Zwrot skradzionych dzieł przez Niemcy kończy się "fiaskiem". Wielka kolekcja zamiast do narodu trafi w prywatne ręce

"Światowe dziedzictwo Afryki staje się własnością prywatną: ustępujący prezydent Nigerii przekazał wszystkie brązy z Beninu rodzinie królewskiej w Benin City. Teraz staje się jasne, jak chybiony był pospieszny zwrot dokonany przez niemieckie muzea" - napisała na łamach gazety "Frankfurter Allgemeine Zeitung" (FAZ) etnolog Brigitta Hauser-Schaeublin.

Jej zdaniem to, co w zamyśle niemieckich polityków miało na celu przywrócenie dziedzictwa kulturowego "narodowi nigeryjskiemu" i "leczenie ran z przeszłości", "jest teraz darem dla jednego rodu królewskiego". Dla niemieckiej polityki i muzealników "zwrot brązów »narodowi nigeryjskiemu« kończy się więc fiaskiem".

Wydarzenie bez precedensu

"To było wydarzenie bez precedensu: 1130 najważniejszych i najcenniejszych dzieł sztuki Afryki, brązów z Beninu, po ponad stu latach zmieniło w zeszłym roku właściciela. 20 z nich przekazały osobiście minister spraw zagranicznych Annalena Baerbock i minister stanu ds. kultury Claudia Roth w stolicy Nigerii Abudży, własność pozostałych przeszła na kraj" - przypomina "Sueddeutsche Zeitung".

"Na razie pozostają one wypożyczone do pięciu niemieckich muzeów posiadających największe zbiory z Beninu. Była to prawdopodobnie najszersza restytucja sztuki afrykańskiej, jaka kiedykolwiek miała miejsce" - zauważono.

Nie taka była umowa

W oświadczeniu z 23 marca ustępujący prezydent Muhammadu Buhari poinformował, że przekaże wszystkie brązy już zwrócone przez Europę i te, które zostaną zwrócone, głowie dawnej rodziny królewskiej Beninu.

"Tym samym dezaktualizuje się wcześniejsza mozolna konstrukcja, zgodnie z którą brązy miały znaleźć się pod zarządem Nigeryjskiego urzędu ds. muzeów i zabytków NCMM" - pisze SZ.

Konstrukcja ta była podstawą do zawarcia przez Republikę Federalną umowy z Nigerią w sprawie zwrotu.

"I była podstawą do tego, że Niemcy obiecały kilka milionów euro na budowę muzeum. (...) Brązy miały zostać zwrócone, ale do muzeum według europejskich standardów i pod niemieckim patronatem" - zauważa "Sueddeutsche Zeitung".

Kto powinien być odbiorcą?

Gazeta podkreśla, że "pytanie o to, kto jest prawnie, historycznie, moralnie uprawnionym odbiorcą dzieł sztuki restytuowanych z Europy, będzie się w przyszłości pojawiać coraz częściej. Czy są to rządy, których państwa jako instytucje sukcesyjne kolonii często mają jeszcze problem z legitymizacją, czy też obecni członkowie poszczególnych narodów i następcy ich dawnych szefów, którym dzieła zostały z reguły zrabowane przez kolonialistów?".

Mimo powstałych kontrowersji rząd niemiecki nadal uważa zwrot brązów za słuszny.

"Zwrot tych brązów do Nigerii nie był obwarowany żadnymi warunkami" - podkreślił rzecznik MSZ Christofer Burger, cytowany przez portal telewizji ARD.

Insynuacje nie na miejscu

Burger dodał, że to do suwerennego państwa Nigerii należy decyzja, kto zatrzyma dzieła sztuki i jak zostaną one udostępnione obywatelom.

"Insynuowanie, że te brązy znikną i nigdy więcej ich nie zobaczymy, tylko dlatego, że Niemcy nie sprawują już nad nimi kontroli, a Nigeria tak, jest sposobem myślenia, który mieliśmy nadzieję zostawić za sobą" - stwierdził rzecznik MSZ.

Rezygnacja z kontroli

"Kraje europejskie potrzebowały dziesięcioleci, aby zwrócić pierwsze elementy swoich kolekcji skradzione z Afryki. Teraz czeka je nieunikniony drugi krok: muszą pogodzić się z rezygnacją z kontroli nad dalszym istnieniem tych przedmiotów" - podkreśla SZ.

"Czy nam się to podoba, czy boli: to, co Afrykanie zrobią z tymi obiektami, jest ich własną decyzją. One nie należą do nas".

FAZ napisał w komentarzu: "Tak czy inaczej, idea, że restytucja uleczy wszystkie historyczne rany, poniosła klęskę w obliczu rzeczywistości. (...) Jest w tym pewna lekcja dla niemieckiej polityki".

• Niemcy chcą wypłacić reparacje Tanzanii. W sprawie Polski chowają głowę w piasek
• Dekolonizacja muzeów. Czy istnieje realna szansa, by dzieła wróciły tam, gdzie powstały?

IAR/PAP/fc