Wybory samorządowe już w niedzielę. W jaki sposób wpływają na życie Polaków?

Funkcjonowanie samorządów opiera się na demokratycznym procesie wyborczym, w którym mieszkańcy wybierają swoich przedstawicieli do organów samorządowych, takich jak rady gmin, rady powiatów czy sejmiki wojewódzkie. Te organy podejmują decyzje dotyczące lokalnych spraw, takich jak budżet, planowanie przestrzenne, infrastruktura, oświata czy zdrowie publiczne.

Główne funkcje samorządów obejmują:

Ustawodawczą. Przedstawiciele wybierani do rad samorządowych tworzą akty prawne na poziomie lokalnym, takie jak uchwały i regulaminy, które regulują życie społeczności lokalnej.

Wykonawczą. Samorządy odpowiadają za realizację zadań zgodnie z uchwałami podjętymi przez swoje organy. Mogą to być działania administracyjne, inwestycje publiczne, zarządzanie infrastrukturą czy dostarczanie usług publicznych.

Kontrolną. Samorządy sprawują kontrolę nad wykonywaniem zadań przez organy wykonawcze, takie jak burmistrzowie, wójtowie czy starostowie. Zapewniają także transparentność działań administracji publicznej na swoim terenie.

Reprezentacyjną. Samorządy reprezentują interesy mieszkańców przed organami wyższego szczebla, takimi jak rząd centralny czy inne instytucje państwowe. Mogą także działać jako partnerzy w procesie konsultacji przy tworzeniu polityki publicznej.

Inicjatywną. Samorządy mają możliwość inicjowania działań na rzecz rozwoju lokalnego, takich jak programy rozwoju gospodarczego, edukacyjnego czy społecznego.

Funkcjonowanie samorządów opiera się na zasadzie subsydiarności, co oznacza, że zadania są realizowane na najniższym możliwym poziomie, czyli tam, gdzie można to zrobić najefektywniej i najbliżej mieszkańców. W tym kontekście samorządy mają pewną autonomię w podejmowaniu decyzji, ale są również poddane nadzorowi organów wyższego szczebla, co zapewnia zachowanie zgodności z prawem i efektywność działań.

Polska samorządowa. Źródło: PAP

Finansowanie działań samorządów

Samorządy w Polsce są finansowane z kilku różnych źródeł, w tym:

Podatki lokalne. Samorządy mają prawo do pobierania podatków lokalnych, takich jak podatek od nieruchomości, podatek od środków transportowych, czy podatek od osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą (tzw. podatek od działalności gospodarczej). Dochody z tych podatków stanowią ważne źródło przychodów dla budżetów samorządowych.

Udziały w podatkach i dochodach. Państwo przekazuje samorządom część swoich dochodów z podatków, takich jak podatek dochodowy od osób fizycznych czy podatek VAT. Jest to tzw. subwencja ogólna, która stanowi istotny element finansowania samorządów. Obecnie, zgodnie z obowiązującymi przepisami, 50 proc. PIT trafia do samorządu. Druga połowa pozostaje w rządzie centralnym. Z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) trafia do samorządów w Polsce 22,86 proc. wpływów. Podatek VAT nie stanowi dochodu jednostek samorządu terytorialnego.

Posłuchaj

Marek Wójcik reprezentujący Związek Miast Polskich tłumaczy jakie jest znaczenie samorządu w rozwoju polskiej gospodarki ( "Ekspres Gospodarczy" Justyna Golonko PR1) 6:50

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Dotacje i subwencje. Samorządy otrzymują również dotacje i subwencje z budżetu państwa na realizację określonych zadań, takich jak inwestycje infrastrukturalne, programy społeczne czy oświatowe. Te środki mogą być przeznaczone na konkretne cele lub ogólnie wspierać działalność samorządową.
Dochody własne. Samorządy mogą generować dochody własne z różnych źródeł, takich jak opłaty za usługi świadczone przez jednostki samorządowe (np. opłaty za przedszkola, targowiska, parkingi), opłaty za wydanie dokumentów, a także zyski z działalności gospodarczej prowadzonej przez jednostki samorządowe.

Dochody samorządów. Źródło: PAP

Pożyczki i kredyty. Samorządy mają również możliwość pozyskiwania środków finansowych poprzez zaciąganie pożyczek lub kredytów na potrzeby inwestycyjne lub bieżące funkcjonowanie.

W 2024 roku samorządy w Polsce otrzymają z tytułu podatku CIT łącznie 26,4 miliarda złotych, co stanowi wzrost o 20,9 proc. w porównaniu do dochodów z 2023 roku. Ponadto, przewiduje się także wzrost subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego o 20,5 proc. w stosunku do subwencji zaplanowanej w ustawie budżetowej na rok 2023. Nie będzie natomiast przyznawanej subwencji rozwojowej dla samorządów. Wzrost dochodów samorządów z tytułu udziału w wpływach z podatku PIT i CIT jest znacznie wyższy od kwoty, którą jednostki samorządu terytorialnego nie otrzymają w części rozwojowej subwencji ogólnej.

Dotacje budżetowe

Samorządy mają różne możliwości wykorzystania dotacji budżetowych, które otrzymują. Oto kilka sposobów, jak mogą z nich korzystać:

• Inwestycje infrastrukturalne: Samorządy mogą przeznaczać dotacje na rozbudowę i modernizację infrastruktury, takiej jak drogi, mosty, szkoły, przedszkola, czy ośrodki zdrowia. To pomaga poprawić jakość życia mieszkańców.
• Wsparcie dla kultury i sportu: Dotacje mogą być przeznaczone na organizację wydarzeń kulturalnych, festiwali, koncertów, wystaw czy zawodów sportowych. To sprzyja rozwojowi kultury i aktywności fizycznej w lokalnych społecznościach.
• Programy społeczne: Samorządy mogą alokować środki na programy społeczne, takie jak wsparcie dla osób starszych, niepełnosprawnych, czy rodzin w trudnej sytuacji materialnej. To pomaga zwiększyć spójność społeczną.
• Ochrona środowiska: Dotacje mogą być wykorzystane na projekty związane z ochroną środowiska, takie jak zalesianie, oczyszczanie wód, czy edukacja ekologiczna.
• Rozwój gospodarczy: Samorządy mogą wspierać lokalny rozwój gospodarczy, np. poprzez tworzenie stref inwestycyjnych, promocję turystyki, czy wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw.

Pozyskanie dotacji unijnych

Samorządy w Polsce mają różne możliwości pozyskiwania dotacji unijnych na rozwój lokalnych społeczności. Główne obszary, w których samorządy mogą korzystać z funduszy europejskich to:

Infrastruktura i ekologia

• Gospodarka odpadami: Samorządy mogą pozyskać środki na projekty związane z gospodarką odpadami, takie jak instalacje do zbiórki, selekcji czy przetwarzania odpadów.
• Gospodarka wodno-ściekowa: Dofinansowanie może być przeznaczone na rozwijanie sieci wodociągowych i kanalizacyjnych oraz finansowanie oczyszczalni ścieków.
• Infrastruktura transportowa: Fundusze wspierają budowę dróg, elementów towarzyszących oraz ekologiczny transport, np. zakup niskoemisyjnego taboru.
• Edukacja środowiskowa: Samorządy mogą realizować projekty w zakresie edukacji środowiskowej i przygotowania dokumentów planistycznych.
• Rekultywacja terenów: Dotacje mogą być przeznaczone na rekultywację terenów, tworzenie zielonej infrastruktury i korytarzy ekologicznych.
• Oszczędzanie energii: Środki mogą być pozyskane na działania w zakresie termomodernizacji budynków.

Infrastruktura społeczna i kultura

• Szkolnictwo i opieka społeczna: Samorządy mogą uzyskać wsparcie na tworzenie infrastruktury szkół, przedszkoli, szpitali i domów pomocy społecznej.
• Projekty społeczne: Dofinansowanie jest dostępne z programów regionalnych, np. przeciwdziałanie bezrobociu czy aktywizacja osób w trudnej sytuacji życiowej.
• E-kultura: Samorządy mogą realizować projekty w zakresie kultury, ochrony dziedzictwa kulturowego i renowacji zabytków.
• Udostępnianie zasobów kultury: Część środków może być przeznaczona na cyfrowe udostępnianie różnych zasobów kultury.

• Wybory samorządowe. Sekretarz PKW: głosujmy, decydujemy o przyszłości wspólnoty

PR24/IAR/mib/PR1/Justyna Golonko