Ciągle za mało edukacji finansowej dzieci. Skutki braku wiedzy i umiejętności odczują w przyszłości?

Posłuchaj

Przedsiębiorczość oznacza, że w moich rękach jest możliwość zmieniania rzeczywistości – tłumaczy Łukasz Świerżewski z Ministerstwa Finansów. (Sylwia Zadrożna, Naczelna Redakcja Gospodarcza Polskiego Radia)

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Za niską pozycję Polski w generalnym zestawieniu odpowiadają m.in. czynniki związane z zachowaniami finansowymi. Odsetek oszczędzających jest w naszym kraju jednym z najniższych, gorzej jest tylko w Brazylii i na Węgrzech.

Za późno i za mało

To bardzo pesymistyczne dane, podkreśla Bartosz Majewski, dyrektor Centrum Przedsiębiorczości i Transferu Technologii SGH.

– Mamy niski poziom dojrzałości finansowej i to jest związane z kilkoma czynnikami. Po pierwsze, rzeczywiście dla osób poniżej 18. roku życia prawie nie ma żadnej edukacji finansowej, poza ograniczoną przedsiębiorczością w szkole średniej. Za późno, za mało i bardzo mały nacisk jest kładziony na tę edukację finansową, a konsekwencje później ponoszą wszyscy dorośli. I dlatego nie dziwię się, że w tych badaniach wypadamy na tle innych państw słabo. Bo w innych państwach ta edukacja jest rozwijana od najmłodszych lat, i to nie w postaci oddzielnych przedmiotów, ale treści włączanych przy okazji różnych innych zajęć. I tego w polskim systemie edukacji bardzo mocno brakuje – wylicza gość Polskiego Radia 24.

Bartosz Majewski Bardzo mały nacisk jest kładziony na edukację finansową.

Tylko 60 godzin zajęć

W Polsce za mało jest czasu na naukę ekonomiczno-przedsiębiorczą, podkreśla ekspert z SGH. Sprowadza się ona bowiem do ok. 60 godzin w całym cyklu nauczania, gdzie oprócz elementów finansowych są poruszane też inne aspekty.

– Jak zarządzanie, kierowanie ludźmi, tworzenie biznesplanów, strategii, instytucji otoczenia biznesowego. Sama edukacja finansowa sprowadza się do jednej czy dwóch godzin zajęciowych, a w tym czasie trudno przekazać praktyczne wskazówki i wykształcić pewne umiejętności. Poza tym, to jest bardzo późno, ponieważ z tą edukacją mamy do czynienia w szkole średniej. Natomiast pewne nawyki zaczynają się wykształcać już od momentu, kiedy dziecko ma styczność z pieniędzmi. Czyli od pierwszego kieszonkowego. I jeśli rodzice też nie mają pewnej dojrzałości finansowej, to nie potrafią przełożyć potrzebnych elementów na kształtowanie postaw dzieci – uważa Bartosz Majewski.

Bartosz Majewski Pewne nawyki zaczynają się wykształcać już od momentu, kiedy dziecko ma styczność z pieniędzmi.

Warsztaty biznesowe: budżet domowy…

Najlepszym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie dodatkowych warsztatów, gdzie przeszkoleni nauczyciele byliby w stanie tę edukację finansową odpowiednio przekazać, podkreśla gość Polskiego Radia 24.

– Byłoby dobrze, żeby do programów nauczania, niekoniecznie jako odrębny przedmiot, wprowadzać zagadnienia związane z dojrzałością finansową. A składa się ona z kilku etapów. Ten pierwszy poziom, z którym większość Polaków ma duże problemy, to jest odpowiednie zarządzanie własnym budżetem domowym. I do tego wystarczyłyby kilkugodzinne warsztaty praktyczne, po to żeby poznać preferowane sposoby zachowań uczniów, do nich się odnieść i opracować pewne modelowe zachowania, pokazując konsekwencje – tłumaczy Bartosz Majewski.

Bartosz Majewski Dojrzałość finansowa składa się z kilku etapów.

... oszczędzanie na cel i na przyszłość

Dalsze poziomy związane z dojrzałością finansową to jest oszczędzanie na cel, czyli umiejętność skutecznego przeznaczania nadwyżek finansowych na cele oszczędnościowe, po to by je zrealizować. Jest też oszczędzanie dla zabezpieczenia swojej przyszłości.

– I ostatni poziom, to czerpanie korzyści finansowych z tego, że zarządzam skutecznie finansami, że jestem kimś w rodzaju rentiera. I to jest ten poziom najwyższy. Ale tutaj, żeby ten poziom osiągnąć, wymagane są podstawy. Trzeba mieć podstawową wiedzę dotyczącą tego jak zarządzać swoim budżetem domowym – podkreśla gość Polskiego Radia 24.

Zadanie dla Ministerstwa Finansów…   

Dlatego właśnie edukacja finansowa młodego pokolenia Polaków to misja, do której Ministerstwo Finansów przywiązuje dużą wagę. Po sukcesie pierwszej akcji Misja: Podatki i drugiej Misja: Budżet, resort przygotował kolejną odsłonę programu, tym razem pod hasłem Misja: Uczciwie płacę podatki.

Łukasz Świerżewski Misja: Uczciwie płacę podatki ma uświadomić młodzieży, jak ogromny wpływ mają podatki na nasze otoczenie.

– Ma ona uświadomić młodzieży, jak ogromny wpływ mają podatki na nasze najbliższe otoczenie oraz dlaczego wszyscy powinniśmy je uczciwie płacić – wyjaśnia gość Jedynki Łukasz Świerżewski z Ministerstwa Finansów.

… i dla Ministerstwa Edukacji

Wiedza o tym, jak założyć konto, jak czytać umowy kredytowe, jak negocjować warunki pracy, czy też jak wypełnić PIT, jest potrzebna każdemu i dlatego na pewno warto ją dostarczać także najmłodszym. Ministerstwo Finansów prowadzi więc także m.in. akcję edukacyjną dla uczniów i nauczycieli – Finansoaktywni.

Łukasz Świerżewski Wierzymy, że poprzez zabawę, poprzez zaangażowanie i własne działanie najlepiej można tematy finansów zgłębiać.

– Prowadzimy taką akcję już trzy lata, było już kilka edycji. Generalnie zachęcamy młodych ludzi, gimnazjalistów, a niedługo także licealistów do tego, aby poznawali tajniki budżetu, podatków, finansów osobistych i robili na ten temat filmy. Dlatego, ponieważ wierzymy, że poprzez zabawę, poprzez zaangażowanie i własne działanie najlepiej można tego typu tematy zgłębiać. I rzeczywiście, ta akcja cieszy się zainteresowaniem. Otrzymujemy dużo filmów, szkoły się angażują. Dostają też z Ministerstwa Finansów specjalne pakiety, gdzie są i lekcje, i materiały, i przybory dla nauczycieli związane z tym, jak prowadzić takie zajęcia. A później wybieramy najciekawsze, najlepsze filmy, które można też zobaczyć na stronach resortu, właśnie na stronie akcji Finansoaktywni – tłumaczy Łukasz Świerżewski z Ministerstwa Finansów.

Misja: Uczciwie płacę podatki

W przypadku kręcenia filmów edukacja jest połączona z zabawą. Jednak celem tych działań jest przede wszystkim edukacja dzieci, młodzieży, dostarczanie odpowiednich informacji. Bowiem była już Misja: Budżet, Misja: Podatki, a teraz hasło to Uczciwie płacę podatki.

–  W tym roku skupiliśmy się na haśle Uczciwie płacę podatki i jest to spójne z akcją prowadzoną przez Ministerstwo Finansów, czyli z kampanią na temat uszczelniania systemu podatkowego, uczciwości podatkowej. Promowania tego, że płacenie podatków jest pewnym rodzajem patriotyzmu, postawy obywatelskiej, zaangażowania w dobro nas wszystkich. Ponieważ to podatki prowadzą do realizacji mnóstwa publicznych usług, czyli tego wszystkiego, z czego korzystamy na co dzień – podkreśla gość radiowej Jedynki.

I dodaje, że po pierwsze trzeba to uświadomić i trzeba nauczyć młodych ludzi, że tak właśnie jest, że jeżeli płacimy, to potem również otrzymujemy od państwa, od samorządów. Gdyż np. podatki kierowane są zarówno do centralnych instytucji, jak i do samorządowych.

Łukasz Świerżewski Trzeba uświadomić i nauczyć młodych ludzi, że jeżeli płacimy podatki, to potem również otrzymujemy od państwa, od samorządów.

– A otrzymujemy dużo i dlatego ta nasza postawa już od samego początku procentuje dla całego społeczeństwa. Reszta to są takie techniczne informacje, „odczarowujemy” np. czym jest fiskus, urząd skarbowy, co to jest deklaracja podatkowa, że można ją składać przez Internet, że to jest łatwe itd. A na koniec jest film – wylicza Łukasz Świerżewski.

Akcja Weź paragon, Narodowa Loteria Paragonowa…

Tego, że trzeba płacić podatki, uczy też akcja Weź paragon. Akcja skierowana już nie tylko do dzieci, ale i do dorosłych.

– To jest także element szerokiej edukacji, dlatego że w ramach działań Ministerstwa Finansów uświadamiających Polakom, jak ważne jest to nasze wspólne partycypowanie, ten udział w rozbudowie, budowie naszego wspólnego państwa, wspólnego dobrobytu, są również akcje masowe. Takie jak Narodowa Loteria Paragonowa, takie jak właśnie akcja Weź paragon, czy też bardzo popularny Wielki Test o Podatkach. W teście Polacy biorą masowo udział i odpowiadają całymi rodzinami na pytania dotyczące oczywiście podatków – zwraca uwagę przedstawiciel Ministerstwa Finansów.

… ale i program Na własne konto

W Polsce jest też wiele innych instytucji, które podejmują tego rodzaju inicjatywy edukacyjne. Należy do nich Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, która z kolei realizuje program edukacji wiedzy ekonomicznej wśród dzieci i młodzieży pod hasłem Na własne konto. Program jest realizowany cyklicznie w połowie każdego roku szkolnego, podczas ferii zimowych i w okresie dwóch miesięcy po zakończeniu wypoczynku.  

Krzysztof Lipiński Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej realizuje program edukacji wiedzy ekonomicznej wśród dzieci i młodzieży pod hasłem Na własne konto.

– W okresie ferii uczymy się podstawowych pojęć ekonomicznych, uczymy się, czym jest bank, jakie są funkcje pieniądza. I także w trakcie ferii odwiedzamy lokalny bank, lokalnego przedsiębiorcę, żeby młodzież zobaczyła, że biznes nie jest czymś abstrakcyjnym, nie dzieje się z dala od miejsca, gdzie mieszkają, i to jest pierwszy etap. Natomiast drugi etap to praca projektowa. Uczniowie mają przygotować projekt biznesowy. W tym roku był to projekt biznesowy spółdzielni uczniowskiej – wyjaśnia Krzysztof Lipiński z Europejskiego Funduszu Rozwoju Wsi Polskiej.

Przedsiębiorczość, czyli zmienianie rzeczywistości

Chodzi tu więc nie tylko o naukę zasad, które funkcjonują w świecie finansów, ale też o naukę przedsiębiorczości, którą można bardzo wcześnie kształtować w młodych ludziach.

– Koniecznie trzeba ją kształtować. Mamy głęboką wiarę, że przedsiębiorczość to postawa, a nie wiedza. Oczywiście wiedza jest potrzebna i dlatego są te wszystkie programy, akcje, są przedmioty w szkole, i jest to potrzebne i niezbędne. Natomiast postawa, to jest to, co kształtujemy od najmłodszych lat. To jest to, co pozwala człowiekowi nie bać się eksperymentów, budować wiarę w siebie, wiedzieć, że razem z innymi można zrobić więcej, w związku z tym warto skrzyknąć innych i razem podjąć działania. To wreszcie prowadzi do poczucia ze strony dziecka takiej sprawczości. To jest takie piękne słowo, a co wynika z wyuczonej postawy, że coś można zrobić. Że w moich rękach jest możliwość zmieniania rzeczywistości – tłumaczy Łukasz Świerżewski.

Minipoligony biznesu

Sprzedawanie np. ciastek, czy lemoniady w ramach praktycznych zajęć, jakie organizują szkoły w wielu krajach, pozwalają dzieciom poznać też wartość pieniądza.

Bartosz Majewski Wśród polskich dzieci, nie ma prostego przełożenia, że pieniądze są efektem jakiejś pracy, jakiegoś działania, poniesionego ryzyka.

– To jest pomocne, bo uczy wartości pieniądza. Wśród polskich dzieci, nawet starszych nie ma takiego prostego przełożenia, że pieniądze są efektem jakiejś pracy, jakiegoś działania, poniesionego ryzyka, czy zaangażowania swojego czasu w wykonywanie różnych rzeczy. I jest to też takie działanie pokazujące, że jest pewne ryzyko. Kiedy nie mam pewności, gdy kupuję surowce lub piekę ciasta, ale nie wiem, czy to się sprzeda, muszę więc reagować. Może się okazać, że to wcale nie jest takie proste, że zrobię ileś ciastek, sprzedam i będę miał pieniądze. Jest to bardziej złożona sytuacja. I tego typu praktyczne zachowania przekształcają się na wyrobienie świadomych postaw wobec pieniądza – podkreśla Bartosz Majewski z SGH.

Czy szkoła może nauczyć przedsiębiorczości?

Czyli każda droga do celu edukacyjnego jest dobra. Jest też przedmiot w szkołach, już od kilkunastu lat, to tzw. podstawy przedsiębiorczości. I ten przedmiot także powinien przygotowywać młodych ludzi do życia społecznego i gospodarczego.

– Jako resort finansów byliśmy proszeni przez Ministerstwo Edukacji o dołożenie potrzebnych elementów. Były to elementy dotyczące finansów, umiejętności zarządzania pieniędzmi, także własnymi. Było o tym, co to są oszczędności, rozumienia tego, czym jest budżet. Czyli tych wszystkich elementów, które dają nam sprawność poruszania się w świecie finansów, może w świecie nie przez duże „F”, ale przez małe „f”, ale jestem głęboko przekonany, że nie jest to kwestia tylko jednego przedmiotu. To jest kwestia tego, jaką w ogóle przestrzeń szkoła otwiera do działania dla uczniów – ocenia Łukasz Świerżewski z Ministerstwa Finansów.

Sylwia Zadrożna, Elżbieta Szczerbak, Dariusz Kwiatkowski, Małgorzata Byrska