– Do Polskiego Radia trafiłem w 1955 roku – tak początki swej kariery wspomina Eugeniusz Rudnik, wybitny kompozytor muzyki elektronicznej. – Właśnie wypuszczono mnie z więzienia i przyjechałem do Warszawy szukać jakiegoś zajęcia. Traf chciał, że korzystałem z publicznej toalety nieopodal powojennego radiowego gmachu na ulicy Stanisława Noakowskiego 20. W bramie zaczepiłem jakiegoś człowieka, który okazał się tutejszym dozorcą i zapytałem go, czy nie wie o jakiejś robocie, a on wysłał mnie do dyrektora biura administracyjnego. Tak zostałem nadzorcą radiowych hydraulików, stolarzy i malarzy.
Ta opowieść nie przypomina typowej biografii – znanego i nagradzanego na całym świecie – mistrza muzycznej awangardy. A jednak wkrótce Eugeniusz Rudnik stał się rozchwytywanym inżynierem dźwięku, a następnie samodzielnym kompozytorem, współtworząc jeden z najważniejszych fenomenów polskiej kultury XX stulecia.
Mowa o Studiu Eksperymentalnym Polskiego Radia, jednym z pierwszych na świecie ośrodków muzyki elektronicznej. W Europie uprzedzili nas tylko Francuzi, Niemcy oraz Włosi. Nic dziwnego, że na Malczewskiego ściągali tłumnie pionierzy i najwybitniejsi kompozytorzy muzyki elektronicznej z Polski (jak Włodzimierz Kotoński, Krzysztof Penderecki i Bogusław Schaeffer) oraz całego świata (wśród nich: remiksowany dziś przez twórców ambientu norweski guru, Arne Nordheim).
Najbardziej niezwykła wydaje się w tym wszystkim data i kontekst powstania Studia Eksperymentalnego. Październik 1957 roku: w wielu krajach Bloku Wschodniego śmierć Stalina poluzowała totalitarne więzy, jednak awangardowo zorientowani artyści mieli nie doczekać się twórczej swobody nawet przez następne kilkadziesiąt lat. W Polsce powstaje tymczasem "Warszawska Jesień" oraz Studio Eksperymentalne Polskiego Radia (1 listopada 1957 roku) - dwa symbole i motory nowoczesnej twórczości muzycznej w Europie Wschodniej. Co ciekawe, orędownikiem idei Studia był nie kto inny, jak Włodzimierz Sokorski - wówczas przewodniczący Radiokomitetu, ale jeszcze kilka lat wcześniej minister kultury i sztuki oraz zagorzały propagator... realizmu socjalistycznego.
Więcej o początkach Studia Eksperymentalnego Polskiego Radia oraz swoim warsztacie pracy Eugeniusz Rudnik mówi w archiwalnej audycji Polskiego Radia – "Niedziela z Mistrzem”.

mm/mk

Utwór zamówiony u Krzysztofa Pendereckiego przez Komitet Organizacyjny Igrzysk Olimpijskich w Monachium powstawał w Studiu Eksperymentalnym Polskiego Radia pod kierunkiem Eugeniusza Rudnika.

Pionier muzyki elektroakustycznej wspominał w Dwójce, że tekst do swojej minikompozycji Krzysztof Penderecki wydobył ze starożytnego greckiego traktatu, który miał gwarantować "pokój boży" w czasie igrzysk. Pierwsza wersja powstawała przez dwa miesiące w oparciu o dźwięki fletu nagranego przez Barbarę Świątek.
>>Zobacz serwis specjalny: Krzysztof Penderecki w Polskim Radiu<<

- Pojechałem z tym do Monachium na próbę. Komitet jednak nie przyjął tej wersji. Prawdopodobnie została uznana za mało emocjonującą - wspominał Eugeniusz Rudnik. - Drugą już przyjęto. Zatytułowaliśmy ją "Ekechejria”.

Główną materią muzyczną, zaakceptowanej przez organizatorów igrzysk propozycji Krzysztofa Pendereckiego, był "przetwarzany z największym pietyzmem, uporem i udręką" w Studiu Eksperymentalnym Polskiego Radia śpiew wielkiego przyjaciela kompozytora Bernarda Ładysza.

Nie był to jednak koniec perypetii związanych z "Ekechejrią”. Problem pojawił się na jednej z ostatnich prób, tuż przed rozpoczęciem monachijskich zawodów.

- Na stadionie podszedł do mnie dżentelmen profesor z Uniwersytetu w Monachium, wyspecjalizowany w psychologii tłumu, i powiedział, że nie może się zgodzić, żeby tak długo był eksponowany tekst niezrozumiały dla publiczności, w tym przypadku tekst grecki, ponieważ według badań naukowych, jeśli zbiorowość ludzka słucha niezrozumiałego tekstu dłużej niż 17,3 sekundy, to wtedy albo przełącza odbiornik, albo zmienia fale, albo zacznie rzucać butelkami na stadionie - wspominał Eugeniusz Rudnik.
Niemcy zaproponowali, żeby tekst był czytany po niemiecku. - Organizatorzy znaleźli odpowiedniego aktora i odpowiednik greckiej ody w XVII-wiecznym niemieckim przekładzie. nagrałem to w radiu monachijskim, wgrywając to na oryginalną materię wokalną.

12 lat po odtworzeniu "Ekechejrii" na stadionie w Monachium Eugeniusz Rudnik stworzył swój dokumentalny zapis z powstawania tej kompozycji, posiłkując się materiałami ze studia, ale też nagraniami z ceremonii otwarcia. Utwór został zatytułowany "Szkic do portretu Mistrza".
O kulisach powstania oryginalnego dzieła, jak i swojego szkicu Eugeniusz Rudnik opowiadał w audycji "Opowieści po zmroku".
***
Film z ceremonii otwarcia igrzysk olimpijskich w Monachium. Utwór Krzysztofa Pendereckiego od 2:09:00