Jeden z najbardziej tajemniczych zabytków Warszawy. Rusza renowacja Elizeum
To ukryte na stoku skarpy wiślanej podziemne wnętrze, zwane Elizeum, ponad dwa wieki temu było miejscem szczególnym. W pomieszczeniach tych, niegdyś luksusowych, rozpoczynają się właśnie prace związane z zabezpieczeniem obiektu i przygotowaniem go do dalszych prac konserwatorskich.
2025-07-07, 10:20
W czwartek, 3 lipca 2025 roku, zabytkowa grota została już oficjalnie przekazana wykonawcy robót – poinformowała Magdalena Łań z Biura Stołecznego Konserwatora Zabytków.
Wyjaśniła, że w pierwszym etapie przewidziano osuszanie – suche powietrze pod ziemię dostanie się dzięki udrożnieniu przewodów wentylacyjnych i zamontowaniu w nich wentylatorów elektrycznych.
Przez następne pół roku zespół koordynujący – w którego skład wchodzą m.in pracownicy Stołecznego Zarządu Rozbudowy Miasta, Zarządu Zieleni, stołecznego konserwatora także projektant, konstruktor i konserwator – będzie monitorować stopień osuszania.
– Zbyt szybkie osuszenie spowoduje spudrowanie cegły. Dopiero w drugim etapie prac zostanie wykonana docelowa izolacja obiektu z wykorzystaniem oryginalnego materiału, to jest gliny – wyjaśniła Magdalena Łań.
Pięknie jak ja Polach Elizejskich
Elizeum to jeden z najbardziej tajemniczych zabytków Warszawy. Podziemna budowla została wzniesiona pod koniec XVIII w. na stoku skarpy warszawskiej w parku Na Książęcem (obecnie park Rydza-Śmigłego).
Dwukondygnacyjną podziemną rotundę wykonaną z cegły kazał wybudować na skarpie książę Kazimierz Poniatowski, brat króla Stanisława Augusta. Miejsce to zostało nazwane Elizeum na cześć mitycznych Pól Elizejskich nie bez powodu. Wnętrze groty było niegdyś luksusowe – bogato dekorowane freskami, kolumnami, rzeźbami i sztukateriami.
Obiekt ten, zajmujący ponad 200 mkw. pierwotnie pełnił funkcje rozrywkowe, był rodzajem podziemnej groty parkowej.
– Mam przekaz angielskiego podróżnika Williama Coxa, który był tutaj na kolacji wraz z księciem i królem. Kiedy po spacerze w parku dotarł do sali głównej, odnotował, że wśród ogólnego podziwu olśnił uszy obecnych koncert niewidzialnej orkiestry. Szukaliśmy daremnie, skąd pochodziły tony – opowiadał w Polskim Radiu Andrzej Wolański, historyk kultury.
Muzyka, odpoczynek, kuchnia
Elizeum składało się z pięciu stref funkcjonalno-użytkowych: strefy wejściowej, strefy reprezentacyjno-wypoczynkowej, głównej sali pod kopułą, strefy gospodarczej, strefy chóru muzycznego i strefy komunikacji – klatki schodowej.
Obiekt pierwotnie miał trzy wejścia: jedno przez sztuczną grotę (już nie istnieje), drugie wychodziło na sadzawkę (dziś jedyne wejście), trzecie, przez wewnętrzną klatkę schodową i podziemny korytarz, prowadziły do Domku Imama (obecnie nieistniejącego).
Domek Imama, odległy o 60 metrów od głównej groty, pełnił rolę kuchni, w której przygotowywano potrawy na przyjęcia organizowane w Elizeum przez księcia Poniatowskiego.
Elizeum na akwareli Zygmunta Vogla "Ogrody ks. Kazimierza Poniatowskiego Na Książęcem i Górze" z ok. 1785 roku. Fot. Wikimedia/domena publiczna Zniszczenia historycznego wystroju
Po śmierci księcia Poniatowskiego Elizeum przestało pełnić rolę miejsca salonu książęcego i stało się magazynem wykorzystywanym na beczki z piwem, potem jako lodownia szpitala św. Łazarza. Przejście z górnego korytarza funkcjonowało jeszcze w latach dwudziestych XX w., a następnie zostało zamurowane i częściowo zasypane. Obecnie je przywrócono.
W wyniku niewłaściwego użytkowania obiektu po śmierci księcia doszło do znacznej destrukcji wnętrza. W ciągu ostatnich dwustu lat wskutek porastania korzeni drzew i krzewów prawie całkowitemu zniszczeniu uległa warstwa izolacji z gliny, którą grota była obłożona od zewnątrz. To ostatecznie doprowadziło do zniszczenia historycznego wystroju.
Domek dla nietoperzy
To kolejny remont, który przejdzie Elizeum. W 2021 roku zakończyło się udrożnianie górnego wejścia, co zapewniło lepszą wentylację historycznego obiektu. Elizeum mieści się w obszarze archeologicznym, dlatego prace prowadzone będą zgodnie z pozwoleniami konserwatorskimi i pod nadzorem stołecznego konserwatora zabytków.
Na koniec warto dodać jeszcze ponadhistoryczną ciekawostkę. W Elizeum od lat hibernują nietoperze z gatunku nocek natterera. Ostatnie oględziny przeprowadzone w styczniu 2025 roku wykazały, że zimują tam 23 osobniki. Ich dalsze przebywanie w Elizeum jest niemożliwe, dlatego zostanie dla nich wykonane siedlisko zastępcze (hibernakulum) - komora w formie betonowego prefabrykatu ukrytego w skarpie w bliskim sąsiedztwie zabytkowej budowli.
Prace zakończą się w połowie 2028 roku. Planowany koszt inwestycji 4,9 mln zł.
Źródło: Polskie Radio/PAP/jp