• Olga Drenda napisała esej o polskim humorze - "Słowo humoru".
• Autorka liczyła na lekki temat, ale praca okazała się wyznawaniem.
• Poważne źródła, publikacje, ale i internetowy świat memów, były materiałami, z którymi pracowała autorka. 
• Świat humoru jest światem zmiennym i ulotnym, a zachodzące w nim zmiany dzieją się nagle. 

Autorka "Duchologii polskiej" Olga Drenda tym razem wzięła na swój antropologiczny warsztat kwestię poczucia humoru. W oryginalnym i zabawnym eseju przygląda się różnym odsłonom i kontekstom dowcipu, ironii, abstrakcji i nonsensu - od mowy ezopowej w czasach PRL-u, przez twórczość sceny kabaretowej, po język reklam z początku transformacji, stand-up, współczesne memy. 

Olga Drenda. Od ducholożki do śmieszka

- Do tej pory byłam ducholożką, to określenie przykleiło się do mnie na długi czas, ale cieszę się, że ta książka ma długie życie. Teraz jestem śmieszkiem, bo zajęłam się śmieszkowaniem zawodowo - mówi Olga Drenda, autorka "Słowo humoru". - Okazało się, że humor to grząski temat. Tak jak slang zmienia się szybko. 

Czwórkowy gość przypomina sytuacje, w których śmieszny żart czy mem trafia do reklamy i tym samym zostaje "spalony".

"Słowo humoru" nie jest jednak książką o żartach, czy zbiorem żartów. To studium, przyglądanie się zjawisku. 

- Ja pisałam tę książkę dość długo i utrata daty ważności również mnie ścigała. Podczas pracy okazało się, że za każdym razem ściągam sobie na głowę coraz bardziej pracochłonny temat. Wydawało mi się, że humor będzie intuicyjny, ale to okazało się nieprawdą - przyznaje Olga Drenda. - Musiałam wiele razy rewidować swoje założenia. Zdałam sobie sprawę, że nie mogę pisać o rzeczach bieżących, bo wizja utraty ważności wisi nade mną. Musiałam się tego mocno strzec.

O czym nie napisała Olga Drenda?

Gość Adama Smolarka zdradza, że gdy zaczyna pisać książkę robi sobie listę rzeczy, które w książce znaleźć się nie mogą. - Nie chciałabym by był to przegląd teorii humoru, nie chciałam żeby były w niej rzeczy, które były gdzieś indziej. Mamy przecież dwie duże cegły o komizmie, które warto czytać, a opowiadają o ewolucji i historii humoru. Ja nie chciałam się powtarzać.  

Olga Drenda w "Słowie humoru" pewne rzeczy, dokładnie opisane w innych publikacjach, streściła - pisze o filmach Barei, ale tylko o "Zmiennikach", skrótowo o polskim kabarecie. 

Humor jest zjawiskiem bardzo płynnym, którego granice trudno wychwycić. Zdarza się, że żart w pewnym momencie staje się niestosowny. - Tu wchodzą w grę tendencje społeczne, które trudno zmierzyć. Niby mamy ankiety, statystyki, ale one pokazują tylko część prawdy. Drugą cześć dają nam pogłębione badania jakościowe - mówi autorka "Słowa humoru". 

W pracy nad książką Oldze Drendzie bardzo pomogła długa obecność w zakamarkach internetu, poznawanie różnych rodzajów humoru.

- Często humor bywa odbiciem nastrojów społecznych - lubimy się pośmiać z wyolbrzymionych stereotypów na temat siebie samych. To zauważamy np. w "Dniu świra" - mówi gość Czwórki. - Na pewno jest to film, który celnie trafia, wielokrotnie, w uczucia widza. To film swoich czasów. 

Wyświetl ten post na Instagramie

Post udostępniony przez Olga Drenda (@ducholozka)

Żarty, memy i prawa autorskie

Mówiąc o żartach i memach warto zwrócić też uwagę na prawa autorskie, które nie są tu łatwą kwestią. - Humor należy do folkloru i jest skazany na kolportaż drogą mówioną - wyjaśnia Olga Drenda. - Możemy jednak odnaleźć autorów żartów - najłatwiej jest to zrobić jeśli chodzi o rysunek. Większy problem jest z żartami pochodzącymi z dialogu radiowego, wtedy żart staje się materiałem zasłyszanym. Z pomocą może nam przyjść Archiwum Polskiego Radia, w którym odnajdziemy audycje z dawnych lat, a w nich skarbnicę żartów, którą możemy odsłuchać. 

***

Tytuł audycji: Stacja Kultura

Prowadzi: Adam Smolarek

Gość: Olga Drenda

Data emisji: 08.12.2023

Godzina emisji: 10.15

pj/kul

• Lenistwo w popkulturze triumfowało w latach 90. To takie filmy jak "Big Lebowski", "Slacker", "Clerks". 
• Dziś prowadzi nas kult pracy. Ona nas definiuje. A próżnowanie, labę, oceniamy jako stratę czasu.  
• Andżelika Kucińska zauważa, że wkrótce się to zmieni, a trendy takie jak lazy girl job, bed rotting pomogą nam odzyskać równowagę. 
• Niezwykle ciężko pracującymi kobietami są gwiazdy muzyki, jak Beyonce czy Taylor Swift. 
• Dziś przyszedł już najwyższy czas, by odzyskać lenistwo dla siebie. 

Próżnowanie w popkulturze

- Gdy, w kontekście popkultury, słyszę hasło lenistwo, klasa próżniacza, to wyświetlają mi się od razu lata 90. i oczywiście "Big Lebowski", bohaterowie filmu "Slacker" czy "Clerks" Kevina Smitha - mówi Andżelika Kucińska, dziennikarka, autorka podcastu "Kobiety objaśniają świat". - Czuję też wtedy smutek, że po drodze porzuciliśmy taką umiejętność celebracyjnego, beztroskiego próżnowania, również w popkulturze. Myślę jednak, że wkrótce to się zmieni i popkultura przypomni sobie o leniach. 

Badania pokazują, że w Europie i USA ludzie najwięcej pracowali w XVIII i XIX wieku, co miało związek z rewolucją przemysłową. Potem było bardzo rożnie, duży wpływ na czas pracy i stosunek do niej miały warunki panujące w poszczególnych krajach. Mieliśmy erę hipisów, pracowników korporacji czy pokolenie X.

Praca nas definiuje 

- W Polsce chyba lata 90. sprawiły, że w pracy zaczęliśmy widzieć duży kawałek naszej tożsamości, definiować siebie przez pracę - mówi gościni Uli Kaczyńskiej. - Gdy na imprezie jesteśmy pytani o to, co robimy w życiu, to zwykle opowiadamy o tym, co robimy w pracy. To jest sklejone z naszym czuciem siebie i myśleniem o sobie. 

Już Oskar Wild mówił, że trzeba się nieźle namęczyć, żeby nic nie robić. Dziś z każdej strony atakują nas technologie, które ułatwiają permanentny kontakt z pracą, ale mamy też wmontowane pewne przekonania, które nie pozwalają nam nic nie robić. Dziś mówi się, że nawet nasz odpoczynek powinien być aktywny. Najnowsze badania pokazują, że i to się zmienia - wielu Polaków wskazuje, że w majówkę zamierza leniuchować, a nie biegać czy dbać o ogródek.

- Ja jestem fanką bimbania, obijania się. I jestem w tym zdyscyplinowana - mam to wpisane w swój grafik - zdradza gościni Czwórki. - Nie mam problemów z lenistwem - ono nie jest grzeszne, brudne i wstydliwe. 

Lenistwo pojawiające się w popkulturze lat 90. było odpowiedzią na trudną sytuację ekonomiczną osób 20-, 30-letnich, które zaczynały wtedy swoje dorosłe życie. - Dziś jesteśmy w podobnym momencie - koszty życia rosną, wynagrodzenia stoją w miejscu, osiągnięcie nagród wydaje się niemożliwe. 

Triumf pracujących kobiet - Beyonce i Taylor Swift

Spoglądając na świat popkultury, świat gwiazd i celebrytów, łatwo wpaść w pułapkę myślenia o nich jako próżniakach. Gdy jednak zerkniemy za kulisy, odsłonimy świat wybitnie ciężko pracujących osób. 

- Widzimy triumf osób wybitnie ciężko pracujących, a w zasadzie triumf kobiet wybitnie ciężko pracujących - zauważa Andżelika Kucińska. - Poświęcenie pracy takich osób jak Taylor Swift, Beyonce wynika z tego, że w każdej branży, która nie traktuje kobiet sprawiedliwie, a taką jest też branża muzyczna, kobiety muszą pracować dwa razy ciężej, by dotrzeć tam, gdzie dotarły. 

Gościni Uli Kaczyńskiej, przywołuje wywiady z Beyonce, w których ona z dumą opowiada o swojej ciężkiej, zdyscyplinowanej, intensywnej pracy. Taki obraz harującej artystki wiedzieliśmy też w filmie dokumentalnym dotyczącym jej trasy koncertowej. 

Homecoming: A Film By Beyoncé | Official Trailer | Netflix/Netflix

- Już dziś jednak pojawiają się zjawiska, trendy w mediach społecznościowych, które pokazują, jak bardzo zmienia się nasze podejście do pracy. One układają się w taką krzepiącą opowieść, że zaczynamy inaczej podchodzić do niej, inaczej pracować - ocenia Andżelika Kucińska i zwraca uwagę na the big quit, lazy girl job czy bed rotting. 

Czas bimbania - niech odkryją go kobiety

Lenistwo Andżelika Kucińska odnajduje także w muzyce lat 90., np. w muzyce Pavement czy hip-hopie. Za najpiękniejszego, najwspanialszego muzycznego próżniaka z Ulą Kaczyńską zgodnie uznają Maca DeMarco. 

Wyjątkową lekturą na czas lenistwa jest książka Toma Hodgkinsona "Jak być leniwym". To przewrotny antyporadnik, ale ciekawostką jest, że większość cytowanych w nim osób to mężczyźni. - Tylko oni mają czas, by sobie beztrosko teoretyzować na temat bimbania. Proponuję by kobiety odzyskały lenistwo - zaleca gościni Czwórki. - Wierzę, że to za chwilę się pojawi. 

***

Tytuł audycji: Wolna środa

Prowadzi: Ula Kaczyńska

Gość: Andżelika Kucińska (dziennikarka, podcasterka)

Data emisji: 01.05.2024

Godzina emisji: 8. 11

pj