Rosatom i tortury w elektrowni jądrowej. Raport: ryzyko katastrofy, apel o sankcje

• W Enerhodarze w rosyjskiej niewoli znajduje się wciąż co najmniej 27 osób, w tym 13 pracowników elektrowni atomowej
• Rosatom jest współwinny naruszeń praw człowieka i zbrodni wojennych w elektrowni atomowej w Enerhodarze, a także współtworzy nowy model okupacji; Rosatom powinien być objęty sankcjami - głosi raport ukraińskiego think tanku Truth Hounds 
• W elektrowni utrzymuje się ryzyko katastrofy, dlatego powinna ona być objęta międzynarodowym monitoringiem i przekazana na powrót Ukrainie - rekomendują badacze

Potrzebny międzynarodowy monitoring w elektrowni atomowej

Na terenie elektrowni atomowej w Enerhodarze powinna prowadzić inspekcję Międzynarodowa Agencja Atomowa. Sam zakład powinien wrócić pod zarząd Ukrainy. Obecnie wszystkie sześć reaktorów elektrowni jest wyłączonych, ale Rosja ogłasza, że zamierza je uruchomić - czytamy w raporcie ukraińskiego think tanku Truth Hounds. Do tego badacze apelują o zerwanie współpracy z Rosatomem i nałożenie sankcji na ten koncern. W raporcie wskazano na trwające wciąż tortury i represje wobec mieszkańców Enerhodaru i pracowników elektrowni. 

Nowy model okupacji z udziałem państwowej spółki Rosji

Raport Truth Hounds wkazuje, że Rosatom odegrał kluczową rolę w konsolidacji władzy okupacyjnej Rosji w Enerhodarze.  

- Budżety miejskie stały się zależne od subsydiów i grantów przekazywanych za pośrednictwem korporacji, a kluczowe stanowiska w okupacyjnej administracji zajmowali ludzie z doświadczeniem w Rosatomie lub sektorze jądrowym, powielając modele zarządzania z rosyjskich miast atomowych. Przedstawiciele Rosatomu lub osoby działające w ich imieniu zmuszali pracowników elektrowni do podpisywania umów i składania deklaracji podporządkowania się władzom okupacyjnym. Status korporacji państwowej w świetle prawa rosyjskiego, która łączy działalność handlową z funkcjami państwowymi, pozwala Rosatomowi pełnić zarówno rolę podmiotu gospodarczego, jak i realizatora polityki okupacyjnej. A ciągła obecność firmy na globalnych rynkach jądrowych zapewnia zasoby i wiedzę specjalistyczną niezbędną do utrzymania samej okupacji. Postępowanie sił rosyjskich i władz okupacyjnych w Enerhodarze i w elektrowni stanowi poważne naruszenie międzynarodowych praw człowieka - wskazano w raporcie.

Dlatego raport sugeruje sankcje wobec Rosatomu i zerwanie współpracy z tą firmą. Jak wskazano, Rosatom obecny jest obecnie w co najmniej  33 krajach świata. Odpowiada za 40 procent światowego wzbogacania uranu. Dochody koncernu wzrosły w 2024 roku o 24 procent.

Państwa, w których są lub są rozbudowywane projekty Rosatomu to m.in. Turcja, Iran, Egipt Węgry, Białoruś, Indie, Bangladesz. A kraje, w których są planowane lub uzgadniane to m.in. także Turcja, Uzbekistan, Tadżykistan, Kirgistan, Armenia, Mongolia, Chiny, Mjanma, Wietnam, Burundi, Etiopia, Zimbabwe, Burkina Faso, Mali, Boliwia, Nikaragua.

Zagrożenie katastrofą pod zarządem Rosji

W ocenie badaczy Truth Hounds ryzyko katastrofy jądrowej w Zaporoskiej Elektrowni Jądrowej pozostaje realne i mamy do czynienia z fundamentalnym lekceważeniem przez Rosję ugruntowanych norm międzynarodowych dotyczących bezpieczeństwa jądrowego.

- Przymusowa rekrutacja personelu elektrowni przez okupantów i klimat strachu naruszają wytyczne Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (MAEA) dotyczące tzw. Siedmiu Niezbędnych Filarów Bezpieczeństwa Jądrowego, a w szczególności zasadę, że personel musi działać bez nadmiernej presji. Zastraszanie, utrata wykwalifikowanego personelu i zerwanie powiązań z ukraińskimi systemami regulacyjnymi podkopały kulturę bezpieczeństwa elektrowni, stwarzając zagrożenia jądrowe o międzynarodowych implikacjach - zaznaczono.

W maju 2025 roku szef Rosatomu Aleksiej Lichaczow ogłosił zatwierdzenie planu przywrócenia pełnej mocy wytwórczej elektrowni, w tym wymiany sieci energetycznej. Istnieją dowody na to, że elektrownia zostanie połączona z rosyjską siecią energetyczną za pomocą nowych linii energetycznych - wskazano w raporcie.

Oznaczałoby to wzrost ryzyka groźnych incydentów

Naruszenia praw człowieka i zbrodnie

- W elektrowni jądrowej dochodzi do naruszeń praw człowieka, poważnych naruszeń bezpieczeństwa jądrowego, a nasz raport sugeruje, że Rosatom jest współwinny zbrodni - wskazuje w rozmowie  z portalem PolskieRadio24.pl  Alice Mee, starsza badaczka think tanku Truth Hounds, pytana o główne ustalenia badawcze raportu podczas konferencji OBWE w Warszawie.

Jak dodaje, jesienią 2022 roku Władimir Putin przekazał eksploatację elektrowni jądrowej spółce zależnej Rosatomu - Zaporoskiej Organizacji Eksploatacji Elektrowni Atomowej. Przedstawiciele Rosatomu są zatem w elektrowni jądrowej od 2022 roku. Są też świadectwa, że przedstawiciele Rosatomu byli obecni na wstępnych przesłuchaniach w sprawach dotyczących pracowników Zaporoskiej Elektrowni Atomowej, a także odegrali rolę w namierzaniu i doborze pracowników do tych przesłuchań. Poza tym, jak mówi, dokumentacja sugeruje współpracę Rosatomu z rosyjskimi służbami bezpieczeństwa, co prowadziło m.in. do zakazu opuszczania miasta przez pracowników elektrowni.

Spółka zależna Rosatomu zarządza zakładem, wskazała badaczka, pytana przez nas o tę sprawę.

Jak przypominają badacze Truth Hounds, 5 października 2022 roku prezydent Rosji Władimir Putin podpisał dekret, który bezprawnie przejął elektrownię jądrową jako własność państwa. Rosatom utworzył spółkę akcyjną, zarejestrowaną w Moskwie, w celu zarządzania okupowaną elektrownią jądrową w Zaporożu.

Straszliwe tortury

Z kolei badacz Andrij Łacyba z Truth Hounds naświetla na naszą prośbę kwestię naruszeń praw człowieka. Jak mówi, niezwykle ważne jest, aby patrzeć na to, co dzieje się w Enerhodarze i Zaporoskiej Elektrowni Atomowej właśnie z punktu widzenia praw człowieka oraz masowego, systematycznego i powszechnego lęku, jaki dotyczy osób przetrzymywanych w ośrodkach detencyjnych.

Wskazuje, że chodzi o nieludzkie warunki uwięzienia, pozbawianie snu, pozbawianie jedzenia, a także nieustanne stosowanie różnego rodzaju tortur, "począwszy od bicia, a skończywszy na przemocy na tle seksualnym, takiej jak np. rażenie prądem genitaliów, wymuszanie nagości". To tylko niektóre przykłady okrucieństw.

- Wywiera to ogromny wpływ na samo społeczeństwo, a także stanowi zagrożenie dla funkcjonowania Zaporoskiej Elektrowni Atomowej, ponieważ wobec pracowników Zaporoskiej Elektrowni Atomowej stale stosowano tortury, które zagrażały również bezpieczeństwu samej elektrowni, zmuszając ludzi do podpisywania kontraktów z Rosatomem, a także do ewentualnego uzyskania obywatelstwa rosyjskiego - dodaje.

Obecnie wiadomo o co najmniej 27 uwięzionych osobach, w tym 13 pracownikach elektrowni atomowej - wskazuje.

Okupowana elektrownia atomowa

Nigdy wcześniej w historii nie doszło do okupacji elektrowni atomowej. Na samym początku okupacji mieszkańcy Enerhodaru protestowali bohatersko przeciwko działaniom Rosji - Rosja odpowiedziała represjami. Na przykład 28 lutego 2022 roku mieszkańcy Enerhodaru próbowali zapobiec wdarciu się Rosji do ich miasta. Ustawiono wtedy zapory przy bramie  - barykady z samochodów, ciężarówek i tzw. czeskich jeży, trzech stalowych kątowników połączonych ze sobą. Jednak w marcu Rosjanie dostali się do miasta.

Okupacja elektrowni atomowej przez Rosję trwa już czwarty rok. Raport Truth Hounds stwierdza  systematyczne tortury i prześladowania ludności cywilnej w tym personelu elektrowni. Wykazały  to wielomiesięczne badania i rozmowy z mieszkańcami i pracownikami elektrowni. Na ich podstawie ustalono, że Rosjanie zatrzymali co najmniej 226 cywilów, w tym 78 pracowników elektrowni. Większość z nich poddana była torturom.

Jeszcze w marcu 2022 roku miejscowe władze Enerhodaru próbowały być aktywne, organizując m.in. ewakuacje. Jednak Rosjanie utworzyli w międzyczasie władze okupacyjne, te zaczęły systemowo prześladować aktywistów proukraińskich i pracowników elektrowni, którzy odmawiali współpracy. 

• Ukraina niemal codziennie atakuje cele Rosji na Krymie. To kluczowy teren

Źródła: PolskieRadio24.pl/Agnieszka Kamińska