Dlaczego czekamy na pierwszą gwiazdkę? Znaczenie Wigilii Bożego Narodzenia
24 grudnia to jeden z najbardziej symbolicznych dni w polskim kalendarzu - łączący religijną tradycję, rodzinne obyczaje i dawne wierzenia. Wigilia Bożego Narodzenia od wieków wyznacza moment przejścia od adwentowego oczekiwania do świąt, a towarzyszące jej rytuały, potrawy i gesty do dziś pozostają ważnym elementem polskiej tożsamości kulturowej.
2025-12-24, 07:48
Wigilia Bożego Narodzenia. Symbolika 24 grudnia
24 grudnia obchodzona jest Wigilia Bożego Narodzenia - dzień, który w tradycji chrześcijańskiej zamyka okres adwentu i bezpośrednio poprzedza uroczystość Narodzenia Pańskiego. Sama nazwa wywodzi się z łacińskiego słowa vigilia, oznaczającego "czuwanie".
Wigilia to również uroczysta wieczerza, rozpoczynająca się po zapadnięciu zmroku, gdy na niebie pojawi się pierwsza gwiazda. Zwyczaj ten symbolicznie nawiązuje do gwiazdy betlejemskiej, która - według przekazu biblijnego - doprowadziła Trzech Króli do Betlejem, miejsca narodzin Jezusa Chrystusa.
Kulminacją wigilijnej wieczerzy jest łamanie się opłatkiem - symbol pojednania, przebaczenia i wzajemnej życzliwości, któremu towarzyszą składane sobie życzenia. Jak podkreślał w rozmowie z Polskim Radiem ojciec Jacek Siepsiak, to moment sprzyjający otwarciu się na drugiego człowieka i budowaniu bliskości.
Posłuchaj
Tradycje wigilijne w Polsce. Wolne miejsce, potrawy
Zgodnie z polską tradycją przy wigilijnym stole pozostawia się wolne miejsce dla niespodziewanego gościa. Ten gest ma również wymiar symboliczny - jest wyrazem pamięci o bliskich, którzy odeszli. Pod białym obrusem umieszcza się siano, nawiązujące do ubóstwa, w jakim - według przekazu chrześcijańskiego - przyszedł na świat Chrystus.
Wieczerza wigilijna składa się tradycyjnie z dwunastu postnych potraw przygotowanych z płodów ziemi, a zwyczaj nakazuje skosztować każdej z nich. Jak przypominała w rozmowie z Polskim Radiem Elżbieta Osińska-Kassa z Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi, na dawnej polskiej wsi Wigilia następowała po dniu ciężkiej, codziennej pracy.
Posłuchaj
Wśród najbardziej charakterystycznych potraw wigilijnych wymienia się barszcz z uszkami, ryby przygotowywane na różne sposoby, kapustę z grzybami, pierogi z kapustą, kluski z makiem, makiełki oraz kompot z suszonych owoców. Na wschodzie kraju na wigilijnych stołach pojawiają się także kulebiak, gołąbki i kutia, natomiast na Śląsku nieodłącznym elementem kolacji są moczka i makówki.
Jak tłumaczyła w rozmowie z Polskim Radiem Małgorzata Kunecka z Państwowego Muzeum Etnograficznego, okres Bożego Narodzenia przypada na czas zimowego przesilenia. Dawniej wierzono, że podczas najdłuższych nocy w roku zaciera się granica między światem żywych a zaświatami, dlatego mak - mający szczególne znaczenie symboliczne - był obowiązkowym składnikiem wielu wigilijnych potraw.
Posłuchaj
Wigilijne wierzenia i zwyczaje. "Jaka Wigilia, taki cały rok"
Dawniej dużą wagę przywiązywano do zachowania w Wigilię, wierząc, że ma ono wpływ na pomyślność w nadchodzącym roku. Tego dnia starano się unikać sporów, a szczególnie pilnowano, by w domu panował spokój, a dzieci zachowywały się nienagannie.
Jak opowiadał góral z Białego Dunajca Andrzej Kubosek, zgodnie z dawnymi wierzeniami "jaka Wigilia, taki cały rok" - przekonanie to, wraz z towarzyszącymi mu zwyczajami, przetrwało do dziś m.in. na Podhalu.
Posłuchaj
Świąteczne spotkania dla potrzebujących
W ostatnich latach coraz częściej organizowane są wigilijne wieczerze, które wykraczają poza krąg rodzinny. Są one adresowane m.in. do osób w kryzysie bezdomności, ubogich czy samotnych, dla których wspólne spotkanie przy świątecznym stole ma szczególne znaczenie.
W tym roku przy wigilijnym stole na terenie Międzynarodowych Targów Poznańskich zasiądzie ponad 1300 osób. Będzie to największa w Polsce wigilia organizowana przez Caritas.
W ubiegłym roku na Uniwersytecie Łódzkim zorganizowano Międzynarodową Wigilię w polskim stylu. Przy tradycyjnym wigilijnym stole spotkało się około dwustu studentów z różnych stron świata, m.in. z Chin, Bangladeszu, Azerbejdżanu i Tajwanu. Uczestnicy mieli okazję spróbować dwunastu wigilijnych potraw oraz wysłuchać wykładu poświęconego polskim tradycjom związanym ze Świętami Bożego Narodzenia.
Wigilia dniem wolnym od pracy
W tym roku po raz pierwszy w Polsce 24 grudnia jest dniem wolnym od pracy. Zmiana ta wynika z nowelizacji ustawy, która weszła w życie 1 lutego.
Obchody Wigilii Bożego Narodzenia w Polsce zostały natomiast 15 stycznia 2025 roku wpisane na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. Równolegle prowadzone są działania, by ten charakterystyczny polski zwyczaj znalazł się także na Liście Reprezentatywnej Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości UNESCO.
- Paszenog i szurzyn razem przy świątecznym stole. Polacy to jeszcze pamiętają?
- Warszawiacy przed wojną wiedzieli: po choinki przed Pałac Saski
- 10 dziwnych zwyczajów bożonarodzeniowych. Katalonia może cię zszokować
Źródło: Polskie Radio