Proces przywódców Stronnictwa Narodowego

Posłuchaj

Archiwalne nagranie z drugiego dnia procesu przeciwko sześciu członkom Stronnictwa Narodowego w Sądzie Rejonowym w Warszawie. (PR, 8.05.1948) 14:11

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

II Rzeczpospolita

Stronnictwo Narodowe, utworzone w 1928 roku, opowiadało się za budową katolickiego państwa polskiego. Narodowcy chcieli też wprowadzić hierarchiczną organizację społeczeństwa i zwiększenie roli elit w Polsce. Byli głównymi antagonistami sprawującej władzę sanacji i Józefa Piłsudskiego. W latach 30. XX wieku doszło do rozłamu Stronnictwa Narodowego, w wyniku którego powstał Obóz Narodowo-Radykalny.

Partia największe wpływy posiadała w zachodniej i centralnej Polsce oraz w dużych ośrodkach miejskich na wschodzie: Wilnie i Lwowie. Jednocześnie była największą partią w ówczesnej Polsce, skupiając w swoich szeregach ponad 200 tysięcy członków.

II wojna światowa

II wojna światowa zmusiła polskie partie polityczne do podziemnej działalności. Stronnictwo Narodowe było jednym z czterech głównych konspiracyjnych stronnictw politycznych. Miało swoich przedstawicieli w rządzie RP na uchodźstwie oraz w Delegaturze Rządu RP na Kraj. SN postulowało, by przyszła Polska była krajem narodowym i bezklasowym. Naciskał na aktywną walkę z okupantem, wyparcie z Polski obcego kapitału, uspołecznieniem własności, ale jednocześnie zwalczał wzrastające w kraju wpływy komunistyczne.

W 1939 roku zarząd główny Stronnictwa Narodowego powołał walczące na terenie Polski konspiracyjne organizacje zbrojne. Powstało kilkanaście różnych organizacji wywodzących się z ruchu narodowego, które w 1942 roku połączone w Narodowe Siły Zbrojne. Jednak nigdy nie stanowiły one jednolitej struktury.  

Okres powojenny

Wojna nie przerwała ciągłości życia politycznego i istnienia organizacji politycznych, ale po jej zakończeniu Stronnictwo Narodowe przetrwało w szczątkowej postaci.

Pod okupacją komunistyczną działały równolegle dwie organizacje o różnych zabarwieniu ideowym: NSZ-Stronnictwo Narodowe i NSZ-Obóz Narodowo-Radykalny.

Powiązany Artykuł

Żołnierze Wyklęci - zobacz serwis historyczny

W 1944 roku powstało Narodowe Zjednoczenie Wojskowe, będące jedną z największych powojennych organizacji antykomunistycznych. W skład NZW weszły struktury Narodowej Organizacji Wojskowej, Narodowych Sił Zbrojnych i lokalne siatki konspiracyjne AK.

Po zakończeniu wojny SN podjęło nieudaną próbę przejścia do legalnej działalności. Władze komunistyczne wzmagały ciągłe akcje represyjne przeciw narodowemu podziemiu. W głośnym Procesie Szesnastu, w czerwcu 1945 roku, sądzeni byli także działacze Stronnictwa Narodowego: Stanisław Jasiukiewicz, Aleksander Zwierzyński, Kazimierz Kobylański i Zbigniew Stypułkowski.

W dniach 7-22 maja 1948 roku Wojskowy Sąd Rejonowy skazał na dożywotnie więzienia szereg pozostałych przywódców Stronnictwa Narodowego. Od końca lat 40. poszczególne struktury NZW działały w rozproszeniu, pozbawione instytucji kierowniczych, nastawiając się na przetrwanie.