Węgiel jest kluczowym surowcem w Polsce. Szybko się to nie zmieni

W przemyśle i budownictwie wykorzystano w 2018 roku 17,774 mln ton (23,9%), a w sektorze drobnych odbiorców (m.in. gospodarstwa domowe, rolnictwo) zużyto 12,370 mln ton (16,7%). W transporcie wykorzystano 0,018 mln ton węgla kamiennego (0,02%). Największe zużycie węgla kamiennego, które zależy od rodzaju skali przemysłu oraz liczby mieszkańców, odnotowano w województwach: śląskim (19,038 mln ton), mazowieckim (14,154 mln ton) i opolskim (9,719 mln ton). Najmniej węgla kamiennego zużyto w województwach: lubuskim (0,320 mln ton), podlaskim (0,790 mln ton) i warmińsko – mazurskim (1,011 mln ton).

Węgiel kamienny wykorzystywany jest głównie do produkcji energii elektrycznej i ciepła w energetyce zawodowej, a także jako opał w gospodarstwach domowych i lokalnych kotłowniach. Stanowi niezbędny surowiec wykorzystywany w procesach chemicznych: wytlewania, uwodorniania i zgazowania węgla, w wyniku których otrzymuje się różnego rodzaju paliwa oraz produkty dla innych dziedzin przemysłu chemicznego (m.in. koks, gazy opałowe, paliwa silnikowe, benzol, smołę węglową i inne). Duże ilości węgla są zużywane w przemyśle metalurgicznym do opalania pieców hutniczych. Węgiel kamienny jest także surowcem do produkcji kosmetyków, środków ochrony roślin, nawozów, materiałów wybuchowych, lekarstw, barwników do tkanin, środków zapachowych, a nawet ozdób jubilerskich.

Geneza węgla i występowanie

Większość złóż węgla kamiennego w Polsce formowała się od 360 do 300 mln lat temu. W Polsce tworzenie złóż węgla kamiennego przypada na okres ery paleozoicznej - wczesny i późny karbon. Węgiel kamienny powstawał w klimacie ciepłym i wilgotnym, w podmokłych obniżeniach terenu, gdzie były sprzyjające warunki do rozwoju roślinności, a następnie do gromadzenia jej obumarłych szczątków. Podobne procesy zachodzą także dzisiaj na rozległych torfowiskach. Pod wpływem procesów biochemicznych materia organiczna ulegała przeobrażeniu, a następnie pod wpływem procesów geochemicznych, pogrążeniu, temperatury i ciśnienia, przekształciła się w węgiel kamienny.

Węgiel kamienny występuje w Polsce w trzech rejonach. Na południu, na obszarze województw: śląskiego i małopolskiego położone jest Górnośląskie Zagłębie Węglowe (GZW). Znajduje się w nim około 80% zasobów w kraju i 145 złóż, z czego 43 było eksploatowanych w 2019 roku. Na wschodzie, w obrębie województwa lubelskiego położone jest Lubelskie Zagłębie Węglowe (LZW). Znajduje się tutaj około 19% zasobów w kraju i 10 złóż, z czego trzy były eksploatowane w 2019 roku. Na południowym zachodzie, w województwie dolnośląskim położone jest Dolnośląskie Zagłębie Węglowe (DZW). Znajduje się tu około 1% zasobów w kraju i 7 złóż, z których żadne nie jest eksploatowane od 2000 roku.

REKLAMA

Powierzchnia Górnośląskiego Zagłębia Węglowego w granicach Polski szacowana jest na około 5600 km2 . Złożem o największych zasobach bilansowych jest Kobiór – Pszczyna (3 063,506 mln ton), jednak zasoby tego złoża są dopiero wstępnie rozpoznane i nie jest prowadzona jego eksploatacja. Powierzchnia Lubelskiego Zagłębia Węglowego szacowana jest na 4730 km2. Jest to obszar o zdefiniowanych perspektywach złożowych, natomiast obszar około 1200 km2 zajmują udokumentowane złoża. Złoża o największych zasobach bilansowych to: złoże Kolechowice Nowe (2257,374 mln ton – złoże rozpoznane wstępnie) i złoże Lublin (2 277,850 mln ton – rozpoznane szczegółowo). Obecnie nie prowadzi się jeszcze wydobycia z tych złóż. Eksploatacja jest prowadzona tylko ze złoża Bogdanka, a dwa inne złoża są w trakcie przygotowania do eksploatacji. Dolnośląskie Zagłębie Węglowe zajmuje obszar o powierzchni ok. 120 km2 . Są to złoża wyłącznie zaniechane w rejonie Wałbrzycha i Nowej Rudy, gdzie aktualnie prowadzi się również rozpoznanie geologiczne na złożu Wacław z myślą o ponownym rozpoczęciu eksploatacji węgla koksowego.

Zasoby i wydobycie

World Energy Council szacuje udział polskich zasobów węgla kamiennego na 8,3% spośród 665 mld ton wszystkich zasobów tego surowca na świecie. Udokumentowane zasoby bilansowe węgla kamiennego wynosiły w Polsce w 2019 r. 64 330 mln ton, a zasoby przemysłowe – 4 779,20 mln ton. Zasoby złóż zagospodarowanych stanowiły blisko 43% zasobów bilansowych i wynosiły 27 234 mln ton. Blisko 82% udokumentowanych zasobów bilansowych znajdowało się w obrębie GZW. Pod koniec lat 80. XX w. polskie zasoby węgla kamiennego były jeszcze większe – w 1989 r. wynosiły 65 800 mln ton, lecz uległy zmniejszeniu głównie na skutek restrukturyzacji górnictwa (w tym likwidacji kopalń) i zmiany kryteriów bilansowości. Na dzień 31.12.2019 r. w Polsce udokumentowanych było 162 złóż węgla kamiennego. Eksploatację prowadzono w 46 złożach. Polskie formacje węglonośne zostały bardzo dobrze rozpoznane, w związku z czym prawdopodobieństwo odkrycia nowych dużych złóż jest niewielkie. Prace koncentrują się na lepszym rozpoznaniu złóż niezagospodarowanych i przygotowaniu ich do przyszłej eksploatacji.

Złoża węgla kamiennego są własnością Skarbu Państwa. Aby poszukiwać, rozpoznawać i wydobywać węgiel kamienny, trzeba uzyskać koncesję, czyli specjalne pozwolenie wydawane przez Ministra Środowiska w oparciu o ustawę Prawo geologiczne i górnicze. Koncesji udziela się na oznaczony czas, nie krótszy niż 3 lata i nie dłuższy niż 50 lat.

Przez wiele lat Polska zajmowała miejsca w pierwszej piątce krajów o największym wydobyciu węgla kamiennego. Obecnie nasz kraj spadł w tej klasyfikacji na 10 pozycję. Największe ilości węgla kamiennego wydobyto w Polsce w 1979 roku i było to według niektórych źródeł nawet 200 mln ton. Od tego czasu ilość wydobywanego surowca spada, podobnie jak zatrudnienie w branży górniczej. W roku 1990 w 70 funkcjonujących kopalniach wydobyto 151,3 mln ton węgla kamiennego, przy zatrudnieniu wynoszącym 416 tys. pracowników. W 2019 r. wydobycie surowca wyniosło 64,063 mln ton, a zatrudnienie w sektorze górnictwa węgla kamiennego wynosiło około 83tys. osób. Najwięcej węgla kamiennego wydobyto w 2019 r. W Górnośląskim Zagłębiu Węglowym – 56,807 mln ton. W Lubelskim Zagłębiu Węglowym wydobyto w tym samym okresie 7,256 mln ton.

REKLAMA

Szacuje się, że od rozpoczęcia wydobycia po II wojnie światowej z polskich kopalń wydobyto już 8881,9 mln ton węgla kamiennego. Głównym zagłębiem w Polsce jest Górnośląskie Zagłębie Węglowe, w którego obrębie zlokalizowane są prawie wszystkie zakłady górnicze. W Lubelskim Zagłębiu Węglowym działa jedna kopalnia „Bogdanka”. W Dolnośląskim Zagłębiu Węglowym wydobycie węgla kamiennego zakończono w 2000 r. zamykając ostatnią z działających tu niegdyś kopalń w Nowej Rudzie (pole Słupiec). Powodem zaniechania eksploatacji złóż z DZW była nieopłacalność wydobycia węgla kamiennego, spowodowana głównie trudnymi warunkami geologiczno-górniczymi. Przy obecnym stanie zasobów geologicznych, wydobycia i zapotrzebowania na obecnym poziomie, węgiel kamienny wystarczyłby na ponad 1000 lat. Jednak wystarczalność zasobów operatywnych (możliwych do wydobycia) węgla kamiennego w Polsce jest dużo niższa i wynosi 40-50 lat w zależności od wysokości strat przy eksploatacji, a przy wykorzystaniu zasobów niezagospodarowanych – na około 100 lat.

Eksport węgla i zapotrzebowanie krajowe

Polska była dotychczas ważnym eksporterem węgla kamiennego, choć przez ostatnie ćwierćwiecze sprzedaż za granicę tego surowca zmniejszyła się prawie o połowę. W latach 60. i 70. ubiegłego wieku udział eksportu węgla z Polski wynosił 19% w skali światowej, natomiast w ostatnich latach spadł do 1–2%. W 2018 r. wyeksportowano z Polski 4,916 mln ton węgla kamiennego, co odpowiadało 7,7% krajowego wydobycia. Polski węgiel kamienny trafia do około 30 państw. Głównymi odbiorcami są państwa europejskie, m.in.: Niemcy, Czechy, Finlandia, Austria, Ukraina, Słowacja, Wielka Brytania, Włochy, Norwegia, Belgia i Dania. Po kilkaset tysięcy ton sprowadza od nas Egipt, Maroko i Turcja. Import węgla kamiennego do Polski jest zjawiskiem stosunkowo nowym. Przez wiele lat Polska importowała tylko te rodzaje węgla, które nie były możliwe do pozyskania w kraju (zwłaszcza węgiel koksowy niskofosforowy). Dopiero na początku XXI wieku zaczęto sprowadzać do Polski również węgiel energetyczny, który jest także wydobywany w kraju. W 2008 roku Polska po raz pierwszy w historii sprowadziła więcej węgla, niż wyniósł eksport. W 2018 r. sprowadzono do Polski 19,257 mln ton węgla kamiennego, co odpowiadało 30,0% krajowego wydobycia. Do Polski węgiel kamienny jest sprowadzany z ponad 20 państw, głównie z Rosji, Czech, USA, a nawet z Kolumbii, RPA i Australii. Węgiel kamienny transportowany jest głównie drogą lądową. Drogą morską przewozi się średnio 25% tego surowca. Saldo obrotów węglem kamiennym było w 2016 r. dodatnie.

Zapotrzebowanie na węgiel kamienny w Polsce zależeć będzie w dużej mierze od czynników strategicznych (przyjęty wariant polityki energetycznej i surowcowej Państwa oraz międzynarodowej polityki klimatycznej), ekonomicznych (nakłady finansowe na zagospodarowanie nowych złóż, ceny surowca zapewniające opłacalność wydobycia oraz możliwość pozyskania finansowania na projekty węglowe) oraz społecznych (zgoda na uruchomienie nowych kopalni). Jednak biorąc pod uwagę jego wykorzystanie w polskim przemyśle i gospodarstwach domowych jego znaczące zastąpienie innymi źródłami energii w najbliższych 20-30 latach wydaje się być mało realne.

• Finansowanie mediów publicznych w UE. Środki z abonamentu albo z budżetu - innych możliwości nie ma

PolskieRadio24.pl/ IAR/ PIG/ PAP/ mib