Sarmackie kryminały. To lustrzane odbicie dawnej Rzeczpospolitej
- Sejmiki szlacheckie w XVII wieku, były takie jak ówczesne społeczeństwo, często kończyły się burdami, ale nie zawsze kończyły się śmiertelnymi ofiarami. Słynny był za to sejmik w Szadku w Wielkopolsce z roku 1623, bo tam było aż siedem trupów - powiedział w Polskim Radiu 24 Paweł Rzewuski, historyk, publicysta, popularyzator historii, autor m.in. książki "Krzywda" oraz współpracownik dziennika "Rzeczpospolita".
2025-07-24, 22:34
Gość audycji uznał powieść "Crimen" Józefa Hena jaką jedną z pierwszych prób literatury kryminalnej, której akcja toczy się w XVII-wiecznej Rzeczpospolitej. Była ona podstawą do napisania scenariusza serialu telewizyjnego "Starościc Wolski". Zagrała w nim plejada filmowych gwiazd z Bogusławem Lindą na czele, a muzykę napisał Przemysław Gintrowski.
Posłuchaj
- To forma "easternu", bo jego akcja dzieje na ziemi sanockiej, czyli na styku wielu kultur, wtedy to był centralny rejon Rzeczpospolitej. To powieść o Koronie, Małopolsce, gdzie żyło obok siebie wielu katolików, starowierców, arian i prawosławnych w czasach panowania króla Zygmunta III Wazy - powiedział Paweł Rzewuski.
Fabuła powieści Hena, odnosiła się do dwóch nieudanych prób osadzenia na moskiewskim tronie, Dymitra Samozwańca. Choć warto przypomnieć, że moskiewscy bojarzy dobrowolnie chcieli, aby kolejnym carem po Iwanie Groźnym został królewicz Władysław. Ale dopiero po jego konwersji na prawosławie. Choć - jak podkreślił Paweł Rzewuski - szlachta Rzeczpospolitej była dość niechętnie nastawiona do tego pomysłu. Nie potrafiła dostrzec tej wyjątkowej szansy w relacjach z Moskwą. Nie chciał też tego król Zygmunt III Waza, nie tylko z powodu swojego katolickiego fanatyzmu. Polski król uznał, że to byłoby bardzo krótkie panowanie jego syna nad Moskwą, bo potrzebował następcy z rodu Wazów na tronie Rzeczpospolitej.
Trudny powrót do domu
Powieść "Krzywda" Pawła Rzewuskiego, odnosi się do tego samego okresu w historii Polski. Główny bohater powieści Tomasz Budnicki, wraca w 1634 roku do kraju z niewoli rosyjskiej, po klęsce "dymitriady", za którą odpowiadał ród Mniszchów. Zastaje wtedy swój rodzinny majątek w kompletnej ruinie, a jego ojciec został zamordowany. Dlatego podejmuje iście detektywistyczne śledztwo, który z sąsiadów zhańbił się tym mordem. Pojawiają się wtedy w powieści barwne opisy osobowości, narodowości oraz różnic religijnych i kulturowych, typowych dla XVII-wiecznego społeczeństwa Rzeczpospolitej. Na łamach powieści "Krzywda" znajdziemy dramatyczne opisy szlacheckich sejmików. A także przykłady przemocy, jako sposobu na rozwiązywanie sporów "panów braci", gdzie zajazd na opornego sąsiada, był normalnym elementem ówczesnej obyczajowości.
***
Audycja: Więcej niż kryminał
Prowadzący: Grzegorz Kalinowski
Gość: Paweł Rzewuski (historyk, publicysta, popularyzator historii, autor m.in. książki "Krzywda" oraz współpracownik dziennika "Rzeczpospolita")
Data emisji: 24.07.2025
Godzina emisji: 22.06
Źródło: Polskie Radio 24