Litwa budzi się z sowieckiego koszmaru
- Litwa ma być, chce być i będzie państwem suwerennym we wszelkich okolicznościach, we wszystkich dziedzinach sprawowania władzy – mówił korespondentowi Polskiego Radia Vytautas Landsbergis, jeden z architektów niepodległości Litwy.
2025-01-11, 05:35
11 stycznia 1990 roku 300 tys. Litwinów wyszło na ulice Wilna, domagając się niepodległości.
Kolos na glinianych nogach
Pierwsze, częściowo wolne wybory w Polsce i obalenie muru berlińskiego dały nadzieję innym narodom bloku wschodniego na wyrwanie się spod sowieckiej dominacji. Sprzyjały temu reformy liberalizujące ZSRR, wprowadzone przez Michaiła Gorbaczowa. - Sam proces przebudowy krajów bałtyckich, jak gdyby w odpowiedzi na sygnał z Moskwy, stopniowo przekształcał się w tych republikach w ruchy na rzecz niepodległości tych państw - mówił prof. Bronisław Makowski w audycji Andrzeja Sowy "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Litwa".
Posłuchaj
Bałtycki łańcuch
Pierwsze protesty na Litwie miały miejsce już w sierpniu 1987 roku. Rok później Litwini utworzyli Ruch na rzecz Przebudowy (lit. Sąjūdis), którego celem było najpierw wprowadzanie przemian proponowanych przez Gorbaczowa, a następnie dążenie do uzyskania przez Litwę niepodległości.
REKLAMA
23 sierpnia 1989 roku w 50. rocznicę zawarcia układu Ribbentrop-Mołotow Litwę, Łotwę i Estonię połączył żywy łańcuch ludzi trzymających się za ręce. Tzw. bałtycki łańcuch ciągnął się od Wilna przez Rygę, po Tallin. Ten akt sprawił, że na sprawę państw nadbałtyckich zwróciła uwagę społeczność międzynarodowa.
Restytucja państwa litewskiego
24 lutego 1990 odbyły się pierwsze wolne wybory w Litewskiej SRR. Zwyciężyli przedstawiciele Sąjūdisu. 11 marca 1990 roku Vytautas Landsbergis został przewodniczącym Rady Najwyższej Litwy, tego dnia ogłoszona została niepodległość Republiki Litewskiej.
ZSRR nie dawał jednak za wygraną. Tuż przed Wielkanocą Moskwa nałożyła de facto embargo na Litwę: wstrzymane zostały dostawy ropy naftowej i innych towarów.
Posłuchaj
REKLAMA
Szturm na Wilno
W rok po wileńskiej demonstracji, w nocy z 12 na 13 stycznia 1991 roku rozpoczęła się interwencja Specnazu. Symbolem tej agresji był szturm na wieżę telewizyjną w Wilnie. Obiektu broniła ludność litewska. - W tej operacji zabito 14 bezbronnych osób, obrońców wieży telewizyjnej. 700 osób zostało rannych - mówił prof. Makowski.
Posłuchaj
- Jeden mężczyzna z tłumu krzyknął: "Niech żyje wolność!" i wtedy oni otworzyli ogień - mówiła jedna z bohaterek reportażu Andrzeja Kaczmarczyka pt. "Wilno 1991".
REKLAMA
Posłuchaj
Co na to Polska? - Rząd Tadeusza Mazowieckiego udzielił schronienia ministrowi spraw zagranicznych Litwy, który na wypadek sytuacji szczególnej uzyskał możliwość utworzenia ewentualnego rządu litewskiego na uchodźstwie - wyjaśniał prof. Makowski.
Posłuchaj
Rozpadający się i targany wewnętrznymi problemami ZSRR, naciskany ponadto przez państwa zachodnie, musiał uznać niepodległość Litwy. Jesienią 1993 roku żołnierze Armii Czerwonej opuścili terytorium tego państwa.
bm/im
REKLAMA
REKLAMA