Nagrody Nobla - najbardziej zaszczytne wyróżnienie w świecie nauki
- Te nagrody tworzą aurę prestiżu wokół osób, które nimi są zaszczycane – mówił historyk literatury prof. Tomasz Miłkowski w Polskim Radiu. 122 lata temu w Sztokholmie po raz pierwszy wręczono Nagrody Nobla.
2023-12-10, 05:40
Nagrody Nobla są wręczane od 1901 roku, zawsze 10 grudnia – w rocznicę śmierci ich fundatora Alfreda Nobla, szwedzkiego przemysłowca, naukowca i wynalazcy dynamitu.
Posłuchaj
Pierwszy Nobel z fizyki
Nagroda Nobla to zaszczytne wyróżnienie, które jest przyznawane za wybitne osiągnięcia naukowe, literackie lub zasługi dla społeczeństw i ludzkości. Każdy z laureatów otrzymuje złoty medal i dyplom honorowy, a także znaczną kwotę pieniężną. Na początku było to 40 tysięcy dolarów, obecnie kilka milionów koron szwedzkich. Pieniądze te mają im pomóc w kontynuowaniu swoich badań lub prac bez konieczności zabiegania o fundusze.
- Pierwsza nagroda Nobla z fizyki była bezdyskusyjna. Mimo, że odkrycie było dokonane cztery czy pięć lat wcześniej to fascynowało ludzi, bo po raz pierwszy mogli zajrzeć do wnętrza ludzkiego organizmu. Nie było żadnej wątpliwości, że nagrodę musi dostać Wilhelm Röntgen i tylko on – mówił fizyk i historyk nauki prof. Andrzej Kajetan Wróblewski w audycji Doroty Truszczak "Naukowy zawrót głowy" w Polskim Radiu w 2014 roku.
REKLAMA
Zdaniem fizyka, profesora Aleksego Bartnika z Instytutu Fizyki Teoretycznej Uniwersytetu Warszawskiego, Nobel z nauk przyrodniczych powinien doceniać jakieś przełomowe odkrycie.
- Takie, które otworzy nowe możliwości, odkryje nowe zjawisko. Czasami zdarzają się lata chude i nie ma takich dużych odkryć, wtedy docenia się odkrycia trochę mniej ważne, ale być może mające zastosowania praktyczne. Takim przykładem Nagrody Nobla jest odkrycie gigantycznego magnetooporu, bardzo pożytecznego przy budowaniu twardych dysków, ale przełomową w nauce teorią czy zjawiskiem to nie jest – podkreślał prof. Bartnik w audycji Hanny Marii Gizy "Sezon na Dwójkę" w Polskim Radiu w 2008 roku.
Proces wyboru laureatów
Goście Polskiego Radia podkreślali, że w przeciwieństwie do innych nagród, nominacje do Nagrody Nobla są "długie i rygorystyczne", podobnie zresztą, jak proces wyboru laureatów. Propozycje dotyczące nominacji składa bowiem trzy tysiące wybranych osobistości.
Ostatecznie Komitet Noblowski tworzy listę około 200 kandydatów, która wysyłana jest do wybranych ekspertów z nominowanych dziedzin. Po ich weryfikacji zostaje 15 osób. Następnie Komitet przesyła swoje rekomendacje do odpowiednich instytucji, których członkowie głosują nad wyborem zwycięzcy.
Nagrody Nobla są przyznawane corocznie w następujących dziedzinach: z fizyki (przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk, za "najważniejsze odkrycie lub wynalazek w dziedzinie fizyki"), chemii (przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk, za "najważniejsze odkrycie lub postęp w dziedzinie chemii"), fizjologii lub medycyny (przez Instytut Karolinska, za "najważniejsze odkrycie w dziedzinie fizjologii lub medycyny"), literatury (przez Akademię Szwedzką, za "wybitną pracę na rzecz idealistycznych tendencji").
REKLAMA
Pokojowa Nagroda Nobla przyznawana jest natomiast przez Norweski Komitet Noblowski za "najlepszą pracę na rzecz braterstwa między narodami, likwidacji lub redukcji stałych armii oraz za udział i promocję stowarzyszeń pokojowych".
W 1968 roku Szwedzki Bank Narodowy ustanowił nagrodę imienia Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii.
Posłuchaj
Kontrowersje wokół przyznawania Nobla
10 grudnia 1901 roku pierwszym w historii laureatem literackiej Nagrody Nobla został francuski poeta Sully Prudhomme. Decyzja Komitetu Noblowskiego wzbudziła powszechną konsternację i wywołała wiele krytycznych opinii. Spodziewano się bowiem, że otrzyma ją Lew Tołstoj. Co ciekawe, grono oburzonych pisarzy i krytyków szwedzkich (wśród nich Selma Lagerlöf i August Strindberg) wysłało do Tołstoja list z przeprosinami, w którym odcinali się od decyzji Komitetu.
REKLAMA
- Można powiedzieć że został popełniony "mord założycielski" przy tej nagrodzie, bo w istocie autorytet Lwa Tołstoja nie tylko jako pisarza, ale również moralny był w ówczesnej Europie ponad wszelkimi podziałami i wątpliwościami. A jednak nie on został tym laureatem, nigdy nim nie został, podobnie jak wielu innych fantastycznych twórców – zauważał historyk literatury prof. Tomasz Miłkowski w audycji Hanny Marii Gizy w Polskim Radiu.
Do kontrowersji dochodziło również przy przyznawaniu Nobla z nauk ścisłych. Prof. Andrzej Kajetan Wróblewski podkreślał, że niesprawiedliwie zostało potraktowane przez Komitet Noblowski małżeństwo Marii i Piotra Curie. A szczególnie Maria Skłodowska-Curie, której zasługi dla nauki w 1903 starano się umniejszyć.
- Wtedy jeszcze mimo wszystko kobiety były traktowane troszkę inaczej. Bardzo wielu ludziom, w tym także Komitetowi Nagrody Nobla wydawało się, że kobiety w nauce nie mają swojego miejsca – mówił profesor.
Fizyk przypomniał, że Maria Skłodowska – Curie została wyróżniona Nagrodą Nobla wraz z mężem Pierre’em Curie i z Henrim Becquerelem, za badania nad zjawiskiem promieniotwórczości.
REKLAMA
- Nagrodę najpierw chciano przyznać tylko Piotrowi Curie. Powiedział, że żona odgrywa tutaj wiodącą rolę i jeśli ma dostać tę nagrodę to tylko z nią, i tak się stało. Z tym, że jej podział był trochę niesprawiedliwy dlatego, że Becquerel otrzymał połowę, a małżonkowie Curie drugą połowę. Podczas, gdy wkład tej trójki w badanie zjawiska promieniotwórczości był zupełnie inny. Becquerel powinien dostać może 10 procent, małżonkowie Curie 90 procent – zaznaczał prof. Andrzej Kajetan Wróblewski.
Warto dodać, że Maria Skłodowska-Curie, jako pierwsza i jedyna kobieta na świecie, otrzymała Nagrodę Nobla po raz drugi. Miało to miejsce w 1911 roku. Tym razem Komitet Noblowski docenił jej badania z chemii (odkrycie polonu i radu).
Prestiż nagrody
Prof. Wróblewski podkreślał, że Nagroda Nobla zyskiwała swój prestiż z biegiem lat. W tej chwili jej laureatów ogłasza się na początku października, a wręczenie nagród odbywa się 10 grudnia. Dawniej– jak zaznaczał profesor- było trochę inaczej.
- Nagrody wręczano w grudniu, ale wtedy dopiero prasa dowiadywała się o laureatach. Ci byli tylko proszeni w sekrecie, żeby zjawili się w Sztokholmie i nie wiedzieli kto obok nich dostanie nagrodę. To było utrzymywane w ścisłej tajemnicy – mówił pro. Wróblewski.
REKLAMA
Naukowiec dodawał, że kiedyś Nagrody Nobla wręczane były jedynie wybranym jednostkom. Dzisiaj – jego zdaniem - coraz trudniej w naukach przyrodniczych wybiera się poszczególne osoby, które powinny być nagrodzone, ponieważ badaniami zajmują się całe zespoły ludzi.
- Doświadczenia w tej chwili, nie tylko w fizyce, ale także w innych dziedzinach, są robione przez ogromne zespoły. To są zespoły kilkusetosobowe a nawet kilkutysięczne, które biorą udział w doświadczeniu, bo inaczej nie można by było tego zrobić w skończonym czasie – informował Wróblewski.
Inny wymiar, zdaniem prof. Miłkowskiego, ma Pokojowa Nagroda Nobla. Przypomnijmy, że pierwszą w 1901 roku otrzymali: Jean Henri Dunant, założyciel Czerwonego Krzyża oraz Frédéric Passy, jeden z głównych organizatorów Unii Międzyparlamentarnej i pierwszego Światowego Kongresu Pokojowego.
- To są akty pewnej należnej pokory wobec tych wszystkich ludzi, którzy spełniają - mówiąc wzniośle - posługę wobec świata. (…) Ona jest jakby poza dyskusją. Każda z nich ma swój ciężar gatunkowy – mówił profesor w Polskim Radiu.
REKLAMA
Miłkowski dodawał, że niezależnie od tego wszystkiego, co się o Nagrodzie Nobla mawia, że "to często nagroda chodząca dziwnymi ścieżkami, gdy idzie o sam sposób jej przyznawania, albo że niekoniecznie sprawiedliwa, wielu pomijająca, to przecież te nagrody wyznaczają jakąś hierarchię".
- Te nagrody tworzą aurę prestiżu wokół osób, które nimi są zaszczycane i nie można ich traktować jako coś z goła nieważnego – kwitował Miłkowski.
Polskie Noble
Nagrodę Nobla otrzymało wielu Polaków. Poza wspomnianą już Marią Skłodowską – Curie (Nobel z fizyki w 1903 roku i chemii w 1911 roku) wyróżniono ją następujące osoby: Henryka Sienkiewicza (Nobel z literatury w 1905 roku), Władysława Reymonta (Nobel z literatury w 1924 roku), Czesława Miłosza ( Nobel z literatury w 1980 roku), Lecha Wałęsę (Pokojowa Nagroda Nobla w 1993 roku), Józefa Rotblata (Pokojowa Nagroda Nobla w 1995 roku), Wisławę Szymborską (Nobel z literatury w 1996 roku) i Olgę Tokarczuk (Nobel z literatury w 2019 roku).
pcz/im
REKLAMA
REKLAMA