Europa coraz bardziej równa. 20 państw z uznanymi związkami

Związki partnerskie w Europie. W tych krajach UE są legalne

Na zawieranie zarejestrowanych związków partnerskich, również parom tej samej płci, pozwalają obecnie następujące kraje UE: Austria, Belgia, Chorwacja, Cypr, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, Węgry, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Malta, Holandia, Słowenia, Hiszpania i Szwecja. W wielu z nich pary homoseksualne mogą też zawierać małżeństwa.

Holandia pionierem równości. Małżeństwa jednopłciowe od 2001 roku

Holandia zalegalizowała małżeństwa jednopłciowe jako pierwsze państwo na świecie. Pary w tym kraju mogą obecnie wybierać między małżeństwem, związkiem partnerskim (geregistreerd partnerschap), a umową o wspólnym pożyciu (samenlevingscontract). Małżeństwo i związek partnerski mają niemal identyczne skutki prawne - dotyczą m.in. dziedziczenia, podatków i opieki nad dziećmi. W przypadku par lesbijskich współmatka może uzyskać status rodzica po uznaniu dziecka. Od 2018 r. obowiązuje system ograniczonej wspólnoty majątkowej, obejmujący jedynie majątek nabyty po ślubie lub rejestracji związku. Związki zawarte za granicą są w Holandii uznawane, jeśli są zgodne z prawem danego państwa.

Belgia uznała małżeństwa jednopłciowe. Drugi kraj po Holandii

Belgia wprowadziła małżeństwa jednopłciowe w 2003 roku, jako drugi kraj świata po Holandii. Od 2006 r. pary tej samej płci mogą adoptować dzieci, a od 2015 r. w parach lesbijskich współmatka może zostać uznana za rodzica bez procedury adopcyjnej. Istnieją również związki partnerskie (cohabitation legale), które zapewniają podstawową ochronę prawną w kwestiach podatkowych i majątkowych, ale nie dają pełni praw małżeńskich. Belgia uchodzi za kraj o wysokiej społecznej akceptacji par jednopłciowych, a temat małżeństw osób LGBT+ nie budzi większych kontrowersji politycznych.

Luksemburg dołączył do listy. Małżeństwa jednopłciowe od 2025 roku

W Luksemburgu małżeństwa jednopłciowe zalegalizowano w 2025 roku. Pary tej samej płci mają takie same prawa jak pary heteroseksualne, w tym prawo do adopcji dzieci. Już od 2004 r. istniały związki partnerskie (PACS), które dawały częściową ochronę prawną, m.in. w zakresie podatków i dziedziczenia. PACS można łatwo rozwiązać w urzędzie, podczas gdy małżeństwo wymaga procedury rozwodowej. Luksemburg jest uważany za kraj otwarty i przyjazny wobec osób LGBT, a premier Xavier Bettel był jednym z pierwszych przywódców w Unii Europejskiej, którzy zawarli małżeństwo z osobą tej samej płci.

Francja postawia na równość. Związki partnerskie i małżeństwa dla wszystkich

We Francji możliwość zawierania zarejestrowanych związków partnerskich, niezależnie od płci, wprowadzono w 1999 roku. Tzw. PACS w wielu dziedzinach daje takim parom prawa identyczne z tymi, które mają małżeństwa, czyli: wspólne rozliczanie się z fiskusem, korzystanie z ubezpieczenia społecznego, dziedziczenie. Jednocześnie PACS pod względem prawnym łatwiej rozwiązać niż małżeństwo - w tym celu składa się zwykłą deklarację.

Związki partnerskie nie mogą być zawarte przez osoby pozostające w innych związkach ani przez bliskich krewnych. Z PACS korzystają w ogromnej większości pary heteroseksualne: w 2023 roku we Francji zawarło go ok. 193 tys. takich par i ok. 11 tys. par homoseksualnych. Ponadto od 2013 roku możliwe są małżeństwa homoseksualne i adoptowanie dzieci przez pary tej samej płci.

W Niemczech równe prawa od 2017 roku

Związki partnerskie osób tej samej płci w Niemczech zostały wprowadzone w 2001 roku. Partnerzy mogą wspólnie rozliczać podatki, dziedziczyć po sobie, mają prawo do uzyskania informacji medycznych i korzystania z niektórych ulg socjalnych, jednak do 2005 roku nie mieli prawa do wspólnej adopcji dzieci i niektórych przywilejów rodzinnych.

Od 2017 roku w kraju legalne są małżeństwa homoseksualne na równych prawach z heteroseksualnymi, a wcześniej zawarte związki partnerskie można przekształcić w małżeństwa. Po wprowadzeniu "małżeństwa dla wszystkich" w 2017 roku większość Kościołów ewangelickich zrównało małżeństwa hetero i homoseksualne pod względem ceremonii i liturgii.

Z rządowych danych wynika, że w latach 2017-2024 w RFN zawartych zostało ok. 93 tys. małżeństw osób tej samej płci. Obecnie mniej więcej co 40. ślub dotyczy takiej pary. Badania pokazują, że większość społeczeństwa w Niemczech popiera małżeństwa jednopłciowe, uważając je za naturalny element współczesnej demokracji.

Hiszpania rozszerzyła prawa par. Małżeństwa jednopłciowe od 2005 roku

W Hiszpanii przepisy o związkach partnerskich były wprowadzane przez kolejne wspólnoty autonomiczne od końca lat 90. Jako pierwsza zrobiła to Katalonia w 1998 r., a do połowy pierwszej dekady XXI w. miały je już wszystkie wspólnoty autonomiczne kraju. Osobom zawierającym związek partnerski przysługują korzyści prawne, podatkowe i społeczne, podobne - ale nie takie same - do tych przysługującym małżeństwom; mogą one różnić się w zależności od regionu. W 2005 r., nieco ponad rok od przejęcia władzy przez Hiszpańską Socjalistyczną Partię Robotniczą (PSOE), Hiszpania zalegalizowała też małżeństwa jednopłciowe. Od tego czasu zawarto ponad 75 tys. takich związków małżeńskich.

Włosi zawierają tysiące związków partnerskich rocznie

We Włoszech związki partnerskie zostały wprowadzone na mocy ustawy w 2016 roku. Aby osoby tej samej płci mogły zawrzeć taki związek, muszą stawić się przed urzędnikiem z dwoma świadkami i wyrazić formalnie taką wolę. Akt zawarcia związku jest rejestrowany. Zgodnie z przyjętą w ustawie definicją związek partnerski to "specyficzna formacja społeczna", która przyznaje partnerom ochronę, prawa i wzajemne obowiązki podobne do tych, jakie mają małżonkowie, w kwestiach takich jak choroba, sprawy majątkowe i spadkowe. Osoba pozostająca w takim związku może przyjąć nazwisko partnera.

Według danych statystycznych w 2017 roku we Włoszech zawarto ok. 4,3 tys. związków partnerskich, a w kolejnych latach średnio ponad 2 tys. Większość z nich (56 proc.) zawierają mężczyźni. Zaobserwować można bardzo duże różnice między regionami - na południu kraju liczba zawieranych związków partnerskich wynosi zaledwie jeden na 100 tys. mieszkańców, najwięcej rejestruje się ich w centrum i na północy (do 10 na 100 tys. mieszkańców). Na pierwszych miejscach są Rzym i Mediolan. Gdy osoby tej samej płci zawrą małżeństwo w jednym z krajów, w których jest ono legalne, we Włoszech może zostać zarejestrowane wyłącznie jako związek partnerski.

W Portugalii związek partnerski po dwóch latach wspólnego życia

W Portugalii związki partnerskie dotyczą zarówno par heteroseksualnych, jak i osób tej samej płci. Aby para została uznana za związek partnerski, partnerzy muszą mieć ukończone 18 lat oraz potwierdzić, że mieszkają ze sobą w tym samym miejscu od co najmniej dwóch lat. Zazwyczaj składane jest oświadczenie tzw. honorowego zobowiązania, w którym para przekazuje lokalnym władzom podpisaną deklarację o wspólnym zamieszkaniu bądź przedstawia dokumenty poświadczające, że mieszka razem, np. rachunki.

Osobom w związkach partnerskich przysługują prawa zbliżone do tych, które mają małżeństwa. Jedną z głównych różnic jest fakt, że w razie rozstania osób, które były w związku partnerskim, nie stosuje się zasady wspólnoty majątkowej (istniejącej w przypadku małżeństw) - przez cały czas trwania związku obowiązuje rozdzielność majątkowa.

Finlandia zrezygnowała ze związków partnerskich. Zastąpiły je małżeństwa

W Finlandii rejestracja związków partnerskich była możliwa w latach 2002-2017. W tym okresie każdego roku rejestrowano ich średnio ok. 350. Następnie weszła w życie ustawa umożliwiająca zawieranie małżeństw przez osoby tej samej płci. Osoby w związkach partnerskich mają możliwość przekształcenia zarejestrowanego związku partnerskiego w małżeństwo. Wówczas można np. przyjąć wspólne nazwisko i adoptować dziecko.

W latach 2017-2024 w Finlandii osoby tej samej płci zawarły ponad 3 tys. związków małżeńskich. Częściej decydują się na to kobiety niż mężczyźni. Dla porównania w 2024 r. małżeństw par heteroseksualnych zarejestrowano ponad 21,4 tys.

Szwecja z małżeństwami dla wszystkich od 2009 roku

W Szwecji związki partnerskie można było zawierać w latach 1994-2009. Następnie, po wprowadzeniu pojęcia małżeństwa neutralnego płciowo, zaprzestano tej formy rejestracji par. Od 2009 r. obowiązuje jedynie małżeństwo dostępne na równych prawach dla związków kobiety i mężczyzny, jak i par jednopłciowych. Każdy może wziąć ślub w siedzibie gminy, ratuszu lub w luterańskim Kościele Szwecji.

W Norwegii coraz więcej dzieci rodzi się w związkach nieformalnych

Biuro statystyczne Norwegii (SSB) podaje, że w "samboerskap", czyli w tzw. związku kohabitacyjnym, żyje co czwarty Norweg w wieku od 16 do 79 lat, a na koniec 2024 roku urodziło się w nich więcej dzieci niż w małżeństwach heteroseksualnych.

Definicja "samboerskap" nie została dotąd ujednolicona, a regulacje podatkowe, mieszkaniowe, rodzinne i spadkowe przyjmują różne kryteria w opisie tego związku. Osoby w nim pozostające mogą wspólnie rozliczać się z podatków, jeśli wcześniej zgłoszą swój związek do rejestru skarbowego. Dziedziczą po sobie z mocy prawa, jeśli posiadają wspólne dzieci. W zakresie opieki nad nimi stosowane są przepisy dotyczące rodziców w związku małżeńskim.

W prawie medycznym funkcjonuje pojęcie "parorende" i oznacza ono każdą osobę wskazaną przez pacjenta lub pozostającą z nim w bliskim kontakcie, w tym małżonka, zarejestrowanego partnera lub osobę pozostającą z nim w związku z kohabitacyjnym (samboer). W zakresie adopcji prawa samboerów i małżonków nie różnią się.

Austria zalegalizowała małżeństwa jednopłciowe w 2019 roku

W Austrii od 2019 roku, na mocy decyzji Trybunału Konstytucyjnego, możliwe jest zawieranie małżeństw przez osoby tej samej płci. Wcześniej, od 2010 roku, prawo przewidywało rejestrowane związki partnerskie dla par tej samej płci, które wiązały się z wieloma prawami i obowiązkami przysługującymi małżeństwom par heteroseksualnych. Od 2015 roku pary tej samej płci mają prawo do adopcji dzieci.

Na Węgrzech związki partnerskie od 2009 roku. Nowe orzeczenie Trybunału

Na Węgrzech możliwość zawierania związków partnerskich wprowadzono w 2009 roku dla osób, które ukończyły 18. rok życia i wspólnie oświadczą przed odpowiednim urzędnikiem, że chcą zawrzeć taki związek. Zarejestrowani partnerzy mają prawa i obowiązki podobne do przysługujących małżeństwom, w tym prawo do dziedziczenia po sobie, renty rodzinnej oraz innych świadczeń socjalnych i podatkowych. Nie mogą jednak nosić wspólnego nazwiska ani adoptować dzieci, a jeśli jedna z osób pozostających w takim związku urodzi dziecko, druga nie staje się automatycznie rodzicem.

Węgierski Trybunał Konstytucyjny uznał w lipcu br., że małżeństwa osób tej samej płci zawarte za granicą muszą być uznane w kraju za legalne związki partnerskie.

W Słowenii pary jednopłciowe mogą się pobierać i adoptować dzieci

W Słowenii pary jednopłciowe mogą zawrzeć małżeństwo i adoptować dzieci na podstawie decyzji Trybunału Konstytucyjnego z 2022 roku. Od 2006 roku osoby tej samej płci mogły zawierać związki partnerskie, które w kwestiach majątkowych miały takie same skutki jak małżeństwo.

Prawo do zawierania małżeństw przez pary homoseksualne zostało przyjęte przez słoweński parlament w 2015 roku, ale prezydent nie podpisał odnośnej ustawy, a jej zapisy zostały odrzucone w referendum. W 2022 roku słoweński Trybunał Konstytucyjny stwierdził jednak, że brak równości małżeńskiej jest niezgodny z ustawą zasadniczą, co doprowadziło do legalizacji małżeństw jednopłciowych.

Czechy z nowym prawem od 2024 roku

Po nowelizacji kodeksu cywilnego w 2024 roku w Czechach pary tej samej płci mogą zawierać tzw. partnerstwa. Wcześniej (od 2006 roku) możliwe było jedynie zawieranie tzw. zarejestrowanych związków partnerskich. Związek partnerski gwarantuje partnerom takie same prawa jak małżonkom - z wyjątkiem wspólnej adopcji dziecka. Partnerzy mają prawo do wspólnego majątku, renty wdowiej i dziedziczenia na ogólnych zasadach. Mogą też przyjąć nazwisko partnera. Nowelizacja ułatwia przysposobienie dziecka, nad którym opiekę sprawuje partner.

Nowe prawo zmusza osoby, które pozostają w rejestrowanych związkach partnerskich, do podjęcia decyzji, czy chcą je kontynuować - i mieć mniej praw i ochrony - czy też formalnie zawrzeć partnerstwo. Od wejścia w życie nowelizacji kodeksu 1 stycznia br. nie można już rejestrować nowych związków partnerskich - konieczne jest zawarcie partnerstwa.

Na Słowacji brak związków partnerskich. Nowa konstytucja zamyka drogę do zmian

Na Słowacji nie istnieją związki partnerskie w żadnej formie. Próby zmiany prawa podejmowane przez liberalnych polityków nie zostały dotąd przyjęte przez parlament. Dotyczy to także projektów, które powstały po zabójstwie dwóch osób LGBT+ w Bratysławie w 2022 roku. Politycy deklarowali wówczas gotowość do ochrony praw mniejszości seksualnych, ale nie podjęli konkretnych działań.

Projekt przewidujący przyznanie partnerom prawa do dziedziczenia i wglądu w dokumentację medyczną nie przeszedł do drugiego czytania. Perspektywę zmian w tym zakresie oddaliła nowelizacja konstytucji, która wejdzie w życie 1 listopada. Zgodnie z nowymi zapisami prawo na Słowacji uznaje istnienie tylko dwóch płci, a adopcję dzieci umożliwia tylko heteroseksualnym małżeństwom.

• Wielkie zmiany dla par bez ślubu. Spadek bez podatku, wspólny kredyt i renta po partnerze
• Status osoby najbliższej. Kotula zdradziła szczegóły projektu

Źródło: PAP/nł