Najważniejsze informacje w skrócie:

• 523,21 zł za koszyk seniora: Tyle wyniósł w październiku Indeks Miesięcznych Zakupów dla wydatków typowych dla emerytów, co oznacza najwyższy spośród wszystkich grup wzrost kosztów o 5,74% rok do roku, przy jednoczesnym spadku o 7,88% względem września.
• 30,30% minimalnej emerytury: Taka część świadczenia netto trafia wyłącznie na jedzenie i środki czystości, co oznacza, że seniorzy muszą przeznaczyć niemal jedną trzecią budżetu na biologiczne przetrwanie, zanim opłacą czynsz czy wykupią leki.
• Drożeją produkty bazowe: Tradycyjne artykuły jak kasza (+23%) czy kawa (+32%) biją rekordy cenowe, a matematyczne oszczędności wynikające z tanich warzyw zostały w październiku w całości pochłonięte przez dodatkowe wydatki na Wszystkich Świętych.

Październikowa analiza wydatków dla emeryta – zakładającego jednoosobowe gospodarstwo domowe osoby starszej – pokazuje, że reprezentatywne przybliżenie kosztów miesięcznych FMCG (żywność, chemia gospodarcza, higiena) wyniosło 523,21 zł. Jest to kwota niezbędna do zapewnienia przetrwania przez 30 dni, przy założeniu oszczędnego gospodarowania zasobami i gotowania w domu. Dynamika wzrostu cen rzędu 5,74% rok do roku jest najwyższym wynikiem spośród wszystkich analizowanych grup (dla porównania: singiel +5,20%, rodzina +4,55%).

Jednocześnie seniorzy odczuli największą ulgę w ujęciu miesięcznym. Względem września wartość ich koszyka spadła nominalnie o 44,78 zł, co przekłada się na deflację m/m na poziomie aż 7,88%. Sprowadzając te dane do codzienności: średni dzienny koszt wyżywienia i utrzymania higieny seniora wynosi 16,88 zł. Wartość ta, choć wydaje się niska, dla osoby utrzymującej się ze świadczenia emerytalnego stanowi fundamentalne obciążenie budżetu, o czym świadczy analiza siły nabywczej.

Emerytura minimalna ledwo wystarcza. 30% domowego budżetu na żywność i chemię

Aby osadzić kwotę 523,21 zł w realiach ekonomicznych, zestawiliśmy ją z wysokością minimalnej emerytury netto na 2025 rok, wynoszącą po waloryzacji 1726,48 zł, wskaźnik obciążenia dochodu bazowymi zakupami wynosi 30,30%. Oznacza to, że senior musi przeznaczyć niemal jedną trzecią swojego świadczenia wyłącznie na jedzenie i środki czystości, zanim opłaci czynsz, media czy wykupi recepty.

- Wskaźnik przekraczający 30% jest sygnałem alarmowym. W ekonomii gospodarstw domowych przyjmuje się, że tak wysoki udział wydatków na żywność świadczy o ubóstwie lub wysokim ryzyku wykluczenia ekonomicznego. Po odjęciu kosztów IMZ, emerytowi pozostaje do dyspozycji 1203,27 zł. Biorąc pod uwagę rosnące koszty energii, ogrzewania oraz leków – które w budżecie seniora stanowią drugą najważniejszą pozycję – margines bezpieczeństwa praktycznie nie istnieje. Każda niespodziewana awaria sprzętu domowego czy konieczność prywatnej wizyty lekarskiej zmusza seniora do wyboru między zakupem żywności a inną potrzebą - alarmował Michał Tomaszkiewicz, wydawca działu Pieniądze na PolskieRadio24.pl.

Analiza ta pokazuje również, dlaczego seniorzy są tak wrażliwi na inflację. Przy tak napiętym budżecie, każda podwyżka cen produktów podstawowych (chleb, mleko, kasza) nie skutkuje – jak u bogatszych grup – zmianą marki na tańszą, lecz koniecznością ograniczenia ilości spożywanego jedzenia.

Ekstra wydatek miesiąca. Pamięć cenniejsza od pieniędzy

Indeks Miesięcznych Zakupów obejmuje jedynie bazę niezbędną do przeżycia miesiąca. Październik jest jednak dla seniorów miesiącem szczególnym, wiążącym się z przygotowaniami do dnia Wszystkich Świętych. Wydatki te, choć nieujęte w IMZ, są dla tej grupy priorytetowe, często ważniejsze niż jakość własnego wyżywienia. Szacunkowy „Koszyk Pamięci”, obejmujący cztery znicze, wkłady parafinowe oraz doniczkę chryzantem, to dodatkowy koszt rzędu 60–80 zł.

Należy zauważyć, że matematyczna oszczędność w wysokości 44,78 zł, którą senior uzyskał w październiku na tańszych ziemniakach i cukrze (w ramach IMZ), w całości zostanie przeznaczona na zakup zniczy. W rzeczywistości więc, mimo deflacji na talerzu, realne obciążenie portfela emeryta w październiku wzrasta. Seniorzy często już w połowie miesiąca dokonują zakupu akcesoriów nagrobnych, co przy wysokich cenach parafiny i szkła sprawia, że pod koniec miesiąca ich płynność finansowa może być zagrożona.

Indeks Miesięcznych Zakupów dla emeryta. Co podrożało, co potaniało w październiku?

Szczegółowa analiza paragonów wyjaśnia przyczyny tak wysokiej rocznej inflacji w tej grupie. Drożyzna uderzyła precyzyjnie w produkty, które stanowią fundament diety i stylu życia osób starszych. Największym obciążeniem stała się kawa mielona, której cena wzrosła o 32,33% rok do roku. Dla wielu seniorów kawa jest towarem pierwszej potrzeby, elementem codziennego rytuału, z którego trudno zrezygnować. Równie drastycznie zdrożała kasza jęczmienna (wzrost o 23,52%) – produkt tradycyjny, często wykorzystywany w domowej kuchni. Na liście rekordzistów drożyzny znalazło się także mleczko do czyszczenia (wzrost o 38,01%) oraz czekolada, kupowana zarówno dla siebie, jak i jako mały prezent dla wnuków (ponad 29%).

- W przypadku koszyka emeryta dużą rolę odgrywa specyfika konsumpcji oraz fakt, iż minimalna emerytura jest w porównaniu z dochodami singla czy też rodziny 2+2 na znacznie niższym poziomie. Osoby starsze mają swoje upodobania i przyzwyczajenia. Do tych właśnie przyzwyczajeń należą między innymi styl życia czy sposób odżywiania się. To właśnie przyzwyczajenie do gotowania w domu i korzystania ze świeżych produktów dało możliwość zredukowania kosztów w porównaniu do września. Niestety inne produkty należące do produktów podstawowych dla emerytów, takie jak choćby kawa czy słodycze (kupowane dla siebie czy wnucząt), dość znacząco redukowały spadek kosztów całego koszyka. Podobnie sytuacja wyglądała z innymi produktami, które są uważane za produkty pierwszej potrzeby przez emerytów - skomentował dr Fiks z Uniwersytetu WSB Merito.

Z drugiej strony, spektakularny spadek wartości koszyka względem września (o blisko 8%) wynika z dużej wagi produktów świeżych w diecie seniora. Emeryci, gotujący posiłki od podstaw, w dużej mierze oparli swoje październikowe zakupy na taniejących warzywach korzeniowych. Ziemniaki staniały o 10,20%, cukier o 12,20%, a masło o blisko 5%. Ponieważ produkty te stanowią objętościowo dużą część koszyka, ich niższe ceny zdołały matematycznie zniwelować podwyżki kawy i chemii w ujęciu miesięcznym.

- Należy jednak pamiętać, że emeryci mają znacznie więcej czasu na wyszukiwanie promocji w sklepach i to może być ich przewagą. Szybko drożejące produkty takie jak kasza jęczmienna czy jajka mogą być zastępowane innymi tańszymi produktami lub kupowane w sklepach, gdzie cena jest akurat najniższa, co może mieć dla emerytów istotne znaczenie szczególnie przed świętami, które dla tych osób są szczególnie ważne – dodał Artur Fiks.

Ekspert WSB Merito stwierdził ponadto, że w efekcie nieuniknionego i uzasadnianego wzrostem kosztów produkcji i końcem sezonu na warzywa i owoce, wzrostu cen w sklepach możemy mieć do czynienia z sytuacją, w której wydatki na produkty pierwszej potrzeby akurat w tej grupie badanych będą miały jeszcze większy udział w całości ich budżetu, a konieczność rezygnacji z małych przyjemności na rzecz produktów pierwszej potrzeby stanie się codziennością.

Indeks cen w sklepach detalicznych. Szerszy obraz

Wskaźnik IMZ dla Emeryta (5,74%) jest najwyższym odczytem spośród wszystkich badanych grup i znacząco przewyższa ogólną dynamikę cen raportowaną w badaniu „Indeks cen w sklepach detalicznych” (ok. 4,1%). Różnica ta, wynosząca ponad 1,6 punktu procentowego, dowodzi istnienia zjawiska, które ekonomiści nazywają „inflacją niskodochodową”. Osoby o niższych dochodach wydają proporcjonalnie więcej na dobra podstawowe, których ceny rosną szybciej lub są sztywniejsze niż ceny dóbr luksusowych czy elektroniki, uwzględnianych w szerokich koszykach inflacyjnych GUS.

Źródło: PolskieRadio24.pl/UCE Research/WSB Merito/Michał Tomaszkiewicz

Skąd to wiemy? Jak to wyliczyliśmy?

Indeks Miesięcznych Zakupów (IMZ) to cykliczny raport tworzony wspólnie przez PolskieRadio24.pl oraz UCE Research. W odróżnieniu od wskaźników inflacji (CPI) podawanych przez GUS, IMZ nie mierzy ogólnego poziomu cen w gospodarce, lecz pokazuje reprezentatywne przybliżenie kosztów miesięcznych FMCG dla konkretnych typów gospodarstw domowych. Dane cenowe pochodzą z cyklicznego raportu „Indeks cen w sklepach detalicznych” autorstwa UCE Research i Uniwersytetów WSB Merito, opartego na analizie ponad 100 tys. cen detalicznych w blisko 48 tys. sklepów.

Badanie prowadzone jest w trzech odsłonach, analizujących koszyki dla różnych typów gospodarstw domowych: singla, rodziny 2+2 oraz emeryta. Prezentowany powyżej profil emeryta zakłada osobę starszą prowadzącą jednoosobowe gospodarstwo domowe, której decyzje zakupowe oparte są na tradycji kulinarnej, gotowaniu w domu i ścisłej kontroli budżetu. W celu zaprezentowania najbardziej wymagającego scenariusza ekonomicznego, koszty koszyka odniesiono do emerytury netto na 2025 rok.