?

Przedstawione w tym artykule analizy opierają się na Ustawie z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, publicznie dostępnych informacjach z portalu rządowego Rady Dialogu Społecznego (rds.gov.pl) oraz na ekskluzywnych wypowiedziach uczestników RDS, których udzielili naszej redakcji.

Czytaj także: 

• 7266 zł brutto dzieli Polskę na pół. Takie są realne zarobki
• 4806 zł, czyli tak naprawdę ile? Płaca minimalna 2026 "na rękę"
• Wynagrodzenia rosną, zatrudnienie spada. GUS przedstawił nowe dane

Źródło: Polskie Radio 24/Michał Tomaszkiewicz