Dawanie prezentów generuje zbędną stratę społeczną. Ekonomiści o lepszych rozwiązaniach
2022-12-20, 10:00
W 1993 roku asystent profesora ekonomii na Uniwersytecie Yale, Joel Waldfogel, zdał sobie sprawę, że dawanie prezentów świątecznych nie jest najbardziej efektywnym ekonomicznie sposobem wymiany dóbr i usług przez dwie osoby. Opublikował on kontrowersyjną pracę w czasopiśmie "American Economic Review", w której określił, co tracimy, gdy wręczamy prezenty, których obdarowany nie docenia.
Artykuł zatytułowany "The Deadweight Loss of Christmas", lub w polskiej wersji "Zbędna strata społeczna spowodowana świątecznymi prezentami", 27 lat później wciąż wzbudza gniew i uznanie wśród kolegów ekonomistów.
- Pomógł zilustrować, dlaczego ekonomistów nazywa się ponurymi naukowcami - powiedział Jason Shogren, profesor ekonomii na Uniwersytecie Wyoming.
W "The Deadweight Loss of Christmas" Waldfogel badał studentów studiów licencjackich na Uniwersytecie Yale i oszacował, że dawanie prezentów spowodowało utratę od jednej dziesiątej do jednej trzeciej ich wartości. Określił to "zbędną stratą społeczną", sięgając po termin ekonomiczny używany, gdy jedna ze stron notuje straty, które nie są rekompensowane przez zyski drugiej strony.
Zbędna strata społeczna
Wyobraź sobie, że twoja siostra wydała 500 złotych na nowy płaszcz dla ciebie, ale okazuje się on całkowicie bezużyteczny, ponieważ masz już płaszcz, który uwielbiasz. Dla ciebie ten płaszcz może być wart tylko 100 złotych, sam mógłbyś wydać te 500 złotych na coś dla siebie przydatnego. W tym przykładzie mamy do czynienia ze zbędną stratą społeczną w wysokości 400 złotych - suma, która wyparowała, gdy tylko prezent został przekazany odbiorcy.
Dziadkowie mają tendencję do dawania prezentów o najniższej wartości dla odbiorców - wynika z badania Waldfogela. Średnio ich prezenty bezgotówkowe zostały wycenione na 63 procent ich ceny, podczas gdy ciocie i wujkowie zostali tuż przed nimi, dając prezenty, które zostały ocenione na 64 procent ich kosztu. To może wyjaśniać, dlaczego te dwie grupy były również najbardziej skłonne do dawania prezentów gotówkowych.
- Odkładając na chwilę na bok wszystkie ciepłe i miłe aspekty, dawanie prezentów wiąże się z tym, że ktoś inny niż ostateczny konsument decyduje o tym, co ten ostateczny konsument otrzyma - mówi Waldfogel, obecnie zastępca dziekana ds. programów MBA na University of Minnesota's Carlson School of Management. - Wyglądało to jak przepis na nieefektywną alokację zasobów.
Święta bez prezentów?
Czy zatem świąteczne prezenty są całkowicie daremne z punktu widzenia ekonomii? Oczywiście, dawanie prezentów to dobra wiadomość dla firm sprzedających prezenty, ale generuje też inne rodzaje wartości. Krytycy pracy Waldfogela z 1993 roku zwracają uwagę, że nawet jeśli Boże Narodzenie generuje pewne zbędne straty społeczne, to jego model dawania prezentów może być trochę zbyt prosty. Dawanie prezentów nie jest całkiem takie samo jak podręcznikowa konsumpcja ekonomiczna i przynosi wiele korzyści psychologicznych - argumentują.
- W dawaniu prezentów kryje się coś więcej niż ta idea zasobów - skomentowała Laura Birg, wykładowca ekonomiki zdrowia i zarządzania zdrowiem na Uniwersytecie w Bremie w Niemczech.
Birg uważa, że dawanie prezentów to nie tylko wymiana towarów czy usług. To także sposób na zapoznanie obdarowanego z czymś, o czym inaczej by nie pomyślał, np. z nową książką lub utworem muzycznym. Bez względu na to, jak to postrzegasz, jednym ze sposobów na określenie korzyści płynących z dawania prezentów jest oszacowanie "ciepłego uczucia", jaki otrzymuje obdarowujący.
- Nawet kupienie komuś dokładnie tego, co kupiłby sobie za gotówkę, może mieć wymierną wartość - powiedziała Anna Göddeke, profesor mikroekonomii na Uniwersytecie w Reutlingen w Niemczech.
- Zakładając, że jest to coś, czego dana osoba rzeczywiście by chciała, kupując to dla niej, oszczędzasz jej przynajmniej czasu na szukanie i zdobywanie tego samodzielnie - mówi. Poza tym dawanie prezentów pomaga wzmocnić relacje między obdarowującym a obdarowywanym.
Okazuje się, że ekonomiści nie są tak bardzo skoncentrowani na zimnej, twardej gotówce, jak mogłoby się wydawać. W badaniu przeprowadzonym w 2013 roku wśród panelu ekspertów ekonomicznych, którzy byli częścią Chicago Booth's Initiative on Global Markets, 54 procent z nich nie zgodziło się z poglądem, że dawanie prezentów w czasie świąt jest nieefektywne.
Wycenić "ciepłe uczucia"
Waldfogel nie rezygnuje jednak ze swojej teorii. Znalazł słaby punkt w argumentacji, że wydawanie pieniędzy na niechciany prezent może stać się bardziej efektywne, jeśli dodasz dodatkową wartość do ciepłych, rozmytych uczuć. Tak długo, jak jesteś w stanie znaleźć bardziej odpowiedni prezent, który dałby tę samą dodatkową wartość "ciepłego uczucia", to odbiorca nadal byłby w lepszej sytuacji, gdybyś dał bardziej odpowiedni prezent.
- Słaby prezent naprawdę nie jest uniewinniony przez ciepłe uczucie - mówi Waldfogel.
Pomimo przekształcenia swoich teorii ekonomicznych w książkę zatytułowaną Scroogenomics: Why You Shouldn't Buy Presents for the Holidays, Waldfogel nie wzywa do zakończenia tradycji dawania prezentów w czasie świąt. On właściwie chce tylko, żeby ludzie zmądrzeli i dawali lepsze prezenty.
- Rozumiem, że dawanie prezentów, wśród wielu innych funkcji, jest również formą alokacji zasobów. Niektórzy dający prezenty są dobrze przystosowani do wybierania rzeczy, które mogą się spodobać odbiorcom nawet bardziej niż te, które sami by sobie kupili. Staram się nie podejmować uciążliwych decyzji za innych - stwierdził.
Kiedy robi się naprawdę ciężko i podejrzewasz, że nie znajdziesz czegoś, co naprawdę spodoba się obdarowanemu, a nie chcesz pytać wprost, to w pracy Waldfogela z 1993 roku kryje się jeszcze jedno rozwiązanie. Jeden z wniosków jest taki, że prezenty gotówkowe wycięłyby tę kłopotliwą stratę społeczną. Jeśli jesteś w sytuacji, w której możesz wybrać pomiędzy gotówką a prezentem bezgotówkowym, to powinieneś wybrać gotówkę, ponieważ jest to najbardziej efektywny pod względem ekonomicznym wybór.
PolskieRadio24.pl/ IAR/ wired/ mib