Płaca minimalna niszczy firmy i podwyższa bezrobocie? Weryfikujemy 10 mitów

Najważniejsze informacje w skrócie:

• Czy podwyżki powodują masowe bezrobocie? TO SKOMPLIKOWANE. Międzynarodowy konsensus naukowy (w tym prace noblistów) mówi, że umiarkowane podwyżki mają mały wpływ. Ryzyko zwolnień istnieje, ale głównie w najbiedniejszych regionach Polski.
• Czy polska pensja minimalna jest niska na tle Europy? WRĘCZ PRZECIWNIE. Mierzona realną siłą nabywczą (PPS), która uwzględnia ceny, polska płaca minimalna jest wyższa niż np. w Hiszpanii i plasuje się w czołówce Unii Europejskiej.
• Jaki jest najważniejszy skutek podwyżek? PRAWDZIWYM PROBLEMEM JEST "SPŁASZCZENIE PŁAC". Pensja minimalna rośnie tak szybko, że dogania zarobki specjalistów, co demotywuje doświadczonych pracowników i niszczy systemy motywacyjne w firmach. Relacja płacy minimalnej do mediany zarobków (ok. 65%) jest jedną z najwyższych w UE.
• Czy podwyżki to koszt dla budżetu? NIE, PAŃSTWO NA NICH ZARABIA. Dochody z wyższych składek ZUS, PIT i VAT z nawiązką pokrywają koszty podwyżek w budżetówce. W 2024 roku bilans "na czysto" dla budżetu wyniósł +2,6 mld zł.

Wojna o płacę minimalną skupia się przede wszystkim na kwotach - a rola najniższego wynagrodzenia w Polsce i jej wpływ na całą gospodarkę jest znacznie większy. Jakie największe mity na temat płacy minimalnej krążą po Polsce i czy faktycznie są mitami, czy też może zaskakującą prawdą?

Mit 1: "Podwyżka płacy minimalnej zawsze prowadzi do masowego bezrobocia."

Werdykt: TO SKOMPLIKOWANE.

Analiza faktów: Dogmat o tym, że każda podwyżka płacy minimalnej musi prowadzić do zwolnień, został w dużej mierze obalony przez współczesną ekonomię. Przełomowe badania laureatów Nagrody Nobla, Davida Carda i Alana Kruegera, a także setki późniejszych analiz, doprowadziły do szerokiego konsensusu naukowego: umiarkowane podwyżki płacy minimalnej mają niewielki lub zerowy wpływ na ogólny poziom zatrudnienia. Dzieje się tak, ponieważ rynek pracy nie jest modelem doskonale konkurencyjnym, a firmy w odpowiedzi na wzrost kosztów częściej ograniczają rotację, inwestują w szkolenia lub w niewielkim stopniu podnoszą ceny.

Problem pojawia się jednak, gdy podwyżki przestają być "umiarkowane". Polskie badania, prowadzone m.in. przez Instytut Badań Strukturalnych (IBS), ujawniają, że negatywne efekty zatrudnieniowe, choć niewielkie w skali całego kraju, koncentrują się w najbiedniejszych regionach Polski. Symulacje IBS sugerują, że gdyby po 2007 roku płaca minimalna nie rosła tak szybko, zatrudnienie w tych najsłabszych regionach byłoby w 2018 roku wyższe o 1,2%.

Międzynarodowe badania wskazują, że próg bezpieczeństwa, do którego negatywne efekty są minimalne, to okolice 59% mediany wynagrodzeń. Polska, z relacją płacy minimalnej do mediany przekraczającą w 2024 roku 65%, weszła na niezbadane terytorium. Oznacza to, że nasza polityka płacowa świadomie testuje granice, poza którymi międzynarodowy konsensus naukowy o braku negatywnych efektów może już nie obowiązywać.

Mit 2: "Na płacy minimalnej pracują głównie studenci na chwilę."

Werdykt: FAŁSZ.

Analiza faktów: Przekonanie, że płaca minimalna dotyczy jedynie marginalnej grupy, jest w polskich warunkach całkowicie nieaktualne. Według różnych szacunków, w 2024 roku wynagrodzenie w okolicach minimalnego otrzymywało nawet 3,6 miliona osób, co stanowi niemal co czwartego pracownika zatrudnionego na umowę o pracę. Płaca minimalna przestała być siatką bezpieczeństwa, a stała się de facto standardem płacowym w całych sektorach gospodarki.

Dane GUS pokazują, że najwyższy odsetek pracowników z wynagrodzeniem minimalnym odnotowuje się w kluczowych dla gospodarki sekcjach. To właśnie tam, a nie w dorywczych pracach, bije serce problemu płacy minimalnej.

Co więcej, podwyżka płacy minimalnej wywołuje tzw. efekty falowe (spillover effects), wymuszając podwyżki dla osób zarabiających nieco powyżej minimum. Analizy NBP sugerują, że oddziaływanie płacy minimalnej rozszerza się w ten sposób na kolejne 10% pracowników. To pokazuje, że decyzje o jej wysokości realnie kształtują dochody ogromnej części polskiego społeczeństwa.

Mit 3: "Polska płaca minimalna jest jedną z najniższych w Europie."

Werdykt: FAŁSZ (w ujęciu realnym).

Analiza faktów: Porównywanie nominalnych kwot w euro jest mylące, ponieważ nie uwzględnia różnic w kosztach życia. Kluczowa jest realna siła nabywcza (PPS), która uwzględnia lokalne ceny. W tym ujęciu polska płaca minimalna z wynikiem 1555 PPS, plasuje się w najwyższej grupie krajów Unii Europejskiej, obok Niemiec, Francji czy Belgii. Co więcej, jest ona wyższa niż np. w Hiszpanii czy Słowenii.

Wysoka pozycja Polski w rankingu PPS świadczy o realnej i znaczącej poprawie sytuacji materialnej najmniej zarabiających. Z drugiej strony, tak wysoki poziom płacy minimalnej w relacji do ogólnego poziomu produktywności stanowi poważne wyzwanie dla długoterminowej konkurencyjności polskich przedsiębiorstw, które muszą płacić "zachodnie" pensje przy wciąż niższej efektywności.

Mit 4: "Podwyżki to główny motor inflacji."

Werdykt: TO SKOMPLIKOWANE.

Analiza faktów: Wzrost płacy minimalnej może oddziaływać na ceny poprzez dwa kanały: kosztowy (firmy przerzucają wyższe koszty pracy na klientów) i popytowy (pracownicy więcej wydają). W warunkach podwyższonej inflacji rodzi to realne ryzyko uruchomienia tzw. spirali płacowo-cenowej.

Jednak skala tego wpływu jest przedmiotem debaty. Badania dla Polski wskazują na istotny statystycznie i dodatni wpływ wzrostu płacy minimalnej na stopę inflacji, zwłaszcza w okresach dobrej koniunktury. Mimo to, większość analiz, w tym NBP, zgadza się, że w ostatnich latach głównymi motorami inflacji w Polsce były czynniki zewnętrzne, takie jak globalne ceny energii, a nie presja płacowa.

Mit 5: "Płaca minimalna skutecznie zmniejsza nierówności."

Werdykt: FAŁSZ.

Analiza faktów: Płaca minimalna jest skutecznym narzędziem do zmniejszania nierówności płacowych (wśród pracujących), ale ma bardzo ograniczony wpływ na ogólne nierówności dochodowe w społeczeństwie (mierzone np. wskaźnikiem Giniego). Na te drugie znacznie silniej wpływają podatki i transfery socjalne.

Płaca minimalna z definicji nie obejmuje grup najbardziej narażonych na ubóstwo, jak bezrobotni, bierni zawodowo, czy pracujący w szarej strefie. Co więcej, pracownicy otrzymujący płacę minimalną niekoniecznie należą do najuboższych gospodarstw domowych – mogą być drugim żywicielem w rodzinie o średnich dochodach.

Mit 6: "Wzrost płacy minimalnej zawsze prowadzi do rozwoju szarej strefy."

Werdykt: PRAWDA (w pewnych warunkach).

Analiza faktów: Istnieje udokumentowana korelacja między gwałtownymi podwyżkami płacy minimalnej a wzrostem aktywności w szarej strefie. Dzieje się tak zwłaszcza w małych firmach o niskiej rentowności, gdzie wysokie koszty pracy tworzą silną zachętę do unikania oficjalnego systemu, np. poprzez wypłacanie części pensji "pod stołem".

Szacunki Instytutu Prognoz i Analiz Gospodarczych (IPAG) wskazują, że udział szarej strefy w polskim PKB może sięgać nawet 18,5%. Wzrost tego zjawiska można postrzegać jako formę rynkowej adaptacji do sytuacji, w której oficjalny koszt pracy znacząco przekracza jej produktywność w danym przedsiębiorstwie.

Mit 7: "Wzrost płacy minimalnej najbardziej szkodzi małym firmom."

Werdykt: PRAWDA.

Analiza faktów: Małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) są nieproporcjonalnie bardziej narażone na negatywne skutki podwyżek. Mają niższą produktywność i mniejszą zdolność do absorpcji rosnących kosztów niż duże korporacje. Ta sama podwyżka jest znacznie większym obciążeniem dla małej firmy w biedniejszym regionie niż dla dużej firmy w metropolii. Skalę tego problemu najlepiej obrazuje symulacja "zaciskania marży rentowności", która pokazuje, ile firmie zostaje z pracy pracownika po odjęciu jego kosztów.

Jak pokazują dane, "poduszka bezpieczeństwa" w małych firmach skurczyła się w ciągu sześciu lat o 43%, podczas gdy w dużych firmach spadek ten był znacznie łagodniejszy. Dokładny mechanizm pokazaliśmy w rozbudowanym artykule o skutkach podwyżek pensji minimalnej dla przedsiębiorstw.

Mit 8: "Jednolita płaca minimalna w całej Polsce jest sprawiedliwa."

Werdykt: FAŁSZ.

Analiza faktów: Ze względu na ogromne zróżnicowanie regionalne, jednolita stawka ma zupełnie inny, realny ciężar w różnych częściach kraju. W 2023 roku relacja płacy minimalnej do przeciętnego wynagrodzenia wahała się od 39,6% w najbogatszym regionie do aż 56,5% w najbiedniejszym.

Badania IBS potwierdzają, że negatywne skutki zatrudnieniowe koncentrują się właśnie w tych słabszych gospodarczo regionach. W ten sposób jednolita stawka, wbrew intencjom, może przyczyniać się do pogłębiania podziału na "Polskę A i B", hamując tworzenie miejsc pracy tam, gdzie są one najbardziej potrzebne.

Mit 9: "Najważniejszym realnym skutkiem podwyżek jest spłaszczenie płac."

Werdykt: PRAWDA.

Analiza faktów: To prawdopodobnie najważniejszy, długofalowy i strukturalny skutek obecnej polityki płacowej w Polsce. Relacja płacy minimalnej do mediany wynagrodzeń (typowych zarobków) w Polsce jest jedną z najwyższych w UE i wynosi ok. 65%. Prowadzi to do demotywacji specjalistów i "aspiracyjnego otępienia".

Mit 10: "Podwyżki to czysty koszt dla budżetu państwa."

Werdykt: FAŁSZ.

Analiza faktów: To jeden z największych mitów. Choć rząd ponosi koszty (np. w budżetówce), to zyski z wyższych składek ZUS, podatku PIT i VAT od konsumpcji z nawiązką je pokrywają. Bilans netto dla finansów publicznych jest konsekwentnie dodatni.

Jak widać, w 2024 roku budżet państwa "na czysto" zyskał na podwyżce ponad 2,6 mld zł.

Płaca minimalna. Rzeczywistość bardziej złożona niż chwytliwe hasła

Rzeczywistość ekonomiczna jest bardziej skomplikowana niż proste, polityczne hasła. Wiele "oczywistych prawd" o płacy minimalnej okazuje się mitami lub półprawdami, a jej realne skutki są często inne, niż się powszechnie uważa.

Skąd to wiemy? Jak to policzyliśmy?

Weryfikacja mitów przedstawiona w tym artykule opiera się na konfrontacji powszechnych opinii z wynikami badań naukowych i twardymi danymi z najważniejszych instytucji publicznych.

Prace Noblistów i międzynarodowy konsensus: Podstawą analizy mitu o bezrobociu są przełomowe prace laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, Davida Carda i Alana Kruegera, które zrewolucjonizowały myślenie o wpływie płacy minimalnej.

Dane z kluczowych instytucji: Nasza analiza korzysta z szerokiego wachlarza danych i raportów publikowanych przez: Główny Urząd Statystyczny (GUS) (dane o inflacji, wynagrodzeniach i strukturze zatrudnienia), Eurostat (dane porównawcze dla krajów UE, w tym wskaźnik siły nabywczej PPS), Instytut Badań Strukturalnych (IBS) oraz Narodowy Bank Polski (NBP) (szczegółowe analizy dotyczące polskiego rynku pracy), a także Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD).

Głosy uczestników debaty: Wszystkie bezpośrednie cytaty przedstawicieli związków zawodowych i organizacji pracodawców pochodzą z ekskluzywnych wypowiedzi udzielonych redakcji w ramach pracy nad niniejszym cyklem artykułów.

Czytaj także: 

• 7266 zł brutto dzieli Polskę na pół. Takie są realne zarobki
• 4806 zł, czyli tak naprawdę ile? Płaca minimalna 2026 "na rękę"
• Wynagrodzenia rosną, zatrudnienie spada. GUS przedstawił nowe dane

Źródło: PolskieRadio24.pl/Michał Tomaszkiewicz