Najważniejsze informacje w skrócie:

• Butelka Ustronianki o pojemności 3,001 litra trafiła na promocje do sklepów, ponieważ minimalnie przekracza limit 3 litrów, do którego obowiązuje kaucja, co pozwala ominąć ten obowiązek
• Przedsiębiorcy starają się unikać systemu kaucyjnego ze względu na wysokie koszty operacyjne (szacowane na kilkanaście groszy za opakowanie) oraz drastyczne ryzyko kar finansowych za niezrealizowanie celów zbiórki, które mogą sięgnąć 15 zł za kilogram opakowań
• Jedną z największych „furtek” w przepisach jest wyłączenie napojów mlecznych ze względów sanitarnych, co może skłonić producentów do modyfikacji składu innych napojów, by formalnie stały się produktami mlecznymi

„Producent potrafi” – system kaucyjny nie zdołał jeszcze na dobre ruszyć, a już pojawiają się produkty zaprojektowane z myślą o jego ominięciu. Jednym z najbardziej medialnych przypadków jest wprowadzenie do obrotu wody mineralnej Ustronianka w butelce o pojemności 3,001 litra.

Opakowanie to niedawno trafiło na półki sklepów sieci Kaufland, które promowały je z dużym dopiskiem, informującym konsumentów, że „ta butelka nie podlega systemowi kaucyjnemu”. Przepisy, które regulują system kaucyjny, stanowią bowiem, że jednorazowe butelki z tworzyw sztucznych są nim objęte tylko do pojemności 3 litrów. Minimalne przekroczenie tego ustawowego limitu pozwala producentowi uniknąć doliczenia dodatkowej opłaty (kaucji) do ceny produktu.

System kaucyjny w Polsce. Przewodnik w pigułce

Sprawdź, od kiedy startuje, ile wyniesie kaucja i które opakowania będzie można zwrócić.

Kluczowe zasady

🗓️

Daty startu

1 października 2025: butelki PET i puszki.
1 stycznia 2026: szklane butelki wielorazowe.

💰

Wysokość kaucji

50 groszy za butelki PET i puszki.
1 złoty za szklane butelki wielorazowe.

🧾

Zwrot bez paragonu

Aby odzyskać kaucję, nie musisz okazywać dowodu zakupu.

❌

Nie zgniataj!

Automat przyjmie tylko nieuszkodzone opakowania w oryginalnym kształcie i z czytelną etykietą.

Szukaj tego symbolu

Tylko nowe opakowania

Kaucja będzie pobierana (i zwracana) tylko za opakowania z nowym, wyraźnym oznaczeniem "KAUCJA". Na początku na półkach będą też stare butelki i puszki, których nie zwrócisz w automacie.

Co jest objęte systemem, a co nie?

✅

Opakowania OBJĘTE systemem

Plastik: Butelki jednorazowe (PET) do 3 litrów.
Metal: Puszki do 1 litra.
Szkło: Butelki WIELOKROTNEGO użytku do 1,5 litra.

🚫

Opakowania WYŁĄCZONE z systemu

Plastik: Opakowania po mleku i produktach mlecznych.
Szkło: Butelki JEDNORAZOWEGO użytku.

Ustronianka odniosła się do zarzutów w komunikacie, tłumacząc, że butelka 3,001 litra nie jest żadnym „trikiem”, lecz od ponad 20 lat jest jedną z wielu opcji w portfolio, przeznaczoną dla osób, które preferują większe opakowania. Producent podsumował, że ta sytuacja dowodzi istnienia realnej potrzeby rozmowy o zmianach prawnych, które mają wpływ na nasze życie. Mimo tłumaczeń, wiceminister funduszy i polityki regionalnej, Jan Szyszko, skomentował to działanie, nazywając omijanie systemu kaucyjnego „czystym antypolskim cwaniactwem”.

Z butelki PET do kartonu – decyzja Oshee

Drugim udokumentowanym przypadkiem, który potwierdza trend omijania kaucji poprzez zmianę opakowania, jest działanie producenta napojów izotonicznych Oshee. Marka zdecydowała się na wprowadzenie części swoich produktów na rynek w kartonowych opakowaniach (tzw. tetrapakach, podobnych do opakowań soków czy mleka), mimo że dotychczas były one sprzedawane wyłącznie w butelkach plastikowych.

Decyzja ta wynika bezpośrednio z definicji systemu kaucyjnego. System ten obejmuje jedynie jednorazowe butelki z tworzyw sztucznych, puszki metalowe oraz (od stycznia 2026) szklane butelki wielokrotnego użytku. Wprowadzenie produktu w opakowaniu kartonowym (wielomateriałowym) pozwala firmie ominąć obowiązek pobierania kaucji i zwalnia ją z konieczności rozliczania się z operatorem systemu.

Luki w przepisach o kaucji. Napój mleczny i koncentraty

Eksperci ostrzegają, że kreatywność producentów w poszukiwaniu luk w przepisach stanowi poważne wyzwanie dla skuteczności systemu. Działania Ustronianki i Oshee to prawdopodobnie dopiero początek.

Jedną z najbardziej znaczących „furtek” jest wyłączenie opakowań po napojach mlecznych z systemu kaucyjnego. Decyzję tę motywowano względami sanitarnymi – obawiano się problemów z higieną i szybkim psuciem się resztek produktów mlecznych (jogurtów, kefirów, maślanek) w punktach zbiórki.

 Producent napoju, który normalnie byłby objęty kaucją (np. herbata mrożona, woda smakowa czy napój energetyczny), mógłby dodać do niego niewielką ilość komponentu mlecznego, takiego jak serwatka w proszku czy laktoza.

🥛 "Mleczna furtka" w systemie kaucyjnym

Wyłączenie opakowań po napojach mlecznych z systemu otwiera producentom możliwość potencjalnego nadużycia.

🧼 Wyłączenie ze względów sanitarnych

Opakowania po napojach mlecznych (jogurty, kefiry) wyłączono z systemu kaucyjnego z obawy o problemy z higieną i psuciem się resztek produktów w punktach zbiórki.

Jak działa luka?

Standardowy napój

🥤

np. herbata mrożona

Objęty kaucją

➡️

+ śladowy dodatek mleczny

Nowa klasyfikacja

🥤

"napój na bazie mleka"

Zwolniony z kaucji

Taki minimalny dodatek mógłby posłużyć do formalnej zmiany klasyfikacji produktu na „napój na bazie mleka” lub „napój z dodatkiem serwatki”, co pozwoliłoby na sprzedaż w butelce PET bez doliczania kaucji.

Na razie nie ma publicznie udokumentowanych przypadków celowej zmiany receptury w celu uniknięcia kaucji, lecz potencjał do takich działań istnieje i należy spodziewać się testowania granic definicji „napoju mlecznego”. Należy przy tym zaznaczyć, że napoje roślinne (np. owsiane czy sojowe) nie są w tej kategorii i butelki po nich (jeśli są PET) powinny być objęte kaucją.

Inne sposoby na ominięcie kaucji

"Mleczna furtka" to nie jedyna potencjalna strategia, jaką mogą zastosować producenci napojów.

📏 Manipulacja pojemnością

Kontynuowanie trendu, by opakowania (np. puszki metalowe) nieznacznie przekraczały ustawowe limity (powyżej 1 litra), co automatycznie zwalnia je z kaucji.

💧 Wprowadzanie koncentratów

Koncentraty i syropy, które klient samodzielnie rozcieńcza w domu, nie podlegają kaucji, ponieważ system dotyczy wyłącznie gotowych do spożycia napojów.

♻️ Opakowania wielomateriałowe

Poszukiwanie nowych, innowacyjnych form opakowań, które nie mieszczą się w żadnej z trzech objętych systemem kategorii (plastik, metal, szkło).

Możliwe jest manipulacja pojemnością by opakowania (np. puszki metalowe) nieznacznie przekraczały ustawowe limity (powyżej 1 litra). Inną opcją jest wprowadzenie koncentratów i syropów, które klient rozcieńcza w domu. Nie podlegają one kaucji, ponieważ system dotyczy gotowych do spożycia napojów.
Kolejną możliwością jest poszukiwanie nowych, innowacyjnych opakowań, które nie mieszczą się w żadnej z objętych systemem kategorii.

Dlaczego producenci unikają kaucji? Chodzi o koszty

Działania producentów, choć są zgodne z literą prawa, mają charakter czysto strategiczny i biznesowy. Uczestnictwo w systemie kaucyjnym jest dla firm znaczącym obciążeniem finansowym i organizacyjnym, co prowadzi do dążenia do minimalizacji kosztów, uproszczenia operacji i utrzymania konkurencyjności cenowej.

Dlaczego producenci chcą unikać systemu kaucyjnego?

Kluczowe powody, dla których firmy mogą szukać sposobów na ominięcie kaucji.

💸 Wysokie koszty operacyjne

Producenci muszą wnosić opłaty na rzecz operatora systemu (ok. 40 groszy za opakowanie), które pokrywają koszty zbiórki, logistyki i recyklingu.

⚠️ Ryzyko kar

Niespełnienie ambitnych celów zbiórki (np. 77%) grozi nałożeniem wysokich opłat produktowych, które rosną z roku na rok i działają jak potężna kara finansowa.

⚙️ Koszty dostosowania i administracja

Konieczność zmiany etykiet, wprowadzenia nowego kodu EAN oraz dostosowanie systemów informatycznych generują koszty rzędu setek tysięcy, a nawet milionów złotych.

🏷️ Utrzymanie atrakcyjnej ceny

Produkt nieobjęty kaucją jest na półce tańszy, co ma ogromne znaczenie psychologiczne dla konsumenta. Firmy unikające kaucji mogą utrzymać niższą, bardziej konkurencyjną cenę.

Co podlega kaucji?

System kaucyjny, choć jego skuteczność jest już testowana przez producentów, ma na celu znaczące zwiększenie poziomu recyklingu opakowań. Start systemu nastąpił 1 października 2025 roku.

Do końca roku potrwa okres przejściowy, w którym w sklepach będą pojawiały się opakowania objęte kaucją, obok starych stanów magazynowych. Opłata kaucyjna wynosi 50 groszy za jednorazowe butelki plastikowe (PET) do 3 litrów oraz puszki metalowe do 1 litra oraz 1 złoty za szklane butelki wielorazowego użytku (od 1 stycznia 2026).

System ten stanowi ogromne wyzwanie logistyczne i finansowe, a jego całkowite koszty operacyjne w ciągu najbliższej dekady mogą przekroczyć 40 miliardów złotych. To kwota, która może uruchomić nowy "wyścig zbrojeń" na pomysły - analogiczny do tego, jak sklepy obchodziły zakaz handlu w niedziele.

• System kaucyjny w Polsce. Co musisz wiedzieć od 1 października 2025?
• System kaucyjny wystartował tylko teoretycznie. Co naprawdę czeka nas po 1 października?
• Nowa opłata na paragonie. Tak zapłacimy kaucję za butelki

Źródło: Ustronianka/Oshee/Michał Tomaszkiewicz