Joseph Roth. Kronikarz upadku C. K. monarchii
Jako Żyd urodzony na przełomie wieków na wschodniej rubieży Austro-Węgier, stał się świadkiem - a także uczestnikiem - burzliwych przemian w Europie oraz napięć politycznych, klasowych i etnicznych. Opisał wszystko, co widział, co usłyszał i co utracił.
2024-09-02, 05:40
2 września 1894 roku urodził się Joseph Roth, austriacki pisarz i dziennikarz pochodzenia żydowskiego, autor takich powieści jak "Hotel Savoy", "Hiob" i "Marsz Radetzky'ego", a także wielu opowiadań, esejów i artykułów prasowych.
Posłuchaj
Człowiek z tygla
Przyszedł na świat jako Moses Joseph Roth w najdalej na wschód wysuniętej części imperium austro-węgierskiego, w leżącym nieopodal Lwowa miasteczku Brody, zamieszkałym - obok Polaków i Ukraińców - przez największą w Galicji społeczność Żydów (70 procent ludności). Mit habsburskiej monarchii i żydowskie pochodzenie stały się później dominującymi wątkami jego bogatej twórczości literackiej i dziennikarskiej.
Wychowany w wielokulturowym środowisku Galicji Roth znał zarówno język polski, jak i język niemiecki. W niemieckim gimnazjum w Brodach część zajęć prowadzono po polsku. Z czasów szkolnych zachował się nawet jego wiersz napisany w naszym języku. Sam Roth tak podsumował swoje związki z polszczyzną: "moja znajomość polskiego sięga z Brodów po Kraków".
Zdawszy maturę w rodzinnym mieście, Roth wyjechał do Lwowa studiować filozofię, potem zaś do Wiednia, by poświęcić się germanistyce. Zaprzyjaźnił się tam z polskim pisarzem Józefem Wittlinem, autorem m.in. powieści "Sól ziemi". Wspólnie z nim w 1916 roku przerwał studia i wstąpił do armii austriackiej. Walczył jako ochotnik służby prasowej na wschodnim froncie I wojny światowej.
REKLAMA
Jej koniec stał się zarazem końcem imperium Austro-Węgier. Po latach Roth wyznał: "moim najsilniejszym przeżyciem była wojna i zagłada ojczyzny, jedynej, jaką miałem".
Posłuchaj
Sukcesy i katastrofy
Od 1918 roku Roth pracował jako dziennikarz, najpierw w Wiedniu, a potem w Berlinie. Pisał dla lewicowych gazet, gdzie, wykorzystując grę słów, podpisywał się jako "Der rote Joseph" ("Czerwony Joseph"). Swoją fascynację komunizmem poddał jednak rewizji po kilku podróżach służbowych do Rosji. Według źródeł był najlepiej opłacanym dziennikarzem w swoim czasie. Dostawał markę od linijki tekstu.
W 1922 roku ożenił się z piękną Friederike Reichler, a niebawem jego pierwsza powieść "Sieć pajęcza" zaczęła ukazywać się w prasie. Świetną passę przerwała straszna diagnoza - niedługo po ślubie Friederike zachorowała na schizofrenię. Cierpiała na nią przez resztę życia, lecząc się w sanatoriach. Pisarz wydawał wprawdzie kolejne świetne książki, m.in. "Hotel Savoy" (1924), "Hiob" (1930), "Marsz Radetzky’ego" (1932) i "Krypta Kapucynów" (1938), zarazem jednak pogrążył się w kryzysie psychicznym, a ten z kolei wpędził go w ciężki alkoholizm.
W 1933 roku przyszła kolejna zła wiadomość: Hitler objął władzę w Niemczech. Jako znany żydowski dziennikarz Joseph Roth emigrował do Paryża. Kryzys pogłębiał się. Pisarz przenosił się z hotelu do hotelu i pił, ale nie przestawał pisać. Jeden z ostatnich jego utworów - opowiadanie "Legenda o świętym pijaku" - to swoiste pokłosie doświadczeń choroby alkoholowej.
REKLAMA
27 maja 1939 roku Joseph Roth zmarł w wyniku zapalenia płuc. Pochowano go na podparyskim cmentarzu w Thiais. Umarł tuż przed rozpoczęciem koszmaru II wojny światowej. Ofiarą nazistowskiego szaleństwa stała się jednak jego żona. Została zamordowana przez Niemców w ramach Akcji T4, jako jedna z setek tysięcy chorych psychicznie i niepełnosprawnych osób, uznanych przez hitlerowskich ideologów za "życie niewarte życia".
mc
REKLAMA