Papież w meczecie. Już wcześniej pojawiły się gesty nie do pomyślenia

Zaczęło się od Soboru

U źródeł katolicko-muzułmańskiego dialogu leżą dokonania zakończonego 60 lat temu, za pontyfikatu papieża Pawła VI, Soboru Watykańskiego II. – Na pytanie o stosunek Kościoła do islamu nie odpowie się, nie odwołując się do deklaracji soborowej "Nostra aetate", która rzeczywiście stanowiła przełomowy dokument – mówił w 2014 roku w Polskim Radiu bp Rafał Markowski.

Jak przypomniał duchowny, wokół tej "Deklaracji o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich" toczyły się na Soborze wielkie dyskusje. – "Czy Kościół nie za daleko idzie, jeżeli chodzi o otwarcie na świat i na ludzi reprezentujących inne wartości religijne?" – przywoływał bp Rafał Markowski wątpliwości, jakie pojawiały się w czasie tych soborowych dyskusji.

– Deklaracja "Nostra aetate" wskazuje na te punkty, które mogłyby stanowić podstawę prowadzonego dialogu międzyreligijnego między Kościołem katolickim a islamem – podkreślał bp Rafał Markowski. – I odnajdujemy w tych punktach zaskakujące podobieństwa, bo jest na przykład mowa o tym, że wierzymy w tego samego Boga wszechmogącego, miłosiernego. To są sformułowania, które rzeczywiście mogły budzić wątpliwości, a nawet kontrowersje, bo zgłębiając pojęcie Boga, tak jak rysuje to doktryna Kościoła katolickiego, oraz tak, jak to przedstawia doktryna islamu, widzimy jednak różnice. Więc jeżeli mówimy o wierze w tego samego Boga, trzeba mieć świadomość, że rozumienie natury Bożej, interpretacja obrazu Boga jest odmienna. Łączy nas monoteizm.

"Wierzymy w tego samego Boga"

Już pontyfikat Pawła VI przyniósł pierwsze gesty, jeśli chodzi o dialog między katolicyzmem a islamem. Wymieńmy dwa z nich. W 1964 roku, w czasie papieskiej pielgrzymki do Ziemi Świętej, w Jerozolimie, pozdrowienia od muzułmanów przekazał Pawłowi VI wielki mufti (muzułmański teolog). Rok później Paweł VI zwrócił władzom tureckim chorągiew zdobytą przez chrześcijan w XVI-wiecznej krwawej bitwie pod Lepanto (batalia morska z 1571 r. między Imperium Osmańskim a Ligą Świętą).

Prawdziwy przełom przyszedł jednak za czasów papieża z Polski.

– Jan Paweł II dołożył starań, żeby to, co zostało teoretycznie określone na Soborze, znalazło swój wyraz praktyczny – mówił bp Rafał Markowski. Wśród licznych przykładów na te przełomowe papieskie działania i na uobecnienie katolicko-muzułmańskiego dialogu znajdują się dwa szczególne wydarzenia.

19 sierpnia 1985 roku podczas swojej podróży do Maroka Jan Paweł II spotkał się w Casablance z kilkudziesięciotysięczną rzeszą młodzieży wyznania muzułmańskiego. "My, chrześcijanie, uznajemy z radością wartości religijne, które dzielimy z islamem. Chciałbym dziś powtórzyć słowa, które kilkanaście lat temu skierowałem do młodych muzułmanów w Casablance: «Wierzymy w tego samego Boga, Boga jedynego, Boga Żyjącego, Boga, który stwarza wszechświat i swoje stworzenia doprowadza do doskonałości»", mówił papież w 1999 roku, wracając myślami do tego niecodziennego spotkania.

Z kolei 6 maja 2001 roku w stolicy Syrii, w Damaszku, Jan Paweł II jako pierwszy papież w historii oficjalnie odwiedził muzułmańską świątynię. Biskup Rzymu gościł wówczas w meczecie Ommajadów, miejscu przechowywania relikwii św. Jana Chrzciciela. "Oficjalnie", gdyż dopiero po latach ujawniono, że Jan Paweł II już podczas swojej pielgrzymki do Turcji w 1979 roku wszedł do Błękitnego Meczetu. Wizyta ta miała jednak charakter prywatny i utrzymana została w dyskrecji (informację tę potwierdził w 2006 roku wikariusz apostolski Stambułu biskup Luis Pelatre, potwierdziły ją także źródła watykańskie).

Wspólnota i różnice

Trudno nie wspomnieć o jeszcze jednym, spektakularnym, choć i dla niektórych kontrowersyjnym, geście Jana Pawła II wobec świata islamu: ucałowaniu przez papieża "Koranu". Świętą księgę islamu biskup Rzymu otrzymał w darze w maju 1999 roku od muzułmańskich duchownych.

– To był gest bardzo odważny, ale myślę, że krył się za nim szacunek dla świata islamu, a przede wszystkim dla tego całego wysiłku, jakiego podejmują się ludzie w poszukiwaniu Boga. Islam z tego punktu widzenia jest wielkim wysiłkiem człowieka, żeby zgłębić tajemnicę Boga, żeby odkryć sens ludzkiej egzystencji, żeby odkryć sens naszego codziennego życia – komentował na antenie Polskiego Radia w 2014 roku bp Rafał Markowski.

– To nie były tendencje relatywizujące chrześcijaństwo – zaznaczał duchowny, odnosząc się do wysiłków papieża na rzecz międzyreligijnego dialogu. – Jan Paweł II cudownie łączył w sobie otwartość na świat, otwartość na wszystkich ludzi, czego przejawem było to spotkanie z młodymi muzułmanami w Casablance. Z drugiej strony stał na straży jedności chrześcijaństwa i cały czas podkreślał: "Chrystus to pełnia objawienia Bożego".

O różnicach teologicznych między chrześcijaństwem a islamem Jan Paweł II mówił m.in. w swojej książce "Przekroczyć próg nadziei": "Islam nie jest religią odkupienia. Nie ma w nim miejsca dla krzyża i zmartwychwstania, chociaż wspomniany jest Jezus, ale jedynie jako prorok przygotowujący na przyjście ostatecznego proroka Mahometa. Wspomniana jest Maryja, Jego dziewicza Matka. Ale tylko tyle. Nie ma całego dramatu Odkupienia. Dlatego nie tylko teologia, ale także antropologia islamu tak bardzo różni się od antropologii chrześcijańskiej".

Papież Leon XIV, odwiedzając w Stambule meczetu Sułtana Ahmeda – znany też jako Błękitny Meczet – poszedł śladami swoich poprzedników. Tę słynną zabytkową świątynię (budowla ta szczyci się sześcioma minaretami i pod względem ich liczby ustępuje tylko meczetowi w Mekce) odwiedzili w 2006 roku Benedykt XVI, zaś w 2014 papież Franciszek.

Zgodnie z tradycją Leon XIV zdjął buty na progu meczetu i wszedł do środka w białych skarpetkach. Watykan wyjaśnił, że wizyta głowy Kościoła katolickiego w muzułmańskiej świątyni odbyła się w ciszy, w duchu skupienia i szacunku.

Źródło: Polskie Radio/jp

Sylwia Górzna, "Dialog z islamem w nauczaniu papieża Pawła VI", "FORUM TEOLOGICZNE" XIV, 2013; Piotr Burgoński, "Jan Paweł II i islam: polityka przyjaznych gestów czy polityczny sojusz?", w: K. Kalinowska, B. Brodzińska, M. Zamojska (red.), "Jan Paweł II i Europa", Toruń 2009; www.vaticannews.va/pl, opoka.org.pl, IAR.