Obchody 17 września poza Polską. Nie brakuje kontrowersji

Białoruś: Dzień Jedności Narodowej

To jedyne niepolskie święto bezpośrednio związane z dniem 17 września 1939 roku. Zostało ustanowione w 2021 roku prezydenckim dekretem przez Alaksandra Łukaszenkę. Dzień ten upamiętnia zjednoczenie Zachodniej Białorusi z Białoruską SRR po inwazji ZSRR na Polskę. Prezydent tak to uzasadnił:

"17 września stał się aktem sprawiedliwości dziejowej dla narodu białoruskiego, podzielonego wbrew swojej woli w 1921 r. na mocy traktatu pokojowego w Rydze i na zawsze utrwalonego w narodowej tradycji historycznej".

Święto było obchodzone już wcześniej, ale w 1949 roku zrezygnowano z niego, by nie pogarszać białoruskich stosunków z PRL. Teraz jednak władze w Mińsku, po ankiecie przeprowadzonej wśród obywateli, uznały, że warto wykorzystać rocznicę napaści Sowietów na II Rzeczpospolitą, aby podgrzać temperaturę niezgody w regionie.

Po ogłoszeniu ustanowienia Dnia Jedności Narodowej polskie MSZ skrytykowało "opieranie polityki historycznej Białorusi na dziedzictwie paktu Stalina i Hitlera", a IPN określił 17 września "Świętem Jedności Dwóch Totalitaryzmów". Wyrazy wsparcia dla Polski popłynęły m.in. z Litwy i z ambasady USA.

Holandia: rocznica operacji Market Garden

Dokładnie pięć lat po agresji ZSRR na Polskę, gdy wojna trwała już na całym świecie, rozpoczęła się największa operacja wojskowa z udziałem alianckich wojsk powietrznodesantowych i lądowych. 17 września 1944 roku żołnierze koalicji antyhitlerowskiej (m.in. Brytyjczycy, Amerykanie i Polacy) podjęli ambitną próbę przedarcia się przez terytorium okupowanej Holandii na teren III Rzeszy, co miało następnie umożliwić zajęcie przez aliantów zagłębia Ruhry.

Dziesięciodniowa operacja pod kryptonimem "Market Garden" zakończyła się fiaskiem, ale i tak zapisała się w historii Europy. Dlatego co roku w Holandii celebruje się rocznicę rozpoczęcia działań, na którą zaprasza się m.in. polskich weteranów i przedstawicieli władz RP. Jednym z punktów obchodów jest symboliczne odtworzenie alianckich zrzutów spadochronowych.

USA: Dzień Konstytucji i Dzień Obywatelstwa

Znacznie dalej w przeszłość sięgają Amerykanie, którzy uroczyście wspominają 17 września 1787 roku, dzień w którym delegaci Konwencji Konstytucyjnej w Filadelfii podpisali Konstytucję Stanów Zjednoczonych. Do tej rocznicy postanowiono dopisać święto tych, którzy przyjęli amerykańskie obywatelstwo (wcześniej obchodzone w maju) - stąd właśnie podwójna nazwa tego dnia.

Dzień Konstytucji zaczęto świętować w drugiej dekadzie XX wieku, a oficjalnie ustanowiono je na początku lat 50. Dziś rocznica podpisania amerykańskiej ustawy zasadniczej została rozszerzona na cały Tydzień Konstytucji trwający do 23 września.

Australia: Dzień Obywatelstwa Australijskiego

Obywatelstwo jest także przedmiotem ustanowionego przez rząd Australii w 2001 roku święta, które upamiętnia doniosły akt w dziejach tego kraju. 17 września 1948 roku, na fali powojennych zmian w Imperium Brytyjskim, zmieniono treść ustawy regulującej prawo dotyczące nadawania i potwierdzania obywatelstwa w Australii. Wówczas pojawił się tam termin "obywatel Australii" w miejsce "obywatela brytyjskiego".

W ramach obchodów święta tego dnia odbywają się m.in. specjalne uroczystości nadania obywatelstwa ubiegającym się o to cudzoziemcom oraz szereg lokalnych imprez patriotycznych.

Maharasztra (Indie): Dzień Wyzwolenia Marathwady

Niedługo przed pojawieniem się "obywateli Australii" miało miejsce wydarzenie jeszcze bardziej istotne dla światowej geopolityki. W 1947 roku Indie, po niemal dwóch wiekach brytyjskiego kolonializmu, uzyskały niepodległość. Ale wejście w nową epokę nie było usłane różami.

Brytyjczycy w ostatnim odruchu imperializmu zdecydowali arbitralnie o podziale zajmowanych wcześniej ziem (głównie na Indie i Pakistan), a władzom mniejszych regionów pozostawiły wybór, gdzie chcą się przyłączyć. W związku z tym w Południowej Azji przez długi czas nie było spokojnie, a lokalne konflikty etniczne i religijne pochłonęły miliony ofiar.

Częścią tego burzliwego rozdziału historii była kwestia wyznającego hinduizm ludu Marathi zamieszkałego w regionie Marathwada rządzonym przez muzułmanów księstwie Hajdarabad. We wrześniu 1948 roku Indie przeprowadziły wojskową operację, która zakończyła się aneksją Hajdarabadu. Marathwada stała się częścią stanu Maharasztra i na pamiątkę tego zdarzenia co roku 17 września obchodzą Dzień Wyzwolenia Marathwady.

Tego samego dnia wyzwolenie spod tyranii Hajdarabadu świętowane jest także w regionie Kalyana-Karnataka (stan Karnataka) i w stanie Telangana.

Honduras: Dzień Nauczyciela

Podczas gdy większość krajów na świecie obchodzi Dzień Nauczyciela 5 października, wraz ze Światowym Dniem Nauczyciela proklamowanym przez UNESCO w 1994 roku, a w Polsce świętuje się go 14 października w rocznicę powstania Komisji Edukacji Narodowej (1773), władze Hondurasu postanowiły w 1923 roku, że będą celebrować ten dzień 17 września.

Dzień Nauczyciela w Hondurasie ustanowiono na cześć księdza o nazwisku José Trinidad Reyes y Sevilla, który w XIX wieku walczył o prawa najbiedniejszych Honduran do edukacji, założył Narodowy Uniwersytet Autonomiczny Hondurasu, którego był pierwszym rektorem, i stworzył podwaliny teatru w tym kraju.

Był postacią nietuzinkową - jako duchowny katolicki był jednocześnie feministą i socjalistą, propagował oświeceniowe idee i hasła rewolucji francuskiej, zwalczał zabobony religijne i polityczny fanatyzm. Pisał wiersze i dramaty, a także występował jako poseł na Kongresie Ameryki Środkowej.

Angola: Dzień Bohaterów Narodowych

17 września 1922 roku urodził się Agostinho Neto, angolski polityk i poeta, przywódca Ludowego Ruchu Wyzwolenia Angoli (MPLA) w wojnie o niepodległość (1961–1974), a następnie w wojnie domowej (1975–2002), pierwszy prezydent Angoli (1975-1979).

W działalność polityczną zaangażował się jeszcze w czasach studiów medycznych w rządzonej przez Antonia Salazara Portugalii, która wówczas sprawowała kolonialną władzę w Angoli. Jego aktywność skutkowała częstymi aresztowaniami i pobytami w więzieniach.

Był komunistą, przyjacielem Che Guevary i Fidela Castro, wyróżnionym przez ZSRR Międzynarodową Leninowską Nagrodą Pokoju, a przez PRL Orderem Zasługi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Reprezentował jednak nurt umiarkowanego "ewolucyjnego socjalizmu". Po jego śmierci w 1979 roku na stanowisku zastąpił go José Eduardo dos Santos, który stopniowo odchodził od marksizmu, aż w końcu Angola stała się zupełnie wolnorynkowa.

Z powodu swych zasług dla angolskiej niepodległości Agostinho Neto, uważany poza tym za najwybitniejszego poetę tego kraju, jest do dziś jedną z najważniejszych postaci w historiografii Angoli. Dlatego to właśnie rocznicę jego urodzin wybrano jako Dzień Bohaterów Narodowych.

Źródło: Polskie Radio/Michał Czyżewski