Adolf Dygasiński. Naturalista i pozytywista
Choć był czołowym naturalistą na gruncie polskim, nie zdobył popularności na miarę najwybitniejszych pozytywistów. Jan Jakubowski w tytule monografii nazwał go "Zapomnianym ogniwem". 122 lata temu zmarł Adolf Dygasiński.
2024-06-03, 05:30
Swoich badań nie ograniczał jedynie do literatury czy przyrody i jej praw. Traktował przyrodę jako obejmującą całość życia, najwyższe źródło poznania.
‒ Dygasiński nie tylko pisał i myślał o przyrodzie. On się wtopił w naturę, przesiąknął nią owiany prastarym tchnieniem panteizmu ‒ słyszymy w audycji z cyklu "Odpowiednie dać rzeczy słowo".
Posłuchaj
Jako pozytywista wiedział, że światem rządzi siła, a w naturze próżno szukać sprawiedliwości. Przekładało się to na współczucie okazywane przez autora, bohaterom swoich utworów stawających do nierównej walki z prawami świata. Henryk Ładosz, wspomina, że na gruncie polskim nikt nie odniósł wyższego poziomu zespolenia z naturą niż Dygasiński, co stanowiło o jego wyjątkowości i oryginalności.
Przedstawiciel nurtu literatury chłopskiej
Jako jeden z pierwszych w swoich utworach poruszał tematykę chłopską. Pisał o ich obyczajowości, choć tworzony przez niego obraz jest niepełny. Posługiwał się humorem czy satyrą, ale najwyższą wartością była prawda, której często towarzyszyły realistyczność i surowość. Odróżnia go to od innych twórców jemu współczesnych, portretujących chłopów przede wszystkim za pomocą kategorii regionalnych. Tym samym Dygasiński wyprzedza chłopomanię, która w Młodej Polsce osiągnęła szczyty swojej popularności.
REKLAMA
Mistrz małych form literackich
Obszerne teksty prozatorskie bywały dla Dygasińskiego problematyczne. Mistrzostwo formy osiągnął w nowelach i szkicach, poruszających tematykę świata przyrody m.in. "Wilki, psy i ludzie", "Zając" czy "Lis". Akcentował w nich wyższość świata zwierząt nad światem człowieka.
Oprócz nowel i powieści Dygasiński pisywał również książki dla dzieci i młodzieży m.in. "Robinson polski", "Cudowne bajki", "Co się dzieje w gniazdach".
Pozytywistyczne korzenie
Urodził się w 1839 roku na Kielecczyźnie w Niegosławicach koło Pińczowa, w rodzinie dworskiego oficjalisty.
W 1862 r. rozpoczął naukę w Szkole Głównej w Warszawie. W kilka lat po powstaniu styczniowym, którego był uczestnikiem, zaczął studiować w Pradze na Uniwersytecie Karola. Ze względów materialnych nie udało mu się ukończyć studiów.
REKLAMA
W latach 70. XIX wieku przeniósł się do Krakowa i prowadził księgarnię. Pełnił również obowiązki wydawcy. Zainicjował serię "Biblioteka Umiejętności Przyrodniczych".
Oprócz pracy literackiej, zajmował się również pedagogiką, był wychowawcą Jacka Malczewskiego, przedstawiciela malarstwa symbolicznego. Nie stronił też od działań społecznych, tak bardzo bliskich pozytywistycznym założeniom.
Działalność publicystyczna Dygasińskiego przeplatała się z działaniami społecznymi. Był sprawozdawcą "Kuriera Warszawskiego" z podróży do Brazylii, gdzie opisywał polską emigrację.
Wpływy twórczości Dygasińskiego można zaobserwować w dziełach wybitnych literatów m.in. Stefana Żeromskiego, Władysława Orkana, Władysława Reymonta; ale także biologa, popularyzatora ekologii Bohdana Dyakowskiego.
REKLAMA
Dzieło życia
Najważniejszą książką, zwieńczającą twórczość Dygasińskiego są "Gody życia" z 1902 roku. To ostatnia pozycja w dorobku polskiego naturalisty, który w tym samym roku zmarł po kilkumiesięcznej chorobie.
Książka stanowi zapis jego filozofii, relacji łączącej go z światem, a także pochwały piękna przyrody. Powieść przenosi czytelnika w czasy przedhistoryczne do puszczy nad Prądnikiem ‒ utwór ten to istna pieśń na cześć przyrody i potęgi życia. Bohaterem "Godów życia" jest najmniejszy z naszych ptaków - mysi królik, symbol nieopisanej wytrwałości, cechującej malutkich i słabych. Z poetyckim rozmachem kreśli pisarz sceny z życia pierwotnych mieszkańców puszczy.
Posłuchaj
WP
REKLAMA