Wacław Jędrzejewicz. Polityk, historyk, niepodległościowiec
Był oficerem polskiego wywiadu, współorganizatorem Polskiej Organizacji Wojskowej, a w okresie międzywojennym pełnił funkcję ministra. Wsławił się również jako założyciel Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce - jednej z najważniejszych polonijnych placówek naukowych. 29 stycznia 1893 roku urodził się prof. Wacław Jędrzejewicz.
2025-01-29, 05:40
Od Strzelca do Polskiej Organizacji Wojskowej
Wacław Jędrzejewicz urodził się 29 stycznia 1893 roku we wsi Spińczyce na Podolu jako syn chemika inżyniera Czesława Jędrzejewicza i Eleonory z domu Buchner. Miał dwójkę starszego rodzeństwa - siostrę Marię oraz brata Janusza, który w czasach II Rzeczpospolitej pełnił funkcję premiera.
W 1903 roku rodzina Jędrzejewiczów przeniosła się do Warszawy, gdzie Wacław rozpoczął naukę w gimnazjum imienia gen. Pawła Chrzanowskiego. Co ciekawe, przyszły polityk uczęszczał do jednej klasy z Ignacym Skorupką – późniejszym bohaterem Bitwy Warszawskiej z 1920 roku.
Już jako nastolatek Jędrzejewicz angażował się w działania polskiej konspiracji niepodległościowej - był między innymi członkiem tajnego Związku Młodzieży Polskiej "Przyszłość". Po ukończeniu szkoły przeniósł się do Krakowa, gdzie w 1913 roku podjął studia rolnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Powiązany Artykuł
Polska Organizacja Wojskowa. Gwardia Józefa Piłsudskiego
- W Krakowie zaczęła się moja prawdziwa praca niepodległościowa. Jak zobaczyłem czapki strzeleckie i moich kolegów ćwiczących w szeregach Strzelców, to się zaangażowałem. Wstąpiłem do tej organizacji i przeszedłem tam szkołę podoficerską – wspominał po latach prof. Jędrzejewicz.
REKLAMA
Posłuchaj
Po wybuchu I wojny światowej Jędrzejewicz został jednym ze współorganizatorów konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), a wkrótce potem zainicjował też powstanie Wolnej Szkoły Wojskowej. Wczesną jesienią 1915 roku wraz z tak zwanym Batalionem Warszawskim, utworzonym z zakonspirowanych członków POW, dołączył do I Brygady Legionów i ruszył na front. Z powodu choroby wczesną wiosną 1916 roku Jędrzejewicz powrócił jednak do Warszawy, gdzie skupił się na prowadzeniu kursów wojskowych dla nowych ochotników do POW.
Powiązany Artykuł
Józef Piłsudski - zobacz serwis specjalny
Więzienie, dyplomacja i kariera polityczna
Po kryzysie przysięgowym z lipca 1917 roku Jędrzejewicz został aresztowany przez Niemców i uwięziony w Cytadeli.
- Wytoczono mi sprawę sądową za działalność w POW. Sąd wojenny skazał mnie na dziesięć lat ciężkiego więzienia i zaraz potem przewieziono mnie do więzienia mokotowskiego na ulicę Rakowiecką. Wyrok odsiadywałem w celi dwudziestej szóstej – wspominał po latach prof. Wacław Jędrzejewicz na antenie Radia Wolna Europa.
Posłuchaj
Latem 1918 roku - na mocy amnestii - Jędrzejewicz odzyskał jednak wolność i niemal od razu otrzymał posadę w II Oddziale Sztabu Generalnego Wojska Polskiego.
REKLAMA
Powiązany Artykuł
"Bitwa Warszawska 1920". Serwis specjalny Polskiego Radia
Podczas wojny polsko-bolszewickiej z lat 1919-1921 Jędrzejewicz pełnił funkcję szefa oddziału II sztabu Armii Rezerwowej generała Kazimierza Sosnkowskiego. Wiosną 1921 roku uczestniczył w rokowaniach pokojowych w Rydze. Kilka miesięcy później został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari.
Posłuchaj
- W 1925 roku zostałem wysłany jako attaché wojskowy do Japonii, gdzie przebywałem przez prawie cztery lata. Po powrocie do Polski okazało się, że dostałem przydział do Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Tu się już zaczęła moja służba cywilna – wspominał prof. Jędrzejewicz w rozmowie z Tadeuszem Mieleszką.
Posłuchaj
Przełom w karierze politycznej Jędrzejewskiego nastąpił 6 września 1933 roku, gdy został nominowany wiceministrem skarbu w rządzie swojego brata. Jednocześnie – od lutego 1934 roku – pełnił również funkcje ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego. Funkcję tę pełnił w dwóch kolejnych rządach: Leona Kozłowskiego i Walerego Sławka. Do dymisji podał się w październiku 1935 roku.
- Nie miałem pojęcia, jak ma wyglądać moja praca. Pozostawałem na uboczu, co wywoływało wówczas wiele pytań, dlaczego kogoś takiego jak ja posyłają do pracy w ministerstwie – wspominał Jędrzejewicz na antenie Radia Wolna Europa.
REKLAMA
Wacław Jędrzejewicz jako minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego wizytuje szkołę w Kaliszu. Zdjęcie zostało zrobione w 1935 roku. Źródło: NAC/Domena publiczna Działacz polonijny
Gdy wybuchła II wojna światowa, Jędrzejewicz powrócił do czynnej służby wojskowej w charakterze oficera łącznikowego w MSZ. We wrześniu 1939 roku nadzorował ewakuację depozytów Funduszu Obrony Narodowej oraz zbiorów Muzeum Belwederskiego za granicę. Wkrótce potem sam opuścił ojczyznę i wyjechał do Francji. W 1940 roku - zgodnie z decyzją rządu generała Władysława Sikorskiego – Jędrzejewicz został pozbawiony możliwości dalszej służby wojskowej. Z tego powodu wiosną 1941 roku zdecydował się osiąść w Stanach Zjednoczonych.
W Ameryce zaangażował się w działalność społeczną tamtejszej Polonii. W 1942 roku został jednym z założycieli Komitetu Narodowego Amerykanów Polskiego Pochodzenia. Organizacja ostro krytykowała ugodową politykę Rządu RP na Uchodźstwie wobec ZSRR.
Rok później Jędrzejewicz powołał do życia Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce, którego dyrektorem pozostawał do 1948 roku. Placówka istnieje do dziś.
- Początki były bardzo prymitywne. W siedzibie innej organizacji polonijnej wynajęliśmy mały pokoik, w którym mieliśmy do dyspozycji zaledwie kilka pustych półek i szafek. Tak to się zaczęło. A później latami zbieraliśmy różnego rodzaju materiały archiwalne i dokumenty - wspominał prof. Jędrzejewicz w rozmowie z Tadeuszem Mieleszką.
REKLAMA
Od 1948 do 1958 roku Jędrzejewicz był profesorem języka i literatury rosyjskiej w Wellesley College w stanie Massachusetts. Po przejściu na emeryturę skupił się przede wszystkim na pracy naukowej. Opublikował ponad trzysta artykułów historycznych, w większości poświęconych Józefowi Piłsudskiemu i środowisku sanacyjnemu.
Zmarł 30 listopada 1993 roku w mieście Chesire w stanie Connecticut. Pośmiertnie został odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski.
jb
REKLAMA