Plan Trzyletni. Pierwszy i jedyny udany plan gospodarczy powojennej Polski

Plan realizowany w latach 1947-1949 zakładał podniesienie stopy życiowej powyżej poziomu przedwojennego. Cel ten udało się zrealizować, jednak realizacji projektu towarzyszyły działania szkodliwe dla społeczeństwa. 

2024-09-21, 05:45

Plan Trzyletni. Pierwszy i jedyny udany plan gospodarczy powojennej Polski
Budowa Mostu Śląsko-Dąbrowskiego i trasy W-Z w Warszawie. 1948 r.Foto: Wikimedia Commons

21 września 1946 roku Krajowa Rada Narodowa wydała uchwałę o wprowadzeniu Planu Odbudowy Gospodarczej, zwanego Planem Trzyletnim. Decyzja ta została zatwierdzona w lipcu 1947 roku przez nowo powstały Sejm, który przejął uprawnienia KRN. 

Jak możemy przeczytać w projekcie ustawy uchwalonej 2 lipca 1947 roku, głównym założeniem planu na lata 1947-1949 było "podniesienie stopy życiowej pracujących warstw ludności powyżej poziomu przedwojennego". Ten ambitny plan władze komunistyczne zamierzały osiągnąć m.in. poprzez utrwalenie ustroju i przebudowę struktury społeczno-gospodarczej kraju, wyrównanie szkód wojennych czy scalenie Ziem Odzyskanych.

Wdrażaniem postanowień Planu Trzyletniego początkowo zajmował się Centralny Urząd Planowania, ale w 1948 roku w jego miejsce utworzono Państwową Komisję Planowania Gospodarczego.

Jasne i ciemne strony planu

Pierwszy powojenny plan gospodarczy uznawany jest za sukces. Rzeczywiście, w 1949 roku PKB Polski był wyższy niż przed wojną. Duży udział miały w tym odbudowane zakłady przemysłowe zlokalizowane na Ziemiach Odzyskanych. Tereny te, które w 1945 roku przyłączono do Polski, skutecznie scalano z resztą kraju. Do tego niemal całkowicie zlikwidowano bezrobocie.

Równocześnie z realizacją Planu Trzyletniego władza ludowa prowadziła walkę z prywatnymi przedsiębiorcami. Pod pozorami walki ze spekulacją i nadużyciami zlikwidowano niemal wszystkie hurtownie handlowe i zamknięto kilkadziesiąt tysięcy sklepów.


Posłuchaj

O wydarzeniach z 1947 roku, w tym o wprowadzaniu Planu Trzyletniego, opowiada prof. Andrzej Nowak. Audycja "Historia żywa" prowadzona przez Dorotę Truszczak (PR, 09.12.2019) 40:46
+
Dodaj do playlisty

 

- Te działania, zwane "bitwą o handel" dramatycznie zmniejszyły dostępność towarów powszechnego użytku dla ludności. Państwowe Domy Towarowe, które obiecano utworzyć w miejsce likwidowanego handlu prywatnego, powstały z dużym poślizgiem, zatem luka w zaopatrzeniu była poważna – mówił na antenie Polskiego Radia historyk prof. Andrzej Nowak.

Za kulisami

Zdaniem prof. Andrzeja Nowaka realizacja Planu Trzyletniego miała również związek z bardzo niekorzystną dla strony polskiej umową handlową ze Związkiem Radzieckim. Zgodnie z jej założeniami Sowieci kupowali od zależnej od siebie Polski węgiel, ale płacili za niego kilkunastokrotnie mniej, niż wynosiła cena rynkowa.

- W rzeczywistości Plan Trzyletni służyć miał odbudowie przede wszystkim przemysłu ciężkiego, aby polskie kopalnie działały pełną parą. […] W szybkim odbudowaniu przemysłu chodziło o to, aby ten mógł służyć realizacji tych zobowiązań wobec Związku Radzieckiego – stwierdził historyk w audycji "Historia żywa".

Wysiłek społeczeństwa

W czasie II wojny światowej Polska została zniszczona w sposób niewyobrażalny. Straciła 6 milionów obywateli, co stanowiło największy procentowy spadek liczby ludności spośród wszystkich państw, które brały udział w wojnie. Utraciła na rzecz Związku Radzieckiego wschodnią połowę państwa, a w zamian otrzymała rozwinięte, ale zrujnowane Ziemie Odzyskane. Miasta takie, jak Opole, Wrocław czy Gdańsk były zniszczone w 60-70 proc., Warszawa w 85 proc. Polskie społeczeństwo z ogromnym wysiłkiem i poświęceniem przystąpiło do odbudowy swojego kraju.

Czytaj także:

Kresy Wschodnie. Przez II wojnę światową Polska straciła niemal pół terytorium

"Srebrna brygada". Jak komunistyczne władze odebrały obywatelstwo oficerom PSZ na Zachodzie

Zdaniem historyka prof. Jerzego Eislera zasługi władz komunistycznych w tym zakresie były niewielkie. 

- Czy mógł być jakikolwiek polski rząd, który nie podjąłby się odbudowy kraju ze zniszczeń? - pytał historyk w radiowej audycji "Kronika polska". - I czy to rzeczywiście obóz rządzący odbudował Polskę z wojennych zniszczeń czy też robił to ogół społeczeństwa?


Posłuchaj

O odbudowie Polski po II wojnie światowej opowiada prof. Jerzy Eisler. Audycja "Kronika polska" (PR, 07.12.2001) 7:40
+
Dodaj do playlisty

 

Nowa władza

Polska po wojnie była krajem nie tylko zniszczonym, ale także znalazła się w kręgu państw zależnych od Związku Radzieckiego. Emigracyjny rząd londyński miał mniej do powiedzenia, niż przebywający w Polsce podlegli Józefowi Stalinowi działacze komunistyczni wspierani przez NKWD i Armię Czerwoną.

Już w nocy z 31 grudnia 1943 roku na 1 stycznia 1944 roku w Warszawie powstała Krajowa Rada Narodowa. Był to samozwańczy parlament, który zrzeszał polskich komunistów i socjalistów. Na jego czele stał sowiecki agent Bolesław Bierut. Po sfałszowanych wyborach do Sejmu z 19 stycznia 1947 roku KRN została rozwiązana.

th

Polecane

Wróć do strony głównej