Kazimierz Ajdukiewicz. "Człowiek wielkiego umysłu, wielkiej odwagi i silnej woli"
12 kwietnia 1963 roku zmarł Kazimierz Ajdukiewicz, oficer Wojska Polskiego, profesor filozofii, wybitny logik, rektor Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, członek znanej w Europie filozoficznej szkoły lwowsko-warszawskiej.
2025-04-12, 07:00
Kazimierz Ajdukiewicz przyszedł na świat w Tarnopolu w ówczesnym zaborze austriackim. Podczas studiów na Uniwersytecie im. Jana Kazimierza we Lwowie jego nauczycielami były legendy polskiej filozofii Jan Łukasiewicz i Kazimierz Twardowski, twórca formacji intelektualnej znanej jako szkoła lwowsko-warszawska.
Ajdukiewicza z Twardowskim łączyły więzi nie tylko na linii mistrz-uczeń, ale także teść-zięć, bowiem młody filozof w 1920 roku poślubił córkę swojego nauczyciela, Marię.
W czasie I wojny światowej, już jako doktor filozofii, walczył w armii austriackiej na froncie włoskim. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wstąpił do odrodzonego wojska polskiego, w którym dosłużył się stopnia kapitana. Uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej jako oficer artylerii. Mundur zdjął w 1920 roku, by kontynuować karierę naukową.
REKLAMA
Ze Lwowa do Warszawy przez Poznań
Kazimierz Ajdukiewicz habilitował się w 1921 roku, wykładał na Uniwersytecie Warszawskim, a od 1928 roku podjął pracę na swojej Alma Mater, z którą pozostał związany do 1939 roku. W czasie II wojny światowej uniknął pogromu profesorów dokonanego przez niemieckich okupantów i pracował w rzeźni miejskiej, prowadził też tajne komplety.
Po wojnie przeniósł się do Poznania, gdzie objął kierownictwo Katedry Teorii i Metodologii Nauk na Uniwersytecie Adama Mickiewicza, a w latach 1948-1952 był rektorem tej uczelni. Jako naukowiec sprzeciwiał się ograniczaniu samorządności uniwersytetów i centralizacji zarządzania polską nauką.
W 1956 roku przeniósł się do Warszawy i objął katedrę logiki na Uniwersytecie Warszawskim. Został również członkiem Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk, a także zorganizował i prowadził Zakład Logiki Instytutu Filozofii i Socjologii PAN.
Szkoła lwowsko-warszawska
Ajdukiewicz był także jednym z najwybitniejszych przedstawicieli istniejącej od końca XIX wieku filozoficznej szkoły lwowsko-warszawskiej, której wkład w rozwój filozofii doceniano w całej Europie. Do najbardziej znanych członków szkoły - poza Twardowskim i jego zięciem - należeli m.in. Jan Łukasiewicz, Tadeusz Kotarbiński, Alfred Tarski czy Władysław Tatarkiewicz.
REKLAMA
Zdaniem filozofa prof. Andrzeja Kołakowskiego szkoła największe osiągnięcia specjalistyczne zaliczyła w zakresie logiki, która "jest niesłychanie istotną częścią filozofii".
- W szkole lwowsko-warszawskiej jednym z głównych punktów zainteresowań była tzw. logika wielowartościowa, a więc taka, która operowałaby nie tylko tymi dwoma wartościami prawda-fałsz, ale umożliwiałaby jeszcze większą ilość możliwości - mówił filozof w Polskim Radiu.
Posłuchaj
Prof. Andrzej Kołakowski zwrócił również uwagę niesłychanie ważny w działaniu szkoły problem nauki "jako narzędzia poznania, jako sposobu opanowywania i opisywania świata".
REKLAMA
- W tej szkole nauka i sposób jej konstruowania, sposób formułowania hipotez, język nauki stają się jednym z istotnych przedmiotów badawczych. Widać to zwłaszcza w pracach Ajdukiewicza, ale też i w pracach wielu innych uczestników tego nurtu myślowego - zaznaczył.
Szkoła lwowsko-warszawska miała swój wkład nie tylko w rozwój światowej filozofii, ale także oddziaływała na polskie społeczeństwo okresu międzywojennego.
- Cała ta szkoła pełniła istotną rolę, mianowicie instytucji, która uczyła polską inteligencję racjonalnego, porządnego myślenia, która wyrabiała pewne techniki pracy naukowej, pewne postawy metodologiczne. To wszystko jest nie do wymierzenia - mówił w audycji z 1984 roku prof. Andrzej Kołakowski.
Twórca konwencjonalizmu radykalnego
Członków szkoły lwowsko-warszawskiej cechował antyirracjonalizm, nastawienie analityczne, zamiłowanie do logiki i dążenie do precyzji w myśleniu i wyrażaniu myśli.
REKLAMA
- Takie też nastawienie miał Ajdukiewicz - mówił w audycji Polskiego Radia z 1980 roku prof. Tadeusz Batóg. - Wynikiem tego nastawienia było u niego stałe zwracanie się ku logice jako skarbnicy metod i środków pozwalających na należyte formułowanie i rozwiązywanie zagadnień filozoficznych. Towarzyszyła zaś temu oryginalna i głęboka myśl, że poznanie ludzkie można badać poprzez język, w którym znajduje ono swój słowny wyraz.
Posłuchaj
Ajdukiewicz był racjonalistą, badał poznanie naukowe i odrzucał rolę przeczuć i uczuć w poznaniu. To on stworzył koncepcję konwencjonalizmu radykalnego.
- Zdaniem Ajdukiewicza, nasza aparatura pojęciowa, zawarta w języku, wyznacza perspektywę, obraz świata. Ajdukiewicz chciał badać poznanie poprzez badanie języka, jako słownego wyrazu naszych myśli i przekonań – mówił gość audycji Urszuli Lipińskiej.
REKLAMA
Kazimierz Ajdukiewicz pozostawił po sobie liczne prace naukowe. Do najpopularniejszych należą: "Główne zasady metodologii nauk i logiki formalnej", "O stosowalności czystej logiki do zagadnień filozoficznych", "Logiczne podstawy nauczania", "Propedeutyka filozofii", "Zagadnienia i kierunki filozofii", czy "Język i poznanie", zawierające prace zebrane. Był także autorem podręczników i monografii.
Źródło: Polskie Radio/bm/th
REKLAMA