Tomasz Wawrzecki. Ostatni naczelnik insurekcji kościuszkowskiej

Sytuacja, w jakiej Tomasz Wawrzecki objął dowodzenie insurekcją kościuszkowską, była nie do pozazdroszczenia. Tadeusz Kościuszko został wzięty do niewoli po klęsce w bitwie pod Maciejowicami. Już dawno rozwiały się nadzieje na pomoc z Francji. Niespełna miesiąc po objęciu przez Wawrzeckiego kierownictwa miał miejsce rosyjski szturm Pragi, zakończony bezprecedensową rzezią na ponad 20 tysiącach cywilnych mieszkańców miasta. Insurekcja nieuchronnie chyliła się ku upadkowi.

- Wyobrażam sobie, jaką tragedię ten człowiek przeżywał, z gruntu uczciwy, prawdomówny, który musiał wiedzieć, że ukoronowano go funkcją naczelnika. A była to korona cierniowa. Nie chciał - mówił dr Krzysztof Bauer w audycji Jacka Maziarskiego z cyklu "Widnokrąg".

Kim był człowiek, któremu przypadła ta niewdzięczna rola?

Zwolennik Konstytucji 3 maja

Wawrzecki przyszedł na świat 7 marca 1759 w Mejsztach (ob. na obszarze Litwy), w niezbyt zamożnej rodzinie szlacheckiej. W świecie polityki zaistniał jako poseł na Sejm Czteroletni. Dał się poznać jako dobry, niezależny mówca. Był jednym z najzagorzalszych stronników Konstytucji 3 maja.

- Przybył na Sejm Czteroletni jako postać nieznana, opuszczał go mając opinię jednego z pierwszych mówców sejmowych - oceniał dr Krzysztof Bauer w audycji Jacka Maziarskiego. - Wawrzecki był też z gruntu cywilem, ale został niejako wciągnięty w sprawy wojskowe. Gdy powstała komisja wojskowa, która miała zająć się wcieleniem w życie postanowień Sejmu Wielkiego o powołaniu stutysięcznej armii, w tej komisji zasiadł Wawrzecki i wyniósł z niej dogłębną orientację w potrzebach wojska - mówił dr Krzysztof Bauer.

Posłuchaj

Tomasz Wawrzecki - sylwetka ostatniego dowódcy insurekcji kościuszkowskiej w audycji Jacka Maziarskiego z cyklu "Widnokrąg". (PR, 20.04.1995) 19:08

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Był zwolennikiem Konstytucji nie tylko podczas prac nad Ustawą Rządową i w chwili jej uchwalania. Gdy wybuchła wojna w obronie reformy państwa, Wawrzecki przekazał na cel obrony państwa swoje oszczędności. 

Po obaleniu Ustawy Rządowej szlachcic stał się jednym z najaktywniejszych konspiratorów na Wileńszczyźnie. W porozumieniu z emigrantami politycznymi przebywającymi w Dreźnie, w tym z Tadeuszem Kościuszką, przygotowywał w tajemnicy wybuch powstania. Po wybuchu zrywu dowodził siłami insurekcji na Żmudzi i w Kurlandii. Gdy nad jego wojskiem zawisło widmo odcięcia od głównych sił polskich, Wawrzecki przez Grodno wycofał podległe mu oddziały do Warszawy. Gdy jego siły zbliżały się ku stolicy, nadeszła druzgocąca informacja o klęsce pod Maciejowicami. 

Jak grom z jasnego nieba padła na Wawrzeckiego informacja o tym, że to on odtąd miał dowodzić całością wojsk insurekcyjnych. - Wawrzecki został wybrany na naczelnika w wyniku animozji stronnictwa jakobińskiego i królewskiego, które nie mogły dojść do porozumienia i nie chciały dopuścić do tego, by kandydat rywali objął dowodzenie wojskiem - wyjaśniał dr Krzysztof Bauer. 

Droga łez z Warszawy do Radoszyc 

Podczas obrony Pragi nowy naczelnik wykazał się osobistą odwagą. Jako jeden z ostatnich wycofywał się do lewobrzeżnej Warszawy. Przed kapitulacją stolicy armia insurekcyjna, z Wawrzeckim na czele, zdołała wymaszerować z miasta.

- Sposób rozprawienia się z Pragą rzucił cień zagrożenia dla wszystkich, którzy z tym powstaniem współdziałali. Nie chcąc narażać Warszawy na podobny los, jaki spotkał Pragę, Wawrzecki nakazał wymarsz na południe, w kierunku Austrii, licząc, że porozumienie z Wiedniem pozwoli na uratowanie powstania - wyjaśniał prof. Jacek Staszewski w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Historia Polski". 

To było jednak tylko przedłużanie agonii. Szeregi powstańczego wojska topniały jednak z dnia na dzień. Ciosem była dezercja gen. Antoniego Madalińskiego, weterana wszystkich najważniejszych starć od czasów wojny w obronie Konstytucji 3 maja. Wawrzecki nie miał wyjścia. 16 listopada w obozie pod Radoszycami insurekcja skapitulowała. 

- Wawrzecki był człowiekiem o pięknej sylwetce. Miał kryształowy charakter. Ale pozbawiony był tej charyzmy, jaką dysponował Kościuszko. Tej, która pozwalała pobudzić do działania. Wawrzecki stanął na czele powstania, ale nie był w stanie tchnąć w nie nowego ducha - oceniał profesor Jacek Staszewski. 

Posłuchaj

Małgorzata Paprocka: obecny rząd ma ogromną pokusę, żeby poczynić jednoznaczną zmianę w TK, tylko pytanie, jakie są do tego argumenty poza politycznymi (Sygnały Dnia) 21:15

Dodaj do playlisty

Dodaj do playlisty

Kolaborant cara? 

Na ocenie tego tragicznego bohatera ostatnich dni powstańczego zrywu zaważyły późniejsze lata jego życia. Po upadku insurekcji dostał się do rosyjskiej niewoli, w której - podobnie jak Kościuszko - przesiedział dwa lata, do chwili śmierci Katarzyny II. Weteran wycofał się na kolejne dwanaście lat z życia politycznego. Po koniec życia stał się jednak stronnikiem cara Aleksandra II. 

- Później powiązano to z zeznaniami, które złożył w czasie śledztwa wobec rosyjskiego prokuratora Aleksandra Samojłowa. Nie uwzględniono faktu, że te zeznania złożyli chyba wszyscy, poza jednym - Stanisławem Fiszerem, adiutantem Kościuszki. W tych zeznaniach nie było nic, czego nie byłoby w zeznaniach innych wziętych do niewoli uczestników powstania - komentował dr Krzysztof Bauer.

Większe kontrowersje wywoływała postawa Wawrzeckiego w obliczu utworzenia przez Napoleona Księstwa Warszawskiego i inwazji w 1812 roku. Wówczas weteran powstania kościuszkowskiego schronił się w Petersburgu. 

- Wawrzecki uwierzył Adamowi Jerzemu Czartoryskiemu, który uważał, że w oparciu o cara i jego deklarowane intencje da się kiedyś odtworzyć Polskę - mówił historyk. 

Oczekiwania Wawrzeckiego zdawały się urzeczywistniać na jego oczach w postaci powołania do życia Królestwa Polskiego z carem jako królem. Były przywódca insurekcji uczestniczył w pracach komisji, która miała nadać nowemu państwu konstytucję - jedną z najbardziej liberalnych w Europie. 

Drogą podobną do Wawrzeckiego podążało wielu ludzi o chwalebnym życiorysie, w tym cały wachlarz weteranów walk o zachowanie niepodległości i napoleońskich generałów: Józef Zajączek, Józef Chłopicki, Tomasz Łubieński. Wszystkim im przewodziła myśl księcia Adama Jerzego Czartoryskiego: "Złe z dobrem pomieszane, ale lepiej nam będzie, niż było". Różnica między Wawrzeckim, a innymi polegała na tym, że nie dożył on gorzkiego rozczarowania, jakim okazała się rzeczywistość Kongresówki niemożliwa do pogodzenia z carskim samodzierżawiem. Zmarł niedługo po utworzeniu Królestwa Polskiego, 5 sierpnia 1816 roku. 

Źródło: Polskie Radio