236 lat temu weszła w życie Konstytucja USA. Dokument kryje w sobie polskie tropy
Pierwsza nowożytna konstytucja na świecie jest dopiero drugą wersją ustawy zasadniczej USA. Co ciekawe, Ojcowie Założyciele mogli zaczerpnąć niektóre jej elementy z tekstu przygotowanego przez pewną polską grupę religijną.
2025-03-04, 05:50
236 lat temu, 4 marca 1789 roku, weszła w życie Konstytucja Stanów Zjednoczonych, pierwsza ustawa zasadnicza na świecie. To do niej odwołali się twórcy Konstytucji 3 Maja z 1791 roku, będącej pierwszym europejskim dokumentem tego rodzaju.
Pierwotny bubel
Amerykańska konstytucja została stworzona przez 55 delegatów trzynastu byłych kolonii brytyjskich, którym udało się w latach 1775-1783 wywalczyć niepodległość.
Dokument służy do dziś ponad 300 milionom ludzi w 50 stanach. Jej preambuła zaczyna się od znanych powszechnie słów: "We, the people" - "My, naród Stanów Zjednoczonych", które mają podkreślić, że suwerenem są obywatele.
- To jest de facto druga konstytucja amerykańska. Pierwsza była zupełnie nieudana. Nie było w niej prezydenta i władzy wykonawczej – twierdził amerykanista prof. Bohdan Szklarski w audycji Hanny Marii Gizy z cyklu "Klub ludzi ciekawych wszystkiego".
REKLAMA
Posłuchaj
Zdaniem gościa audycji Hanny Marii Gizy, system opracowany w pierwotnej wersji tekstu – "Artykułach konfederacji i wieczystej unii", które stanowiły podstawę rządów w byłych brytyjskich koloniach w latach 1781-1789, musiałby się rozpaść na trzynaście niezależnych państw. Unia Stanów Zjednoczonych krzepła zresztą jeszcze przez 76 lat, aż do zakończenia wojny secesyjnej, której przyczyną była wizja amerykańskiego państwa: czy miało ono obrać kształt ścisłej federacji, co proponowała Północ, czy luźnej konfederacji, co było wyobrażeniem stanów Południa. W końcu zwyciężyła wizja Północy.
Polski katechizm inspiracją amerykańskiej konstytucji
Siedem artykułów, składających się na tekst konstytucji, pozostaje w mocy do dziś. Ustawę jednak rozbudowano o 27 poprawek, z których 10 uchwalono w 1791 roku, krótko po wejściu konstytucji w życie. Są traktowane jako jej część i tworzą Kartę Praw, zawierającą katalog podstawowych praw oraz wolności obywatelskich.
- Słynna Pierwsza Poprawka, gwarantująca wolność religii, słowa i zgromadzeń, była inspirowana Katechizmem Rakowskim, przyjętym w 1603 roku przez polskich arian - mówił w Polskim Radiu politolog, profesor Wawrzyniec Konarski w audycji Jerzego Sosnowskiego z cyklu "Klub Trójki". – To, że Thomas Jefferson znał Katechizm Rakowski zostało potwierdzone. Zresztą UNESCO uważa ten dokument za jeden z najważniejszych elementów bazowych dla idei równych praw i idei tolerancji religijnej. Nie mam takich danych, ale zapewne te sprawy mogły się pojawiać w rozmowach lub korespondencji Jeffersona z Kościuszką.
REKLAMA
Posłuchaj
Katechizm Rakowski, stanowiący inspirację Pierwszej Poprawki do Konstytucji USA, to wyznanie wiary braci polskich. Został przyjęty w 1603 roku. Głosił - jako jedno z pierwszych dzieł w historii Europy - zasadę racjonalizmu i tolerancji religijnej. Tekst Katechizmu był dziełem zbiorowym.
Ostatnią poprawkę do amerykańskiej konstytucji wprowadzono w 1992 roku. Zabrania ona członkom Kongresu podniesienia wysokości swoich wynagrodzeń w trakcie trwania kadencji, którą sprawują. Ustawa dzieli władze na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, a jej autorzy stworzyli system kontroli i równowagi między tymi władzami, by jedna z nich nie mogła zdominować pozostałych.
bm
REKLAMA
REKLAMA