Budżet partycypacyjny: sam zdecyduj na co wydać publiczne pieniądze

Posłuchaj

Samorządy są obecnie pozbawione własnych dochodów, co jest dla nich problemem np. przy planowaniu inwestycji. Postulujemy wprowadzenie lokalnego PIT– mówiła Agata Dąmbska z Forum Od-nowa, która była gościem Radiowej Jedynki./Sylwia Zadrożna, Naczelna Redakcja Gospodarcza Polskiego Radia/

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Popularność zdobywają zwłaszcza budżety partycypacyjne zwane inaczej budżetami obywatelskimi, w których powstawanie angażują się mieszkańcy, organizacje pozarządowe, stowarzyszenia, komitety osiedlowe czy blokowe.

Powolnie rozkręcająca się lawina

Budżety mogą być przeznaczane na bardzo różne cele np. na rewitalizację parku i terenów zielonych, naprawę ścieżek rowerowych, zbudowanie placu zabaw czy hali sportowej, ale też organizację zajęć dla dzieci w domu kultury, założenie bezprzewodowego Internetu, czy zakup miejskich rowerów.
Eksperci zauważają, że z roku na rok rośnie zainteresowanie mieszkańców planowaniem gminnych wydatków. Pojawia się więcej wniosków, a włodarze samorządowi są skłonni przeznaczać na budżety obywatelskie coraz większy strumień publicznych pieniędzy.
Na razie tego typu budżetowania nie reguluje żadna ustawa i każda gmina może, ale nie musi w ramach swoich uprawnień zdecydować, czy obywatele będą mieli wpływ na podział pieniędzy.
– To powolnie rozkręcająca się lawina, której celem jest to, by nawet całość budżetów samorządowych była pod społecznym nadzorem – mówi Jan Grabiec, starosta legionowski ze Związku Powiatów Polskich.

Raczej kieszonkowe niż poważne kwoty

Z takim podejściem nie zgadza się Agata Dąmbska z Forum Od-nowa, która była gościem Radiowej Jedynki. Forum zajmuje się projektowaniem i wdrażaniem zmian systemowych w sektorze publicznym.
W opinii Forum Od-nowa budżety obywatelskie, jako rozwiązanie systemowe, nie mają sensu. – To około pół proc. budżetów samorządów. Ludzie uczą się tylko, jak pieniądze wydać. Nie mają pojęcia skąd przyszły, nie znają budżetu całego samorządu. To rodzaj kieszonkowego – podsumowuje. Podkreśla też, że forum nie neguje społecznego znaczenia budżetów obywatelskich, które zachęcają do dialogu między mieszkańcami a władzą. W jej opinii ważne jest, by mieszkańcy mieli świadomość tego, co może im dać samorząd i na co pieniądze są wydawane, a obecnie  takiej dyskusji nie ma, bo brakuje informacji. – Nie ma partycypacji bez informacji. Pierwszym krokiem do współuczestnictwa powinna być wiedza – podkreśla Agata Dąmbska.

W Warszawie po raz pierwszy

Stolica po raz pierwszy przyznaje obywatelski budżet na 2015 rok. To nieco ponad 26 mln zł. Dla porównania, w Łodzi w tym roku było to 20 mln zł.
–  Mieszkańcy decydują na co zostanie rozdysponowana pula pieniędzy, ale ważna jest też sama dyskusja o potrzebach dzielnicy czy miasta – mówi w PR 24  Anna Petroff Skiba, Naczelnik Wydziału Konsultacji Społecznych i Partycypacji, Centrum Komunikacji Społecznej w warszawskim ratuszu. Wyjaśnia, że do rozdysponowania jest od 0,5 do 1 proc. budżetu dzielnic.  Proces budowania budżetów obywatelskich trwa kilka miesięcy.
– Najpierw dzielnice powoływały zespoły ds. tych budżetów i zdecydowały, w jaki sposób kwoty będą rozdysponowane – wyjaśnia przedstawicielka Urzędu Miasta.

Od pomysłu do głosowania

Warszawiacy swoje pomysły mogli zgłaszać od 20 stycznia do 9 marca. Czasem były one odrzucane przez dzielnice dlatego, że nie spełniały warunków np. ich realizacja trwałaby dłużej niż rok.

Obecnie odbywają się spotkania z mieszkańcami, podczas których dyskutuje się nad poszczególnymi rozwiązaniami, a za dwa tygodnie rozpocznie się głosowanie nad projektami, które potrwa przez 10 dni.  – Głos musi dotrzeć do 30 czerwca, a głosować można także przez Internet  – mówi Anna Petroff Skiba.
Warszawski samorząd zakładał, by pomysły na dzielnicowe wydatki podawali sami mieszkańcy, czyli tylko osoby fizyczne, a nie np. organizacje pozarządowe. W ten sposób zgłoszonych zostało 2200 projektów.
– Mieszkańcy nie zawsze mają świadomość, ile kosztuje dana inwestycja, ale kosztorysy części z nich, po zweryfikowaniu, pozostały na tym samym poziomie – mówi Anna Petroff Skiba, Naczelnik Wydziału Konsultacji Społecznych i Partycypacji, Centrum Komunikacji Społecznej z Urzędu m.st. Warszawy.

Samorządy nie mają własnych dochodów

Zanim jakikolwiek samorząd zadecyduje o wydatkach musi najpierw pozyskać pieniądze.
– Samorządy są teraz pozbawione własnych dochodów, co jest dla nich problemem np. przy planowaniu inwestycji. Postulujemy więc wprowadzenie lokalnego PIT–  tłumaczy Agata Dąmbska z Forum Od-nowa.
Obecnie samorządy mają udział w podatku dochodowym od osób fizycznych. – Chcielibyśmy zastąpić te udziały tzw. lokalnym PIT, tak jak to ma miejsce w Skandynawii – mówi gość Jedynki. I dopowiada: – W tej chwili samorządy mają redystrybuowane dochody poprzez budżet państwa na podstawie dość skomplikowanych algorytmów, więc nie zawsze mogą sobie wyliczyć, ile tych pieniędzy dostaną  – mówi przedstawicielka Forum Od-nowa.
Samorządy otrzymują ok. 30 mld zł redystrybuowanych z budżetu. – Gdyby został wprowadzony lokalny  PIT byłoby to 37 mld zł – podaje ekspertka. – Podatek PIT jest najbardziej stabilny, płaci go zdecydowana większość społeczeństwa – podkreśla.
Dodaje też, że gdyby dochody samorządów w przeważającym stopniu opierały się na ich własnych podatkach i opłatach, zawsze byłoby wiadomo, ile pieniędzy wpłynie do lokalnej kasy, i co najważniejsze wiedzieliby też o tym podatnicy.

Podatek od nieruchomości

Dziś podatek od nieruchomości przekazywany jest do lokalnego budżetu. –  Podatki od nieruchomości nie wystarczają do finansowania potrzeb samorządu –  zauważa Agata Dąmbska z Forum Od-nowa. Jej zdaniem nie można myśleć o podatku od nieruchomości, jako o tym, na którym miałaby się opierać działalność samorządów.
Jednak niektórzy samorządowcy proponują reformę podatku od nieruchomości, która miałaby polegać na geograficznym zróżnicowaniu stawek –  tam, gdzie nieruchomości są droższe, podatek byłby wyższy i odwrotnie.
–  Podatek powinien być, jak najprostszy i nie powinno się go za bardzo różnicować, jednak co najważniejsze nie ma społecznej zgody na kolejne jego podwyższenie –  podkreśla Gość Jedynki i dodaje, że wprowadzenie lokalnego PIT nie byłoby żadną podwyżką.
Jeszcze inną propozycją ekspertów jest to, by samorządy miały udział w podatku od towarów i usług, czyli w podatku VAT. Jednak, zdaniem ekspertki z Forum Od–nowa, w tym wypadku trudno byłoby oszacować jego znaczenie dla poszczególnych mieszkańców. A podatek samorządowy powinien się charakteryzować tym, by dokładnie wiedzieć, za co wspólnocie się płaci. –  VAT tej cechy nie ma, bo nie ma korelacji pomiędzy zapłatą tego podatku, a daną usługą  – mówi Agata Dąmbska.

Kluczem jest transparentność

Najważniejsze przy wydatkowaniu pieniędzy jest to, by władze samorządowe stały się bardziej odpowiedzialne za gospodarowanie funduszami swoich mieszkańców. Zdaniem Agaty Dąmbskiej kluczem jest transparentność. –  Postulujemy wprowadzenie portalu samorządowego, na którym byłoby uwidocznione, ile kosztuje dana usługa, skąd są brane na nią pieniądze i jaki jest jej efekt. To dałoby mieszkańcom wgląd w działanie wspólnoty lokalnej. Taki portal powstaje właśnie Gdańsku.
Wprowadzenie samorządu terytorialnego można porównywać z pakietem reform znanym jako plan Balcerowicza. O tym, co należałoby zmienić i dostosować do współczesności, dyskutować będą naukowcy i eksperci, którzy spotkają się 6 czerwca w Warszawie w murach Uczelni Łazarskiego na Obywatelskim Kongresie Samorządowym

Sylwia Zadrożna, Krzysztof Rzyman, Justyna Golonko, Grażyna Raszkowska