Opozycjonista, adwokat, premier. Dwa lata temu zmarł Jan Olszewski

Jan Olszewski miał bogatą kartę opozycyjną, między innymi w 1975 roku podpisał tzw. List 59, czyli protest wymierzony w poprawki wprowadzające do konstytucji PRL zapisy o przewodniej roli PZPR i sojuszu ze Związkiem Radzieckim. Był jednym z nielicznych prawników, którzy w 1976 roku bronili poszkodowanych robotników strajkujących w Radomiu i Ursusie. W 1977 roku w podziemiu ukazała się napisana przez Jana Olszewskiego, choć wydana anonimowo, broszura "Obywatel a Służba Bezpieczeństwa". Była zwięzłym, 20-stronicowym poradnikiem dla opozycjonistów, jak zachowywać się przy kontakcie z bezpieką.

Powiązany Artykuł

Jan Olszewski: Chciałem być kolejarzem, jak mój ojciec

Doradztwo Solidarności

W 1980 roku doradzał Solidarności i Lechowi Wałęsie, był współautorem statutu prawnego rodzącego się związku, współpracował przy organizowaniu strajków w Warszawie. Podczas stanu wojennego prowadził pertraktacje z władzami w sprawie zwolnienia z więzień i obozów internowania osób chorych. Stale współpracował z podziemną Solidarnością. Bronił w sądach między innymi Lecha Wałęsy, Zbigniewa Romaszewskiego, Zbigniewa Bujaka.

Czytaj także: 

• Adam Borowski: odeszli ludzie, którzy byli drogowskazami dla nas
• Zofia Romaszewska: zapamiętam Jana Olszewskiego jako człowieka mądrego i wielkiego

Jako członek Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie uczestniczył w rozmowach Okrągłego Stołu, choć - jak wielokrotnie później powtarzał - zgodził się na to, ponieważ odmowa byłaby "nieelegancka". Uważał jednak, że z rozmowami nie należało się spieszyć, bo porozumienie zakładało utrzymanie władzy przez komunistów przy zachowaniu pozorów kompromisu. O tzw. kontraktowych wyborach 1989 roku mówił, że nie były ani wolne, ani demokratyczne, z czego zdawali sobie sprawę również wyborcy. 

Posłuchaj

Jan Olszewski: formuła wyborów do Sejmu Kontraktowego była narzucona przez komunistów (IAR) 0:24

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Krótka kadencja premiera

Zwieńczeniem kariery politycznej Jana Olszewskiego była funkcja szefa rządu. 23 grudnia 1991 roku jego gabinet otrzymał wotum zaufania od Sejmu - pierwszego po wojnie wybranego w pełni wolnych wyborach. Jako premier Jan Olszewski stawiał przed sobą trzy zadania: wyprowadzenie Polski ze strefy wpływów postsowieckich, uwolnienie aparatu państwowego od agentury i zabezpieczenie majątku narodowego.

Powiązany Artykuł

Jan Olszewski: nocna zmiana zaważyła na ostatnich 25 latach III RP

W nocy z 4 na 5 czerwca 1992 roku, kiedy do rąk parlamentarzystów i prezydenta trafiła lista agentów SB przygotowana przez ówczesnego szefa MSW Antoniego Macierewicza, rząd Jana Olszewskiego - po złożeniu odpowiedniego wniosku przez prezydenta Lecha Wałęsę - został odwołany. Wydarzenia te przeszły do historii jako "noc teczek".

• "Noc teczek", czyli odwołanie rządu Jana Olszewskiego
• Jan Parys: 4 czerwca 1992 roku doszło do recydywy komunizmu

Na konferencji prasowej zwołanej po ujawnieniu nazwisk współpracowników komunistycznych służb specjalnych Jan Olszewski deklarował, że pracował nad tym, by stworzyć im możliwość bezbolesnego wyjścia ze świata polityki.

Posłuchaj

Jan Olszewski: niestety, przegraliśmy wyścig z czasem (IAR) 0:25

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Krótko przed północą, przed decydującym głosowaniem nad wotum nieufności dla swojego rządu, premier Jan Olszewski wygłosił w Sejmie przemówienie, w którym zadał dramatyczne pytanie - "Czyja będzie Polska?".

Posłuchaj

Jan Olszewski: to, czyja będzie Polska, będzie się rozstrzygało, w jakiejś mierze, także na tej sali (IAR) 0:10

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Powiązany Artykuł

Piotr Naimski: rząd Jana Olszewskiego został obalony przez "koalicję strachu"

Na koniec przemówienia premier Jan Olszewski wyraził przekonanie, że mimo krytyki jego gabinetu i przesądzonego wyniku głosowania, będzie mógł bez obaw "spojrzeć ludziom w oczy".

Posłuchaj

Jan Olszewski: chciałbym stąd wyjść tylko z jednym osiągnięciem: że wtedy, kiedy to się wreszcie skończy, będę mógł spojrzeć ludziom w oczy (IAR) 0:45

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Decyzję posłów ogłosił wicemarszałek Andrzej Kern trzy kwadranse po północy. 

Czytaj także: 

• Andrzej Duda: niepodległa Polska była marzeniem Jana Olszewskiego
• Premier o Janie Olszewskim: nigdy nie zlekceważymy ryzyk przed jakimi pan ostrzegał
• "Dorobek jego rządu sprawił, że zerwano z kontynuacją PRL-bis". Jan Olszewski upamiętniony w Sejmie

Wyzwanie rzucone wrogim siłom

15 lat później - w 2006 roku - Jan Olszewski przyznał, że obejmując urząd premiera, miał świadomość, że rzuca wyzwanie siłom politycznym, które nie godziły się na planowane zmiany.

Posłuchaj

Jan Olszewski: w pierwszym wystąpieniu przed Sejmem, powiedziałem: oto kończy się polityka okrągłego stołu (IAR) 0:30

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Powiązany Artykuł

"Obronił Polskę przed uzależnieniem od Rosji". Pierwsza rocznica śmierci Jana Olszewskiego

Premier Jan Olszewski oceniał, że krótki okres trwania jego rządu był ważnym etapem w procesie wybijania się Polski na niepodległość. Podkreślał, że udało się wówczas zapobiec próbom utrzymania statusu kraju, jako państwa o ograniczonej suwerenności.

Posłuchaj

Jan Olszewski: lustracja posłużyła jako akt ułatwiający operację odwołania mojego rządu (IAR) 0:25

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Prozachodnie rządy premiera

Jako szef rządu nadał polskiej polityce zagranicznej prozachodni kierunek. Otwarcie sformułował zamiar przystąpienia Polski do NATO. Miał wielkie zasługi przy negocjowaniu wycofywania wojsk radzieckich z Polski. Zapobiegł tworzeniu spółek "joint ventures", do których mieli wejść radzieccy wojskowi stacjonujący w naszym kraju. To dzięki niemu, w porozumieniu dotyczącym wycofania obcych sił nie znalazł się zapis, popierany przez część polskich dyplomatów i Lecha Wałęsę, o rosyjskich ośrodkach, które miałyby pozostać w Polsce.

Czytaj także: 

• Jan Olszewski we wspomnieniach opozycjonistów z czasów PRL. "Niech będzie dla nas przykładem patriotyzmu i prawdy"
• Historyk IPN: Jan Olszewski wybrał w PRL-u drogę pozytywisty

W 1995 roku Jan Olszewski założył partię Ruch Odbudowy Polski, która rok później w sondażach uzyskała kilkanaście procent poparcia. W 2011-tym zrezygnował z funkcji przewodniczącego ROP. Zmarł 7 lutego 2019 roku. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie. 

Powiązany Artykuł

90. rocznica urodzin Jana Olszewskiego. Premier złożył kwiaty na jego grobie

"Jan Wielki"

Byłego premiera pożegnali weterani i działacze antykomunistycznej opozycji. Jan Olszewski był "duchowo żołnierzem niezłomnym" - powiedział sędzia Bogusław Nizieński przed pomnikiem Powstania Warszawskiego na warszawskim placu Krasińskich. Sędzia Nizieński przypomniał, że Jan Olszewski był nazywany przez przyjaciół "Janem Wielkim":

Posłuchaj

Sędzia Bogusław Nizieński: Jan Olszewski był i pozostanie drogowskazem, jak mamy kochać naszą ojczyznę (IAR) 0:17

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Główne uroczystości pogrzebowe premiera Jana Olszewskiego odbyły się 16 lutego w warszawskiej bazylice archikatedralnej św. Jana Chrzciciela.

Posłuchaj

Na zakończenie mszy żałobnej w bazylice archikatedralnej św. Jana Chrzciciela, biskup Michał Janocha przytoczył słowa, które usłyszał od Jana Olszewskiego trzy lata wcześniej (IAR) 0:30

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Ostatnie pożegnanie Jana Olszewskiego odbyło się przy asyście wojskowej oraz w obecności licznych sztandarów. Byłemu premierowi w ostatniej drodze towarzyszyły setki osób, które przyniosły ze sobą kwiaty oraz biało-czerwone flagi.

Powiązany Artykuł

"Konsekwencja w działaniu, upór, niezłomność". Dr Justyna Błażejowska o Janie Olszewskim

Były premier we wspomnieniach polityków

Po śmierci Jana Olszewskiego premier Mateusz Morawiecki mówił, że dwie rzeczy były dla niego najważniejsze - Polska i prawda.

Posłuchaj

Premier Mateusz Morawiecki: Jan Olszewski starał się, by prawda była zawsze ujawniana (IAR) 0:16

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Po śmierci byłego premiera, Jarosław Kaczyński - prezes Prawa i Sprawiedliwości - mówił, że choć rząd Jana Olszewskiego działał krótko, zdołał dużo zrobić dla Polski.

Posłuchaj

Jarosław Kaczyński: Jan Olszewski obronił Polskę przed uzależnieniem od Rosji (IAR) 0:18

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Antoni Macierewicz, minister spraw wewnętrznych w rządzie Jana Olszewskiego i jego wieloletni przyjaciel, także podkreślał osiągnięcia gabinetu Jana Olszewskiego. Wśród nich, wymienił rozpoczęcie dekomunizacji.

Posłuchaj

Antoni Macierewicz: najważniejszym dorobkiem Jana Olszewskiego było wydobycie Polski z zapaści gospodarczej (...) i działanie na rzecz budowy państwowości pozbawionej sowieckiej agentury (IAR) 0:33

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Powiązany Artykuł

Łukasz Schreiber: premier Jan Olszewski to postać szczególna

Biograficzna karta walki

Jan Olszewski urodził się 20 sierpnia 1930 roku w Warszawie. W czasie okupacji był członkiem Szarych Szeregów, w Powstaniu Warszawskim pełnił funkcję łącznika. W 1953 roku ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim. Od lat 60. bronił w procesach politycznych działaczy opozycji antykomunistycznej, a w 1976 roku - uczestników protestów robotniczych w Radomiu i Ursusie. Współpracował z Komitetem Obrony Robotników i z Ruchem Obrony Praw Człowieka i Obywatela.

W 1980 roku doradzał Solidarności i Lechowi Wałęsie. W latach 1984-1985 był oskarżycielem posiłkowym w procesie zabójców księdza Jerzego Popiełuszki.

Czytaj także: 

• Bp Michał Janocha: dla Jana Olszewskiego najważniejsza była prawda
• Prymas Wojciech Polak: Jan Olszewski był człowiekiem szlachetnym i godnym podziwu

Jako członek Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie uczestniczył w 1989 roku w rozmowach Okrągłego Stołu. W latach 1991-1993 i 1997-2005 był posłem na Sejm. Funkcja premiera, którą pełnił od grudnia 1991 do czerwca 1992, była zwieńczeniem jego kariery politycznej. W 1995 roku założył ugrupowanie Ruch Odbudowy Polski i stał na jego czele do roku 2011-go.

W 2009 roku został odznaczony Orderem Orła Białego "w uznaniu znamienitych zasług dla Rzeczypospolitej Polskiej, a w szczególności dla przemian demokratycznych i wolnej Polski, za działalność państwową i publiczną".

mbl