5 lektur, które warto znać przed maturą 2025. "Pan Tadeusz", "Lalka" i reszta

Lista lektur, które muszą znać maturzyści jest oczywiście znacznie dłuższa, a jej rozmiary zależą od tego, czy uczniowie podchodzą do egzaminu na obowiązkowym poziomie podstawowym, czy również na rozszerzonym.

Pięć utworów, które prezentujemy poniżej, to jedne z dzieł często pojawiających się na arkuszach maturalnych oraz w zestawach pytań w części ustnej, istnieje więc duże prawdopodobieństwo, że w 2025 roku abiturienci również będą musieli zmierzyć się przynajmniej z niektórymi z nich. Należy przy tym pamiętać, że autorzy zadań egzaminacyjnych z reguły proszą o odniesienie się nie tylko do wskazanej książki, lecz także do innych dzieł, w których pojawia się takie samo lub podobne zagadnienie.

Adam Mickiewicz, "Pan Tadeusz"

Poemat Adama Mickiewicza wydany w dwóch tomach w Paryżu w 1834 roku to epopeja narodowa złożona z dwunastu ksiąg pisanych wierszem trzynastozgłoskowym. Akcja dzieła rozgrywa się w dobie walk napoleońskich w latach 1811-1812 na Litwie: w dworku szlacheckim w Soplicowie oraz na zamku Horeszków, w karczmie Jankiela i w zaścianku w Dobrzynie.

Główni bohaterowie "Pana Tadeusza" to m.in.:

REKLAMA

• tytułowy Tadeusz Soplica;
• jego ojciec Jacek Soplica (przez większość utworu występuje pod pseudonimem Jacek Soplica);
• Sędzia, brat Jacka Soplicy i opiekun Tadeusza;
• Zosia, córka Ewy Horeszko, sierota;
• Telimena, daleka krewna Zosi i jej opiekunka po śmierci rodziców dziewczynki;
• Hrabia, krewny Horeszków, którzy z Soplicami toczyli spór o zamek.

Wśród zadań maturalnych związanych z "Panem Tadeuszem" pojawiały się pytania o wyidealizowany obraz społeczności w literaturze, o rolę wspomnień, tęsknoty za ojczyzną i krajem dzieciństwa, o zwyczaje i obyczaje szlacheckie w kulturze polskiej, obraz dworu szlacheckiego i tradycje patriotyczne, o emigrację jako doświadczenie Polaków, o przemianę wewnętrzną bohatera i odkupienie win szlachetnymi uczynkami, a także o funkcje obrazów przyrody w utworach literackich.

Bolesław Prus, "Lalka"

Powieść Bolesława Prusa (właśc. Aleksandra Głowackiego) ukazywała się najpierw w prasie (w latach 1887-1889), a w formie książkowej wydano ją w 1890 roku. Wielowątkowa fabuła dzieli się wyraźnie na dwie narracje: pierwszą jest trzecioosobowa opowieść o perypetiach postaci, drugą zaś pierwszoosobowa forma pamiętnika subiekta Rzeckiego, jednego z bohaterów dzieła.

Autor umieścił akcję w Warszawie w czasach sobie współczesnych (lata 80. XIX wieku) i realistycznie odmalował panoramę społeczną zbiorowości zamieszkałej w kraju pod rosyjskim zaborem. Dlatego "Lalka" ma ponad 150 wymienionych z imienia bohaterów, ale główne postaci to te trzy:

• Stanisław Wokulski, przedsiębiorca, kupiec, syn zubożałego szlachcica, powstaniec styczniowy;
• Izabela Łęcka, ukochana Wokulskiego, zubożała arystokratka;
• Ignacy Rzecki, subiekt w sklepie Wokulskiego i jego przyjaciel, dawniej żołnierz, uczestnik Wiosny Ludów.

Co może pojawić się na maturze? "Lalka" porusza m.in. tematy obowiązków jednostki wobec zbiorowości, obrazu polskiego społeczeństwa (m.in. arystokracji), kontrastu między światem biedy a światem bogactwa, roli majątku i pochodzenia w relacjach międzyludzkich, walki o szczęście, cechach charakteru ułatwiających osiągnięcie celu, konfrontacji marzeń z rzeczywistością, idealizmie, różnych obliczach miłości i przyjaźni, a także roli pracy w życiu człowieka. Egzaminatorzy mogą też zapytać o kreacje kobiece w literaturze oraz sposób przestawienia miasta (czy to przestrzeń przyjazna czy wroga człowiekowi?).

REKLAMA

***

– "Lalka" jest opowieścią o ludziach, którzy nie mogą się porozumieć – mówiła literaturoznawczyni prof. Ewa Paczoska w wywiadzie dla Polskiego Radia, który stał się częścią serwisu specjalnego prus.polskieradio.pl poświęconego twórczości i życiu prywatnemu autora "Lalki".

Stanisław Wyspiański, "Wesele"

Dramat Stanisława Wyspiańskiego, który miał premierę 16 marca 1901 roku, oparty jest na autentycznym wydarzeniu - weselu poety Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną w listopadzie 1900 roku. Dlatego akcję sztuki należy umiejscowić w Bronowicach, tam, gdzie miało miejsce prawdziwe zdarzenie, a każdej postaci można przyporządkować jej odpowiednik w rzeczywistości. Oczywiście chodzi tylko o postaci realistyczne, bowiem w dramacie pojawia się mnóstwo bohaterów o fantastycznym pochodzeniu.

Główni bohaterowie "Wesela" to m.in. (w nawiasie podajemy ich pierwowzory):

REKLAMA

• Gospodarz (Włodzimierz Tetmajer)
• Gospodyni (Anna Tetmajerowa)
• Pan Młody (Lucjan Rydel)
• Panna Młoda (Jadwiga Mikołajczykówna)
• Poeta (Kazimierz Tetmajer)
• Dziennikarz (Rudolf Starzewski)
• Radczyni (Antonina Domańska)
• Rachela (Pepa Singer)
• Czepiec (Błażej Czepiec)

W kontekście sztuki Wyspiańskiego mogą paść pytania o znaczenie motywu wesela w literaturze, a także o kwestie rozprawy z narodowymi mitami, oceny dziejów Polski i refleksji nad narodem, krytycznego obrazu rzeczywistych relacji między przedstawicielami różnych grup społecznych oraz artysty i inteligenta jako bohaterów literackich. Warto też przypomnieć sobie na czym polega rola duchów, widm i zjaw, symbolika związana z narodem, z tańcem i z przedmiotami, funkcja proroctw i przepowiedni oraz relacja świata realistycznego i fantastycznego.

Stefan Żeromski, "Przedwiośnie"

Fabuła politycznej powieści Stefana Żeromskiego, wydanej w 1924 roku, rozgrywa się w burzliwych latach 1914-1924 najpierw na terenie Rosji, a później w odrodzonej po latach zaborów Rzeczpospolitej Polskiej. I to właśnie temat odzyskanej ojczyzny i jej kształtowania jest zasadniczą treścią dzieła.

– "Przedwiośnie" jest zakończeniem pewnego procesu myślowego charakterystycznego dla Żeromskiego, dojrzewania jego myśli politycznej, kiedy on na temat polityki może się już w pełni wypowiedzieć, ze względu na brak cenzury carskiej – mówiła w Polskim Radiu literaturoznawczyni prof. Maria Olszewska.

Główni bohaterowie "Przedwiośnia" to m.in.:

REKLAMA

• Cezary Baryka, najpierw chłopiec urodzony w Baku w Rosji, później zbuntowany lewicujący młodzieniec, a także porywczy kochanek;
• Jadwiga z Dąbrowskich Baryka i Seweryn Baryka, rodzice Cezarego;
• Hipolit Wielosławski, przyjaciel Cezarego z czasów wojny, uratowany przez Barykę przed śmiercią;
• Karolina Szarłatowiczówna, cioteczna siostra Hipolita, zakochana w Cezarym;
• Laura Kościeniecka, wdowa, narzeczona Władysława Barwickiego, a jednocześnie kochanka Cezarego;
• Antoni Lulek, kolega Cezarego z uczelni, komunista i zwolennik rewolucji.

Tematy odnoszące się do treści "Przedwiośnia" to m.in. znaczenie tytułu dla odczytania sensu utworu, różne wizje odbudowy Polski po odzyskaniu niepodległości, podziały społeczne jako źródło konfliktów, utopijny i realny obraz rzeczywistości, rola marzeń w życiu człowieka i zbiorowości oraz wojna i rewolucja jako źródła skrajnych doświadczeń człowieka, a także problem dorastania i społecznej inicjacji bohatera, młodość jako czas kształtowania tożsamości i jako czas buntu, wreszcie rola autorytetu w życiu człowieka, wpływ otoczenia na życiowe wybory ludzi, relacje między rodzicami a dziećmi oraz literacki wizerunek matki.

Albert Camus, "Dżuma"

Najsłynniejsza powieść francuskiego noblisty wydana została w 1947 roku w Paryżu, w Polsce ukazała się 10 lat później w przekładzie Joanny Guze. Rozgrywa się w Oranie w Algierii w latach 40. XX wieku, przy czym data roczna zostaje zapisana jako "194.", co odrywa fabułę od konkretnej epoki i nadaje jej wymiar uniwersalny. "Dżuma" to powiem dzieło egzystencjalistyczne, za pomocą realistycznej opowieści przekazujące pewną prawdę o człowieku i ludzkości w ogóle.

Główni bohaterowie "Dżumy" to m.in.:

• Bernard Rieux, lekarz idealista, który z poświęceniem walczy z dżumą, traktując ją jako symbol zła;
• Jean Tarrou, przybysz spoza Oranu, ateista, egzystencjalista;
• Raymond Rambert, dziennikarz, który utknął w Oranie po wybuchu epidemii dżumy;
• Józef Grand, nieśmiały, skromny urzędnik merostwa, który nie umie walczyć o lepsze życie;
• Cottard, który cieszy się z nadejścia epidemii, bo umniejsza ona znaczenie przestępstwa, jakiego wcześniej się dopuścił.

Do tej pory na egzaminach maturalnych przy "Dżumie" pojawiały się takie zagadnienia, jak postawy wobec zła, ludzka solidarność i powinności moralne w obliczu zagrożenia, powody poświęcania się człowieka, pytania egzystencjalne w obliczu doświadczenia niezawinionego cierpienia i śmierci, możliwość przyjaźni w sytuacjach skrajnych oraz topos oblężonego miasta.

REKLAMA

Źródła:

Polskie Radio, Centralna Komisja Egzaminacyjna (cke.gov.pl)