Referendum ogólnokrajowe 2023. Wyjaśniamy kwestie jego organizacji, głosowania i przebiegu

Przepisy dotyczące referendum ogólnokrajowego określa Konstytucji Rzeczypospolitej Polskie i ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólnokrajowym. Obywatele polscy, w drodze głosowania, wyrażają swoją wolę co
do sposobu rozstrzygnięcia sprawy poddanej pod referendum.  Referendum polega na udzieleniu na urzędowej karcie do głosowania pozytywnej ("Tak") lub negatywnej ("Nie") odpowiedzi na postawione pytanie albo pytania lub na
dokonaniu wyboru między zaproponowanymi wariantami rozwiązań.

Kto może głosować i kiedy głosowanie się odbywa?

Prawo udziału w referendum ma obywatel polski, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat. Nie mają prawa udziału w referendum osoby:

• pozbawione praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądowym;
• pozbawione praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu;
• ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sądowym.

Referendum wyznacza się na dzień wolny od pracy. Głosowanie w referendum może być przeprowadzone w ciągu jednego albo dwóch dni. Jeżeli głosowanie w referendum przeprowadza się w ciągu dwóch dni, termin głosowania określa się na dzień wolny od pracy oraz dzień go poprzedzający.

Sejm debatuje o nowelizacji ustawy o referendum ogólnokrajowym. Dostosowuje ona przepisy tak, by referendum krajowe mogło odbyć się w tym samym terminie, kiedy wybory prezydenckie, parlamentarne lub do PE poprzez przede wszystkim ujednolicenie godzin głosowania, czyli w godzinach 7-21. Dotychczas głosowanie odbywało się w godz. 6-20.

Trzy rodzaje referendów

Konstytucja i ustawa o referendum ogólnokrajowym wyróżniają trzy rodzaje referendum ogólnokrajowego:

• referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa,
• referendum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej, na podstawie której RP przekazuje organizacji narodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach,
• referendum w sprawie przyjęcia ustawy zmieniającej Konstytucję RP.

Dwa ostatnie mają charakter skonkretyzowany, gdyż dotyczą uchwalonej już przez Sejm i Senat ustawy oraz umowy międzynarodowej zawartej przez Radę Ministrów na ratyfikację, na którą obywatele mają wyrazić zgodę.

Karta do głosowania

Na urzędowej karcie do głosowania umieszcza się:

• oznaczenie rodzaju, podmiotu zarządzającego oraz daty referendum;
• pytanie lub warianty rozwiązania sprawy poddanej pod referendum;
• informację o sposobie głosowania.

Na karcie do głosowania można zamieścić wyjaśnienie dotyczące przedmiotu referendum. Treść wyjaśnienia ustala podmiot zarządzający referendum. Jeżeli referendum polega na udzieleniu odpowiedzi na postawione pytanie, na karcie do głosowania zamieszcza się również wyrazy "Tak" i "Nie", a gdy referendum polega na dokonaniu wyboru pomiędzy zaproponowanymi wariantami rozwiązania, przy każdym z wariantów umieszcza się po lewej stronie numer wariantu.

W przypadku poddania pod referendum więcej niż jednej sprawy, na karcie do głosowania zamieszcza się kolejno wszystkie postawione pytania lub zaproponowane warianty rozwiązania. Karta do głosowania może być zadrukowana tylko po jednej stronie. Na karcie do głosowania drukuje się odcisk pieczęci Państwowej Komisji Wyborczej oraz oznacza się miejsce na odcisk pieczęci komisji obwodowej.

Wzór karty do głosowania, zasady drukowania kart i tryb przekazywania ich komisjom obwodowym oraz wzory nakładek na karty do głosowania sporządzone w alfabecie Braille’a ustala, w drodze uchwały, Państwowa Komisja
Wyborcza.

Głosowanie w referendum

Głosujący udziela odpowiedzi na postawione pytanie, stawiając znak "x" odpowiednio w kratce obok odpowiedzi pozytywnej "Tak" albo odpowiedzi negatywnej "Nie", lub dokonuje wyboru pomiędzy zaproponowanymi wariantami rozwiązania, stawiając na karcie do głosowania znak "x" w kratce obok numeru wariantu, za którym się opowiada.

Jeżeli na karcie do głosowania postawiono znak "x" w obu kratkach obok odpowiedzi na postawione pytanie lub nie postawiono znaku "x" w żadnej z kratek obok odpowiedzi na pytanie, głos uważa się za nieważny.

Jeżeli na karcie do głosowania postawiono znak "x" w kratkach odpowiadającym dwóm lub więcej numerom wariantów rozwiązania albo nie postawiono znaku "x" w żadnej z kratek odpowiadających numerowi wariantu, głos uważa się za nieważny. Dopisanie na karcie do głosowania dodatkowych pytań lub wariantów rozwiązania albo poczynienie innych dopisków poza kratką nie wpływa na ważność głosu.

Warto pamiętać, że zniszczenie karty do głosowania podlega karze pozbawienia wolności. nie ma obowiązku pobierania wszystkich kart do głosowania i to wyborca zdecyduje, czy chce trzy karty. Jak powiedział sędzia Marciniak, na 15 października będą przygotowane trzy karty: do Sejmu, do Senatu i do referendum, a także jedna urna wyborcza.

Zgodnie z Konstytucją RP referendum fakultatywne może zarządzić:

• Sejm RP bezwzględną większością głosów w obecności przynajmniej połowy ustawowej liczby posłów;
• Prezydent za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności przynajmniej połowy ustawowej liczby senatorów. 

Referendum ogólnokrajowe jest wiążące przy frekwencji powyżej 50 proc. Jeśli frekwencja jest niższa, wynik referendum ma charakter jedynie opiniodawczy. Konstytucja RP nie przewiduje instytucji referendum obligatoryjnego.

Pierwsze referendum w III Rzeczypospolitej zostało przeprowadzone 18 lutego 1996 roku i dotyczyło powszechnego uwłaszczenia obywateli.

Pytania w referendum ogólnokrajowym

Z wnioskiem o zarządzenie ogólnokrajowego referendum zwrócił się do Sejmu rząd. We wniosku zawarto cztery pytania:

1. "Czy popierasz wyprzedaż majątku państwowego podmiotom zagranicznym, prowadzącą do utraty kontroli Polek i Polaków nad strategicznymi sektorami gospodarki?",
2. "Czy popierasz podniesienie wieku emerytalnego, w tym przywrócenie podwyższonego do 67 lat wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn?",
3. "Czy popierasz likwidację bariery na granicy Rzeczypospolitej Polskiej z Republiką Białorusi?",
4. "Czy popierasz przyjęcie tysięcy nielegalnych imigrantów z Bliskiego Wschodu i Afryki, zgodnie z przymusowym mechanizmem relokacji narzucanym przez biurokrację europejską?".

Referendum ma być przeprowadzone 15 października razem z wyborami parlamentarnymi.

• Poseł Kukiz'15: wszystkie pytania referendalne nie pasują opozycji
• Pytania referendalne. Wiceszef MEiN: dosadne, zasadnicze i praktyczne

mn