Za pakiet "Fit for 55" zapłacimy wszyscy. Sprawdź, do czego dąży Unia Europejska

W europejskim prawie o klimacie zapisano obowiązkowy unijny cel klimatyczny: ograniczenie emisji w UE o co najmniej 55 proc. do 2030 r. Państwa UE pracują nad nowymi przepisami, które pozwolą osiągnąć ten cel, a do 2050 r. uczynić UE neutralną dla klimatu.

Pakiet ma stanowić spójne i wyważone ramy realizacji unijnych celów klimatycznych i:

• zapewnić transformacji sprawiedliwy społecznie charakter;
• utrzymać i zwiększyć innowacyjność i konkurencyjność unijnego przemysłu, a równocześnie zagwarantować równość szans względem podmiotów gospodarczych z państw trzecich;
• umocnić pozycję UE jako lidera globalnej walki ze zmianą klimatu.

Co robi Rada jako współprawodawca?

Projekty z pakietu "Gotowi na 55" były najpierw przedstawiane i omawiane na szczeblu technicznym, na forum grup roboczych Rady odpowiedzialnych za daną politykę.

Potem były omawiane przez ambasadorów państw członkowskich UE na forum Coreperu, po to by przygotować grunt pod porozumienie między 27 państwami. Unijni ministrowie zbierający się na forum różnych składów Rady dyskutowali nad każdym z proponowanych aktów, po to by wypracować wspólne stanowisko w jego sprawie.

Później w ramach zwykłej procedury ustawodawczej Rada prowadzi negocjacje z Parlamentem Europejskim, aby wypracować porozumienie i ostatecznie przyjąć akty ustawodawcze.

Elementy wchodzące w skład pakietu "Fit for 55"

Unijny system handlu uprawnieniami do emisji

Unijny system handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) to rynek emisji dwutlenku węgla dla energochłonnych sektorów przemysłu i sektora wytwarzania energii. Opiera się na limitach emisyjnych i na handlu uprawnieniami do emisji. To najważniejsze unijne narzędzie redukowania emisji. Od czasu jego wprowadzenia w 2005 r. emisje w UE spadły o 41 proc.

Pakiet "Fit for 55" ma przynieść reformę systemu - system ma stać się bardziej ambitny. Nowe przepisy przewidują:

• objęcie nim emisji z transportu morskiego,
• szybsze redukowanie uprawnień do emisji i stopniowe wygaszanie bezpłatnych uprawnień dla niektórych sektorów,
• wprowadzenie poprzez system mechanizmu kompensacji i redukcji CO₂ dla lotnictwa międzynarodowego (CORSIA),
• wzrost finansowania funduszu modernizacyjnego i funduszu innowacyjnego,
• zmianę rezerwy stabilności rynkowej.

Powstanie też nowy odrębny system handlu uprawnieniami do emisji dla budynków, transportu drogowego i paliw w dodatkowych sektorach.

W czerwcu 2022 r. Rada ds. Środowiska przyjęła podejście ogólne w sprawie zmiany rozporządzenia o unijnym systemie handlu uprawnieniami do emisji. W grudniu 2022 r. Rada wypracowała wstępne porozumienie z Parlamentem Europejskim.

Przewiduje ono zwiększenie do 62 proc. przewidzianego na 2030 r. poziomu redukcji emisji w sektorach objętych systemem (wobec 61 proc. zaproponowanych przez Komisję).
W grudniu 2022 r. Rada przyjęła też decyzję o notyfikacji wymogów kompensacyjnych mechanizmu CORSIA. Chodzi o globalny mechanizm kompensacji i redukcji CO₂ dla lotnictwa międzynarodowego, w którym uczestniczą państwa członkowskie UE.

Graniczny podatek węglowy

Graniczny podatek węglowy (CBAM - mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO₂) ma zapobiec sytuacji, w której działania redukcyjne UE będą niweczone przez wzrost emisji poza jej granicami w wyniku przeniesienia produkcji poza UE (gdzie polityki przeciwdziałania zmianie klimatu są mniej ambitne niż polityki unijne) lub przez zwiększony import produktów wysokoemisyjnych. Mechanizm ma być w pełni zgodny z zasadami handlu międzynarodowego.

CBAM dotyczy importu produktów w branżach wysokoemisyjnych. Ma funkcjonować równolegle z unijnym systemem handlu emisjami: odzwierciedlać i uzupełniać jego funkcjonowanie w przypadku towarów importowanych. Stopniowo zastąpi istniejące unijne mechanizmy radzenia sobie z ryzykiem ucieczki emisji, zwłaszcza przydział bezpłatnych uprawnień w unijnym systemie handlu emisjami.

Cele redukcyjne państw członkowskich

W sektorach, które nie są objęte unijnym systemem handlu uprawnieniami do emisji ani rozporządzeniem o gruntach i leśnictwie (LULUCF), wiążące roczne limity emisyjne wyznacza obecnie państwom członkowskim rozporządzenie o wspólnym wysiłku redukcyjnym, ostatnio zmienione w 2018 r. Te sektory to:

• transport drogowy i krajowy transport morski,
• budynki,
• rolnictwo,
• odpady,
• drobny przemysł.

Nowe przepisy, będące częścią pakietu "Fit for 55", podniosą unijny cel redukcji emisji gazów cieplarnianych w tych sektorach przewidziany na 2030 r. z 29 proc. do 40 proc. w porównaniu z 2005 r. Odpowiednio zostaną też uaktualnione cele krajowe.

Emisje i pochłanianie gazów cieplarnianych w sektorze użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa

Rozporządzenie o użytkowaniu gruntów, zmianie użytkowania gruntów i leśnictwie (LULUCF) wyznacza Unii wiążące zobowiązania do redukcji emisji i większego pochłaniania gazów we wspomnianych sektorach. Pakiet "Fit for 55" zwiększa poziom ambicji przepisów.

Przepisy podnoszą unijny cel: pochłanianie netto w 2030 r. ma wynieść co najmniej 310 mln ton ekwiwalentu CO₂. Dla każdego państwa członkowskiego określone zostały wiążące cele krajowe.

Normy emisji CO₂ dla samochodów osobowych i dostawczych

Samochody osobowe i dostawcze generują 15 proc. całkowitych emisji dwutlenku węgla w UE. W ramach pakietu "Fit for 55" UE pracuje nad zmianą przepisów regulujących emisje CO₂ z tych pojazdów.
Proponowane przepisy przewidują stopniowe ogólnounijne cele redukcji emisji dla samochodów osobowych i dostawczych na 2030 r. i później, w tym 100-procentowy cel na 2035 r. dla nowych pojazdów.

Redukcja emisji metanu w sektorze energetycznym

W grudniu 2021 r. w ramach pakietu "Gotowi na 55" Komisja zaproponowała nowe unijne przepisy o redukcji emisji metanu w sektorze energetycznym. Przepisy pozwolą śledzić i redukować emisje metanu w tym sektorze. To pierwszy tekst dotyczący tego zagadnienia. Stanowi on istotny wkład w działania klimatyczne, ponieważ metan jest drugim co do ważności gazem cieplarnianym po dwutlenku węgla.

Proponowane rozporządzenie jest zgodne z wizją strategiczną określoną w 2020 r. w strategii UE na rzecz ograniczenia emisji metanu. Na konferencji ONZ w sprawie zmiany klimatu (COP 26) w 2021 r. UE we współpracy z USA zainicjowała globalne zobowiązanie dotyczące metanu, w ramach którego ponad 100 państw zobowiązało się do 2030 r. ograniczyć emisje metanu o 30 proc. w porównaniu z poziomem z 2020 r.

Zrównoważone paliwa lotnicze

W ograniczaniu emisji z ruchu lotniczego mogą znacznie pomóc zrównoważone paliwa lotnicze (zaawansowane biopaliwa i e-paliwa). Potencjał ten jest jednak w dużej mierze niewykorzystany: paliwa takie stanowią zaledwie 0,05 proc. ogółu paliw zużywanych w sektorze lotniczym.

Projekt ReFuelEU Aviation ma pomóc zmniejszać ślad środowiskowy sektora lotniczego i zaangażować ten sektor w realizację unijnych celów klimatycznych.

Bardziej ekologiczne paliwa w żegludze

Projekt dotyczący stosowania paliw odnawialnych i niskoemisyjnych w transporcie morskim (FuelEU Maritime) ma zredukować (nawet o 75 proc. do 2050 r.) emisje gazów cieplarnianych będących efektem zużycia energii na statkach.

Ma w tym celu promować szersze korzystanie przez armatorów z ekologiczniejszych paliw. Mimo postępów z ostatnich lat sektor morski nadal niemal całkowicie opiera się na paliwach kopalnych i stanowi istotne źródło emisji gazów cieplarnianych i innych szkodliwych zanieczyszczeń.

Infrastruktura paliw alternatywnych

Proponowane rozporządzenie w sprawie infrastruktury paliw alternatywnych ma przede wszystkim zapewnić obywatelom i firmom dostęp do zadowalającej sieci infrastrukturalnej, która pozwoli doładowywać lub tankować pojazdy i statki paliwami alternatywnymi.

Ma też zagwarantować alternatywne systemy zasilania statków w portach i samolotów podczas postoju. Projekt przewiduje cele rozwoju infrastruktury. Mowa w nim o jej interoperacyjności i łatwości użytkowania.

Proponowane przepisy są więc ważne, aby przyspieszyć wdrażanie infrastruktury paliw alternatywnych i w ten sposób otworzyć drogę pojazdom i statkom zero- lub niskoemisyjnym oraz aby pozwolić sektorowi transportu znacznie zmniejszyć ślad węglowy.

Społeczny Fundusz Klimatyczny

Proponowany Społeczny Fundusz Klimatyczny ma zaradzić społecznym i dystrybucyjnym skutkom nowego systemu handlu uprawnieniami do emisji w budownictwie i transporcie drogowym.

Na podstawie planów społeczno-klimatycznych, które zostaną opracowane przez państwa członkowskie, fundusz będzie wspierać działania i inwestycje na rzecz znajdujących się w trudnej sytuacji:

• gospodarstw domowych,
• mikroprzedsiębiorstw,
• użytkowników transportu.

Fundusz może również pokrywać tymczasowe bezpośrednie wsparcie dochodu. Będzie częścią budżetu UE i będzie zasilany zewnętrznymi dochodami przeznaczonymi na określony cel - do maksymalnej wysokości 65 mld EUR.

Energia odnawialna

Pakiet "Fit for 55" zawiera propozycję nowelizacji dyrektywy o odnawialnych źródłach energii. Proponuje się w niej, by do 2030 r. podnieść z 32 proc. do co najmniej 40 proc. obecny unijny cel, którym jest udział odnawialnych źródeł energii w ogólnym koszyku energetycznym.

Proponuje się też wprowadzenie lub udoskonalenie sektorowych celów cząstkowych i środków we wszystkich sektorach. Szczególnie uwzględnia się te, w których integracja odnawialnych źródeł energii przebiega wolniej, zwłaszcza transport, budownictwo i przemysł.

Efektywność energetyczna

W ramach pakietu "Fit for 55" zaproponowana została nowelizacja unijnej dyrektywy o efektywności energetycznej. Ma ona przede wszystkim zmniejszyć do 2030 r. zużycie końcowe energii na szczeblu UE o 11,7 proc. w porównaniu z prognozami z 2020 r.

Proponowane przepisy mają skłonić państwa członkowskie do intensywniejszych wysiłków na rzecz efektywności energetycznej. Zakładają na przykład zaostrzenie obowiązku rocznych oszczędności energii i wprowadzają zmniejszenie zużycia energii w budynkach sektora publicznego.

Charakterystyka energetyczna budynków

Budynki odpowiadają za 40 proc. zużycia energii w UE i za 36 proc. okołoenergetycznych bezpośrednich i pośrednich emisji gazów cieplarnianych. Państwa UE pracują nad nowelizacją dyrektywy o charakterystyce energetycznej budynków, tak by do 2030 r. i później budynki w UE były bardziej efektywne energetycznie.
Nowe przepisy zakładają przede wszystkim, że:

• od 2030 r. wszystkie nowe budynki będą bezemisyjne,
• do 2050 r. istniejące budynki zostaną przekształcone w budynki bezemisyjne.

Opodatkowanie energii

Proponowana nowelizacja dyrektywy Rady o opodatkowaniu produktów energetycznych i energii elektrycznej ma:

• dostosować opodatkowanie produktów energetycznych i energii elektrycznej do unijnej polityki w dziedzinie energii, środowiska i klimatu;
• chronić i usprawnić unijny rynek wewnętrzny poprzez uaktualnienie zakresu produktów energetycznych i struktury stawek oraz poprzez racjonalniejsze stosowanie przez państwa członkowskie zwolnień podatkowych i obniżek podatku;
• utrzymać zdolność państw członkowskich do generowania dochodów budżetowych.

Parlament Europejski zagłosował

W głosowaniach w PE zaakceptowana została m.in. reforma unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) i nowy graniczny mechanizm węglowy (CBAM).

Zmiany systemu handlu emisjami zakładają, że sektory już objęte ETS mają do 2030 r. obniżyć poziom emisji gazów cieplarnianych o 62 proc. w porównaniu z poziomem w roku 2005. Reforma zakłada też stopniowe wycofywanie bezpłatnych uprawnień do emisji w latach 2026-2034. Ponadto powstanie odrębny system ETS II dla paliw, które wykorzystuje się w transporcie drogowym i do ogrzewania budynków. W ramach systemu Unia wprowadzi opłaty od emisji gazów cieplarnianych z tych sektorów w 2027 r. (lub w 2028 r., jeżeli ceny energii będą wyjątkowo wysokie).

Kolejna regulacja dotyczy przepisów o nowym unijnym mechanizmie dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 (CBAM). "Ma on zachęcić państwa spoza Unii, by podwyższyły ambicje klimatyczne. Dzięki niemu będzie można też zapobiegać podważaniu unijnych i światowych działań klimatycznych, co ma miejsce, gdy produkcję przenosi się z Unii do krajów o mniej restrykcyjnych przepisach klimatycznych" - napisano w komunikacie opublikowanym przez PE.

Nowy CBAM obejmie takie towary, jak żelazo, stal, cement, aluminium, nawozy, elektryczność i wodór. Importerzy wspomnianych towarów będą musieli zapłacić różnicę pomiędzy opłatą emisyjną w kraju produkcji a ceną uprawnień do emisji w unijnym ETS. CBAM będzie wprowadzany stopniowo w latach 2026-2034, w miarę jak będą wycofywane bezpłatne uprawnienia do emisji w ETS.

Do przyjętych przez PE rozwiązań odniósł się we wtorek wieczorem we wpisie na Twitterze wicepremier, minister aktywów państwowych Jacek Sasin. "Europarlament, przy udziale przedstawicieli PO, Lewicy, PSL i ruchu Hołowni, przegłosował następne elementy Fit For 55. Kolejne podatki dla transportu drogowego, budownictwa. Ideologiczne zaślepienie, za które zapłacimy wszyscy. A niestety, najmocniej uderzy w tych najbiedniejszych" - napisał.

• "Ekologiczne zaślepienie, za które zapłacimy wszyscy". Jacek Sasin krytykuje decyzję PE

PolskieRadio24.pl/ KE/ PAP/ mib