Ekspert OSW o Bałkanach: nie można wykluczyć incydentu, który doprowadzi do wybuchu starć zbrojnych

Do ożywienia separatystycznej retoryki Milorada Dodika, który w trzyosobowym Prezydium BiH reprezentuje Serbów, doszło po wprowadzeniu w lipcu ustawy zabraniającej negowania ludobójstwa oraz gloryfikowania zbrodniarzy wojennych.

Powiązany Artykuł

Jarosław Guzy: nie tylko takie kraje jak Polska są zainteresowane rozszerzeniem UE

W obliczu licznych przykładów upamiętniania politycznych i wojskowych decydentów osądzonych za zbrodnie popełnione w latach 90. oraz podważania uznanego międzynarodowymi wyrokami sądowymi ludobójstwa w Srebrenicy, Wysoki przedstawiciel dla Bośni i Hercegowiny (OHR), odpowiadający za implementację porozumienia pokojowego z Dayton, wprowadził do systemu prawnego BiH kary za wyżej wymienione czyny.

• Unia Europejska nie daje krajom Bałkanów Zachodnich konkretnych obietnic członkostwa
• Bałkany Zachodnie w UE? Słoweński szczyt bez konkretnych deklaracji ws. rozszerzenia Wspólnoty

Decyzję Valentina Inzko potępili politycy z Republiki Serbskiej (RS), którzy odrzucają termin "ludobójstwo" mający określać masakrę w Srebrenicy.

REKLAMA

Decyzją parlamentu RS, jednej z autonomicznych części Bośni i Hercegowiny, unieważniono obowiązywanie na tym obszarze ustawy oraz wprowadzono własną, zabraniająca "bagatelizowania i wyszydzania" Republiki Serbskiej. W lipcu ogłoszono również bojkot instytucji federalnych BiH.

Głębsze problemy ustrojowe

Zdaniem Marty Szpali z Ośrodka Studiów Wschodnich obecny kryzys wywołany jest głębszymi problemami ustrojowymi BiH, a nowa ustawa posłużyła jedynie jako pretekst do zaostrzenia retoryki polityków serbskich. - Zarówno USA, jak i państwa UE zaangażowane w BiH domagają się reformy systemu wyborczego przed zaplanowanymi na październik 2022 roku wyborami i dostosowania prawa do wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC) - twierdzi ekspert.

Powiązany Artykuł

Szef macedońskiego MSZ: jeśli UE nie przyjmie Bałkanów Zachodnich, zrobi to ktoś inny

Według bośniackiej konstytucji bierne prawo wyborcze w wyborach do Prezydium mają jedynie przedstawiciele trzech "narodów konstytucyjnych" - Boszniaków, Serbów oraz Chorwatów. System cementuje etniczny charakter państwa i pozwala "partiom narodowym" utrzymywać się u władzy przy pomocy regularnie podsycanych konfliktów między wspólnotami.

W 2009 roku ETPC uznał sposób wyboru do Prezydium, ignorujący bierne prawo wyborcze zamieszkujących BiH mniejszości, Żydów i Romów, za niezgodny z Europejską Konwencją Praw Człowieka. Od ponad 10 lat wyrok nie został implementowany przez instytucje BiH.

REKLAMA

• Bośnia i Hercegowina: partie nacjonalistyczne przegrały w dużych miastach
• Müller: integracja Bałkanów Zach. z UE to gwarancja pokojowego funkcjonowania tej części Europy

- Wywołany przez władze Republiki Serbskiej kryzys ma zablokować jakiekolwiek zmiany. Obowiązujący system pozwala bowiem podważać sens istnienia wspólnego państwa, odwracać uwagę społeczeństwa od bieżących problemów oraz wzmacniać wizerunek Dodika i jego Sojuszu Niezależnych Demokratów jako jedynych obrońców interesów Serbów w BiH - powiedziała Marta Szpala.

Ostra retoryka może doprowadzić do starć

W centrum aktualnie wysuwanych przez Milorada Dodika żądań znalazła się armia BiH. Z końcem września zakomunikował on zamiar wycofania Republiki Serbskiej z ustawy przyjętej w 2005 roku, również głosami Sojuszu Niezależnych Demokratów, która łącząc armie walczących ze sobą w latach 90. stron utworzyła jednolite sił zbrojne BiH. Oddzielne wojsko RS - zdaniem Dodika - miałoby zostać utworzone w ciągu kilku miesięcy po wystąpieniu z krajowej armii żołnierzy serbskich. Ogłaszając swoje plany, Dodik odwołał się do przykładu słoweńskich Wojsk Obrony Terytorialnej, które w 1991 roku zajęły budynki Jugosłowiańskiej Armii Ludowej, zmuszając przebywających tam żołnierzy do pokojowego wycofania się z koszarów, a następnie wybijającego się na niepodległość państwa.

Powiązany Artykuł

Bałkany Zachodnie, kwestia nielegalnej imigracji. Premier Jansa o priorytetach słoweńskiej prezydencji w UE

Uzasadniając swoje postulaty, Dodik powołuje się na "źródłowy Dayton" - pozbawioną ustaw przyjętych w latach po wojnie konstytucję, będącą częścią kończącego w 1995 roku wojnę układu. W samej konstytucji figuruje jednak zapis o konieczności stopniowego przenoszenia kompetencji Republiki Serbskiej oraz Federacji BiH na poziom federalny. - Dodik chce z tego porozumienia wybrać jedynie to, co dla niego najważniejsze, a resztę odrzucić - oceniła ekspert OSW.

REKLAMA

Pomimo częstego odwoływania się do separatystycznej retoryki i kroków podważających skuteczność instytucji federalnych, zdaniem Marty Szpali obecna sytuacja RS jest dla jej lidera optymalna. - RS z bardzo szerokimi kompetencjami, ale funkcjonująca w ramach BiH, pozwala Dodikowi straszyć własny elektorat Sarajewem, a zarazem obwiniać władze centralne o wszystkie kryzysy. Straszenie secesją jest narzędziem politycznym, a nie celem - zauważyła Szpala.

Dodała jednak, że "w sytuacji bardzo ostrej retoryki nie można wykluczyć incydentu, który mógłby doprowadzić do wybuchu starć zbrojnych".

Możliwe kierunki działań

Dodik, w czasie aktualnych politycznych napięć, wielokrotnie powtarzał, że "pokój nie ma dla niego alternatywy", zaznaczając przy tym jednak, że "w razie potrzeby będziemy w stanie się bronić, a w obliczu ewentualnej interwencji NATO nasi przyjaciele - o czym zapewniali głośno i wyraźnie - nie odwrócą się do nas plecami". Chociaż polityk nie sprecyzował, z której strony i w jakiej formie pomoc ta miałaby nadejść, rozmówczyni PAP zwróciła uwagę na dwa kierunki.

- Jest najbliższym Rosji politykiem na Bałkanach. Dla Kremla każda destabilizacja w regionie, która będzie wiązała środki i czas UE i USA, jest korzystna. Eskalacja nie wymaga od Rosji żadnych nakładów finansowych, ponieważ wynika z celów polityki samego Dodika - wskazała Marta Szpala.

REKLAMA

Polityka RS jest również ściśle związana z interesami Serbii. - Belgrad lubi pozycjonować się na lidera regionu i coraz chętniej gra kartą nacjonalistyczną, jednak wybuch konfliktu w BiH byłby dla władz serbskich bardzo niekorzystny. Serbia musiałaby wspierać Dodika, ale nie mogłaby go w pełni kontrolować. Wbrew pozorom Belgrad zmuszony jest często reagować na sytuację w regionie, a nie aktywnie ją kształtować - oceniła w rozmowie ekspert OSW.

W ostatnich miesiącach do napięć dochodziło również na granicy Serbii i nieuznawanego przez nią Kosowa.

Słabnący wpływ UE

Powiązany Artykuł

Marta Szpala: priorytety Słowenii w UE od zawsze są takie same

REKLAMA

- Wspólnym kontekstem dla tych procesów jest słabnięcie wpływów USA oraz UE w regionie. Zachód nie dysponuje obecnie ani "kijem" - na przykład sankcjami, które mógłby nałożyć na władze państw regionu, gdyby nie był tak podzielony - ani "marchewką" w postaci obietnicy członkostwa w UE. Strach przed sankcjami oraz starania o członkostwo spowodowały, że przez lata politycy w regionie odżegnywali się od pozwalającej im utrzymywać się u władzy retoryki nacjonalistycznej. Teraz mogą to robić właściwie bezkarnie - stwierdziła Marta Szpala.

- Wydarzenia w BiH i Kosowie wynikają raczej z dynamiki procesów politycznych tych krajów, a nie z inspiracji Serbii. Belgrad reaguje jednak na te wydarzenia w coraz bardziej ostry sposób, przypisując coraz istotniejsze znaczenie kwestii obrony praw Serbów, co niebezpiecznie zaczyna przypominać lata 90. - przestrzegała specjalistka.

• Dr Spasimir Domaradzki: siła przyciągania państw Bałkanów zachodnich przez UE słabnie
• Słowenia za rozszerzeniem UE o Bałkany, deklaruje bezstronność ws. praworządności

Bośnia i Hercegowina jest państwem federalnym składającym się z dwóch entitetów - Republiki Serbskiej i Federacji BiH oraz znajdującego się pod administracją instytucji państwowych Dystryktu Brczko.

REKLAMA

Ustrój terytorialny państwa oraz jego konstytucję określa wynegocjowany w 1995 roku w amerykańskim Dayton układ pokojowy kończący toczącą się w latach 1992-1995 wojnę. Konflikt był najbardziej krwawym epizodem rozgrywającego się na przestrzeni lat 90. rozpadu Jugosławii. Ogłoszenie przez władze w Sarajewie niepodległości i serbski sprzeciw wobec tej decyzji doprowadziły do wojny, która pochłonęła ponad 100 tys. ofiar.

st