Jakub Szela - zdrajca czy bohater? Historyk zabrał głos
Jakub Szela był jednym z przywódców rabacji galicyjskiej, czyli powstania chłopskiego na terenie zaboru austriackiego. W historii tego wydarzenia wyłoniły się trzy legendy dotyczące Szeli. W Polskim Radiu 24 mówił o tym historyk Ryszard Jamka.
2024-11-23, 12:43
Jakub Szela to jedna z najbardziej mrocznych postaci w polskiej historii. Kim był naprawdę? Zdrajcą i bezwzględnym mordercą realizującym rozkazy zaborców, chłopskim trybunem walczącym o sprawiedliwość, czy - jak chcieli go widzieć komuniści - bojownikiem w zmaganiach klas?
W Polskim Radiu 24 próbował wyjaśnić tę kwestię Ryszard Jamka, autor książki "Panów piłą. Trzy legendy o Jakubie Szeli". Książka weszła do finału tegorocznej edycji Nagrody Historycznej imienia Kazimierza Moczarskiego.
Posłuchaj
Trzy legendy Jakuba Szeli
W swojej książce historyk przedstawia tytułowe trzy legendy. Pierwsza z nich - czarna legenda Jakuba Szeli - powstała w znacznym stopniu w wyniku działań głównych ofiar rabacji galicyjskiej, czyli szlachty. Jak zauważył Jamka, to ta legenda weszła do głównego przekazu, pokazywali ją pisarze, poeci, filmowcy. Jakub Szela jako bezwzględny zabójca szlachciców i zdrajca ojczyzny był pokazywany przez Wyspiańskiego, Żeromskiego, Konopnicką, czy Wajdę.
To wynika z kilku rzeczy - przede wszystkim tego, że piśmienna szlachta była tą, która pierwsza opisywała niepiśmiennego Szelę, a zatem opisywała go w sposób najbardziej negatywny. Ale przyczyn jest więcej - chęć utożsamiania się Polaków z przodkami szlacheckimi raczej niż chłopskimi, czy wreszcie niechęć do pozostałych legend, które wokół Szeli zostały usnute.
REKLAMA
Jest bowiem też druga legenda - legenda biała, która przedstawia chłopskiego przywódcę jako trybuna ludowego, bohatera ruchu ludowego, chłopstwa, przywódcę i człowieka na wskroś wspaniałego. Ta legenda swoje najlepsze chwile święciła w XX-leciu międzywojennym, kiedy opozycyjny wobec sanacji ruch ludowy szukał bohaterów ludowych w historii Polski.
Która legenda jest prawdziwa?
Wreszcie z tej białej legendy wyłoniła się też trzecia - czerwona legenda Jakuba Szeli. To legenda, która była kreowana przez komunistów po II wojnie światowej, w której próbowano pokazać ludowego przywódcę jako lidera walki klas i protoplastę socjalizmu czy komunizmu w Polsce.
Jak zauważył autor książki pt. "Panów piłą. Trzy legendy o Jakubie Szeli" nie stara się rozwikłać zagadki, która z tych legend jest prawdziwa, a która fałszywa. Chce przybliżyć zarówno każdą z nich, jak i wszystkie znane fakty historyczne dotyczące tej postaci, bez jakichkolwiek interpretacji historycznych.
- Od Kościuszki do Szeli. Dlaczego doszło do rabacji galicyjskiej?
- Aleksander Nowak i "Baśń o sercu", czyli opowieść o Jakóbie Szeli
Więcej w nagraniu.
* * *
Audycja: TurboHistoria
Prowadzi: Krzysztof Grzybowski
Gość: Ryszard Jamka (autor książki "Panów piłą. Trzy legendy o Jakubie Szeli")
Data emisji: 22.11.2024
Godzina emisji: 22.06
Polskie Radio 24/jmo
REKLAMA