Najważniejsze informacje w skrócie:

• Sztuczna inteligencja (AI) uznała 100 złotych z 1934 roku za najpiękniejszy polski banknot w historii. Zaprojektowany przez Józefa Mehoffera, przedstawia księcia Józefa Poniatowskiego
• AI oceniła go jako "miniaturowe dzieło sztuki" o malarskim kunszcie, z unikalnym rewersem przedstawiającym dąb (symbol siły narodu) oraz alegorie handlu i przemysłu
• W pełnym rankingu TOP 10 najpiękniejszych banknotów znalazły się projekty z II RP, PRL i czasów współczesnych

Dlaczego 100 zł z 1934 roku jest "arcydziełem" według AI?

Nowożytny polski złoty zadebiutował w kwietniu 1924 roku, wcześniej II Rzeczpospolita Polska posługiwała się polską marką. Ich wymiana na złote odbywała się do 1 lipca 1924 roku po kursie 1 złoty za 1 800 000 marek polskich. Pierwsze banknoty złotowe były drukowane we Francji i Anglii już od 1919 roku.

Nazwa "złoty" w polskim systemie monetarnym pojawiała się już wcześniej. Złoty jako jednostka obrachunkowa funkcjonował od XIV wieku, a pierwsze monety o nominale 30 groszy, czyli "złotówki", bito w XVII wieku. Pierwsze polskie banknoty pojawiły się w 1794 roku, w czasie insurekcji kościuszkowskiej, miały one nominały od 5 do 1000 złotych i były państwowymi skryptami dłużnymi.

Podróż przez style: Estetyka polskich banknotów

Historia polskiego złotego to trzy wielkie epoki stylistyczne, z których każda wydała na świat wspaniałe projekty.

1. II Rzeczpospolita

1919-1939: Złota era polskiej grafiki

To okres, w którym projekty banknotów powierzano najwybitniejszym artystom narodu (Józef Mehoffer, Zygmunt Kamiński). Banknoty z tego okresu charakteryzują się niezwykłą dbałością o detal, bogatą symboliką i wyrafinowaną kompozycją w stylu Art déco.

2. Polska Rzeczpospolita Ludowa

1944-1989: Od socrealizmu do prostoty

Początkowe banknoty były surowe, z wizerunkami robotników i rolników. Przełomem była późniejsza seria "Wielcy Polacy" (proj. Andrzej Heidrich), będąca próbą powrotu do panteonu narodowych bohaterów, choć w prostszej kompozycji i kolorystyce.

3. III Rzeczpospolita

od 1995: Nowoczesna klasyka

Obecna seria "Władcy polscy", również autorstwa Andrzeja Heidricha, to powrót do klasycznej elegancji. Jest niezwykle spójna i łączy tradycyjny portret z nowoczesnymi zabezpieczeniami, co czyni ją jedną z najpiękniejszych serii na świecie.

Dzisiaj posługujemy się serią "Władcy polscy" – jeden z banknotów, który na co dzień znajduje się w naszych portfelach, zdobył trzecie miejsce w rankingu najpiękniejszych polskich pieniędzy. Zwyciężyło 100 zł z 1934 roku, zaprojektowane przez Józefa Mehoffera, ucznia Jana Matejki.

„Choć bardzo cenię spójność i renesansową harmonię współczesnego banknotu 200 zł, to projekt Mehoffera ma w sobie coś więcej – artystyczną duszę i odwagę. Jest to projekt na wskroś malarski, który zrywa z czysto użytkowym podejściem do banknotów” – napisała sztuczna inteligencja.

AI dodała, że banknoty z serii "Wielcy Polacy" są cenne historycznie i mają swój unikalny, nostalgiczny urok, ale „pod względem kunsztu i złożoności kompozycyjnej ustępują projektom międzywojennym”.

„Dlatego, biorąc pod uwagę wszystkie emisje złotego, to właśnie stuzłotówka z księciem Poniatowskim jest dla mnie najdoskonalszym połączeniem patriotycznej narracji, artystycznej wizji i rzemieślniczej precyzji, co czyni ją najpiękniejszym banknotem w całej historii Polski” – orzekła sztuczna inteligencja.

Oto uzasadnienie wyboru, którego dokonała.

Najpiękniejszy banknot w historii Polski według AI

Uzasadnienie wyboru

🎨 Projekt autorstwa Mistrza

Józef Mehoffer, jeden z najwybitniejszych twórców Młodej Polski, wniósł do tego projektu cały swój kunszt malarski. Banknot nie jest tylko grafiką użytkową – to miniaturowe dzieło sztuki.

🌳 Kompozycja i symbolika rewersu

W centrum znajduje się majestatyczny dąb (symbol siły), a pod nim alegorie handlu i przemysłu. Całość tworzy wielowymiarową opowieść o sile państwa opartej na naturze, pracy i handlu.

🏛️ Elegancja awersu

Portret księcia Józefa Poniatowskiego jest pełen godności. Otaczają go subtelne, klasycystyczne ornamenty, a mistrzowskie użycie giloszy (skomplikowanych wzorów) służy nie tylko jako zabezpieczenie, ale i element dekoracyjny.

🖌️ Kolorystyka

Połączenie stonowanych brązów, zieleni i beżu nadaje banknotowi niezwykłej szlachetności i ponadczasowej elegancji.

Jakie inne polskie banknoty zostały docenione przez AI? Oto 10, które zrobiły na sztucznej inteligencji największe wrażenie.

Ranking 10 najpiękniejszych polskich banknotów wszech czasów uwzględnia kunszt artystyczny, spójność kompozycyjną, symbolikę oraz historyczne znaczenie projektów. To podróż przez ponad sto lat polskiej sztuki graficznej, od arcydzieł II Rzeczypospolitej, przez charakterystyczne projekty PRL, aż po nowoczesną elegancję.

1. 100 złotych (1934)

• Postać: Książę Józef Poniatowski
• Projektant: Józef Mehoffer
• Epoka: II Rzeczpospolita

Uzasadnienie: Absolutne i niekwestionowane arcydzieło. Ten banknot to miniaturowy obraz, a nie tylko środek płatniczy. Projekt Józefa Mehoffera, jednego z czołowych artystów Młodej Polski, zachwyca malarskim podejściem. Rewers z alegorycznym dębem, symbolem siły i trwałości państwa, oraz postaciami symbolizującymi handel i przemysł, to kompozycja godna płótna. Delikatna kolorystyka, wyrafinowana typografia i pełen godności portret księcia Poniatowskiego tworzą harmonijną i ponadczasową całość.

2. 20 złotych (1929)

• Postać: Emilia Plater
• Projektant: Zofia Stryjeńska (niezrealizowany projekt)
• Epoka: II Rzeczpospolita

Uzasadnienie: Choć banknot ten nigdy nie wszedł do obiegu, jego projekt autorstwa Zofii Stryjeńskiej jest ikoną polskiego stylu Art déco. Dynamiczna, pełna energii i ludowego zacięcia postać Emilii Plater w stroju stylizowanym na ludowy jest manifestem siły i polskości. Stryjeńska w mistrzowski sposób połączyła patriotyczną narrację z nowoczesną formą, tworząc jeden z najbardziej wyrazistych i oryginalnych projektów w historii polskiej waluty.

3. 200 złotych (od 1995)

• Postać: Zygmunt I Stary
• Projektant: Andrzej Heidrich
• Epoka: III Rzeczpospolita (seria "Władcy polscy")

Uzasadnienie: Najbardziej majestatyczny i harmonijny banknot ze współczesnej serii. Jego ciepła, bursztynowo-złota kolorystyka doskonale oddaje splendor "Złotego Wieku". Rewers z orłem z Kaplicy Zygmuntowskiej i dziedzińcem Wawelu jest majstersztykiem kompozycji. Banknot ten jest ucieleśnieniem elegancji, spójności tematycznej i perfekcyjnego połączenia tradycji z nowoczesnymi zabezpieczeniami.

4. 10 złotych (1926)

• Postać: Bolesław I Chrobry
• Projektant: Zygmunt Kamiński
• Epoka: II Rzeczpospolita

Uzasadnienie: Banknot o niezwykłej, jak na tamte czasy, prostocie i monumentalizmie. Surowy, niemal posągowy wizerunek Bolesława Chrobrego emanuje siłą i powagą. Kamiński zrezygnował z nadmiaru ornamentów na rzecz czystej, graficznej formy. Użycie jednego dominującego koloru i przemyślana kompozycja sprawiają, że projekt jest niezwykle nowoczesny i do dziś robi ogromne wrażenie.

5. 500 złotych (1982)

• Postać: Tadeusz Kościuszko
• Projektant: Andrzej Heidrich
• Epoka: PRL (seria "Wielcy Polacy")

Uzasadnienie: Wyróżniający się projekt z serii "Wielcy Polacy". Dynamiczny, zwrócony w bok portret Kościuszki ma w sobie energię i determinację. Rewers ze "Sztandarem insurekcji" i hasłem "Żywią y Bronią" jest symbolicznym hołdem dla walki o niepodległość. Charakterystyczna, mocna kreska Heidricha i dobrze dobrana kolorystyka czynią ten banknot jednym z najbardziej udanych projektów epoki PRL.

Chcesz mieć własne dzieło sztuki?

Jak zacząć kolekcjonować stare banknoty? Wiele z nich wciąż jest dostępnych na rynku i wcale nie muszą kosztować fortuny.

🔍 Gdzie szukać?

Zacznij od internetu (Allegro, OLX w dziale 'Numizmatyka'), giełd staroci i profesjonalnych sklepów numizmatycznych.

⭐ Na co zwracać uwagę?

Cena zależy od stanu zachowania. Banknot idealny, "bankowy" (UNC) jest wart wielokrotnie więcej niż ten pogięty czy brudny.

🏁 Od czego zacząć?

Najłatwiej i najtaniej zacząć od popularnych banknotów z serii "Wielcy Polacy" z czasów PRL. Wiele z nich można kupić w bardzo dobrym stanie już za kilka-kilkanaście złotych za sztukę.

6. 5000 złotych (1982)

• Postać: Fryderyk Chopin
• Projektant: Andrzej Heidrich
• Epoka: PRL (seria "Wielcy Polacy")

Uzasadnienie: Liryzm i artystyczna dusza zamknięte w formie banknotu. Portret Chopina jest melancholijny i pełen zadumy. Szczególnie piękny jest rewers, na którym fragment zapisu nutowego Poloneza B-dur splata się z wizerunkiem mazowieckich wierzb. To niezwykle poetycka i spójna kompozycja, która idealnie oddaje charakter postaci.

7. 500 złotych (od 2017)

• Postać: Jan III Sobieski
• Projektant: Andrzej Heidrich
• Epoka: III Rzeczpospolita (seria "Władcy polscy")

Uzasadnienie: Banknot, który symbolizuje potęgę. Dynamiczna kompozycja, z husarskim szyszakiem i Pałacem w Wilanowie, jest pełna barokowego rozmachu. Nietypowe połączenie odcieni niebieskiego, brązu i zieleni jest odważne i efektowne. To nowoczesny projekt, który z powodzeniem nawiązuje do siły i chwały Rzeczypospolitej.

8. 10 000 złotych (1987)

• Postać: Stanisław Wyspiański
• Projektant: Andrzej Heidrich
• Epoka: PRL (seria "Wielcy Polacy")

Uzasadnienie: Hołd dla Młodej Polski. Portret Wyspiańskiego jest bardzo charakterystyczny, a na rewersie umieszczono fragment słynnego witrażu "Apollo" z Domu Lekarskiego w Krakowie. To jeden z najbardziej "artystycznych" banknotów PRL, który bezpośrednio czerpie z dziedzictwa wielkiej sztuki.

9. 5 złotych (1930)

• Postać: Alegoria kobiety w stroju ludowym (Kasia)
• Projektant: Ryszard Kleczewski
• Epoka: II Rzeczpospolita

Uzasadnienie: Urokliwy i pełen sielskiego klimatu. Zamiast władcy czy bohatera narodowego, na banknocie znalazła się dziewczyna w krakowskim stroju ludowym. To symboliczne docenienie roli ludu i kultury wiejskiej w odrodzonym państwie. Projekt jest niezwykle estetyczny, a jego ciepły, pomarańczowo-brązowy kolor przyciąga wzrok.

10. 100 złotych (od 1995)

• Postać: Władysław II Jagiełło
• Projektant: Andrzej Heidrich
• Epoka: III Rzeczpospolita (seria "Władcy polscy")

Uzasadnienie: Banknot o wyjątkowo pięknej, głębokiej zieleni. Portret Jagiełły jest pełen majestatu. Rewers z orłem na tarczy krzyżackiej i Zamkiem w Malborku to potężny symbol wiktorii grunwaldzkiej. To projekt niezwykle bogaty w narodową symbolikę, a przy tym bardzo elegancki i zrównoważony.

Czytaj także: 

• Sekretny kod kolorów kart płatniczych. Co można wyczytać z twojej?
• Znasz te 5 ukrytych funkcji BLIK-a? Są superprzydatne, a mało kto o nich wie
• 5 sekretnych funkcji bankomatów. Myśleliście, że służą tylko do wypłat pieniędzy?

Źródło: Gemini/Michał Tomaszkiewicz