Najważniejsze informacje w skrócie:

• Ludobójstwo na elitach: Wiosną 1940 roku, na mocy osobistej decyzji Stalina, NKWD zamordowało blisko 22 tys. polskich oficerów, urzędników i intelektualistów (Zbrodnia Katyńska), co stanowiło próbę "ścięcia głowy" polskiego narodu.
• Masowe deportacje i terror: W latach 1940-1941, w czterech falach deportacji, Sowieci wywieźli ponad 250 tys. obywateli (w tym kobiety i dzieci) na Syberię i do Kazachstanu, gdzie czekała ich niewolnicza praca i wysoka śmiertelność. Równocześnie aresztowano i represjonowano kolejnych 150 tys. osób.
• Wycena zbrodni: Skutki tego terroru, w postaci utraconego potencjału gospodarczego ofiar (tzw. straty "flow"), zostały wycenione na 76,09 mld USD. Ta kwota obejmuje utratę PKB zamordowanych w Katyniu, ofiar deportacji oraz trwałą degradację produktywności ocalałych.

Jakie straty poniosła Polska przez działania ZSRR podczas II wojny światowej? Zobacz pełne podliczenie: 17 września, Katyń, Kresy i grabież Ziem Odzyskanych. Wystawiamy Rosji historyczny rachunek za wojnę.

Po zakończeniu działań wojennych i aneksji wschodnich terenów II Rzeczypospolitej, władze sowieckie przystąpiły do systematycznej i zaplanowanej polityki terroru. Jej celem nie była zwykła pacyfikacja podbitego terytorium, lecz, jak to ujął prof. Paweł Wieczorkiewicz w Polskim Radiu, totalna depolonizacja. - Celem Stalina było, aby na wschodnich ziemiach II RP ani drzewo, ani kwiatek nie mogły westchnąć po polsku. Polskość miała być wytrzebiona z Kresów fizycznie, historycznie i moralnie - stwierdził historyk.

Działania te przybrały trzy główne formy: ludobójczą egzekucję elit w ramach Zbrodni Katyńskiej, masowe deportacje w głąb ZSRR oraz powszechne aresztowania i osadzanie w więzieniach i łagrach. Dla milionów polskich obywateli oznaczało to dwa lata życia w nieustannym strachu, naznaczonego nędzą, bezprawiem i widmem wywózki na "nieludzką ziemię".

Zbrodnia Katyńska. Ludobójstwo na elitach

Zbrodnia Katyńska stanowi najtragiczniejszy symbol sowieckiego terroru wymierzonego w naród polski. Nie była to przypadkowa zbrodnia wojenna, lecz zaplanowane na najwyższym szczeblu państwowym ludobójstwo, mające na celu "ścięcie głowy" polskiego narodu.

Podstawą prawną dla tej zbrodni była tajna uchwała Biura Politycznego Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) z 5 marca 1940 roku, podpisana osobiście przez Józefa Stalina. Dokument ten nakazywał Ludowemu Komisariatowi Spraw Wewnętrznych (NKWD) "rozpatrzenie w trybie specjalnym" spraw 14 700 polskich jeńców wojennych przetrzymywanych w obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie oraz 11 000 więźniów z zachodnich obwodów Ukrainy i Białorusi, z "zastosowaniem wobec nich najwyższego wymiaru kary – rozstrzelania".

Dwa dokumenty, jeden wyrok. Podstawa prawna Zbrodni Katyńskiej

Zbrodnia nie była przypadkiem, lecz zaplanowaną eksterminacją polskich elit. Podstawą do jej wykonania były dwa tajne dokumenty, zatwierdzone przez najwyższe władze ZSRR 5 marca 1940 roku.

Podstawą prawną zbrodni była tajna uchwała Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940 roku, podpisana przez Józefa Stalina. Nakazywała ona NKWD "rozpatrzenie w trybie specjalnym" spraw 14 700 jeńców i 11 000 więźniów, z "zastosowaniem wobec nich najwyższego wymiaru kary – rozstrzelania".

📝 Notatka Berii do Stalina

Kontekst

Tajne memorandum szefa NKWD, Ławrientija Berii, które zainicjowało Zbrodnię Katyńską, przedstawiając przyszłe ofiary jako wrogów władzy sowieckiej.

Treść (fragmenty kluczowe)

"Wszyscy oni są zaciekłymi wrogami władzy sowieckiej, przepełnionymi nienawiścią do ustroju radzieckiego. [...] Wszyscy oni są zatwardziałymi, nierokującymi poprawy wrogami władzy sowieckiej. Wobec powyższego NKWD ZSRR uważa za niezbędne: polecić NKWD ZSRR sprawy [...] rozpatrzyć w trybie specjalnym, z zastosowaniem wobec nich najwyższego wymiaru kary – rozstrzelania.”

Znaczenie

Dokument nie pozostawia wątpliwości co do ideologicznego charakteru zbrodni. Ofiary są skazane nie za czyny, ale za swoją tożsamość ("oficerowie, obszarnicy, policjanci"). To dowód na zaplanowaną eksterminację elit.

✍️ Uchwała Politbiura

Kontekst

Oficjalna, jednogłośna decyzja najwyższych władz ZSRR (uchwała nr P13/144), będąca bezpośrednią odpowiedzią na notatkę Berii.

Treść (fragment kluczowy)

"Propozycja tow. Berii przyjęta. [...] Rozpatrzenie spraw przeprowadzić bez wzywania aresztowanych i bez przedstawiania zarzutów, decyzji o zakończeniu śledztwa i aktu oskarżenia.”

Lista głosujących (podpisy)

J. Stalin W. Mołotow M. Kalinin K. Woroszyłow A. Mikojan Ł. Kaganowicz

Znaczenie

To "wyrok śmierci" podpisany przez całe sowieckie kierownictwo. Słowa "bez wzywania aresztowanych i bez przedstawiania zarzutów" ukazują, że był to akt czystki politycznej, a nie jakikolwiek "proces".

Decyzja ta była podyktowana ideologiczną nienawiścią do "pańskiej Polski" i strategicznym celem, jakim była trwała depolonizacja Kresów Wschodnich poprzez fizyczną likwidację jej naturalnych przywódców – oficerów, policjantów, urzędników, sędziów, lekarzy, prawników i naukowców.

Egzekucje rozpoczęły się na początku kwietnia i trwały do maja 1940 roku. Zgodnie z odtajnionymi dokumentami sowieckimi, w ramach tej operacji zamordowano łącznie blisko 22 000 obywateli polskich. Liczba ta, potwierdzona m.in. w notatce szefa KGB Aleksandra Szelepina z 1959 roku, obejmuje co najmniej 21 768 osób.

Z obozu w Kozielsku zamordowano około 4400 oficerów Wojska Polskiego w lesie katyńskim pod Smoleńskiem; z obozu w Starobielsku około 3800 oficerów, których stracono w Charkowie, a ich ciała pogrzebano w Piatichatkach; z obozu w Ostaszkowie zamordowano około 6300 jeńców, głównie funkcjonariuszy Policji Państwowej, Korpusu Ochrony Pogranicza i Służby Więziennej. Egzekucji dokonano w Twerze (wówczas Kalinin), a ciała pochowano w Miednoje. Do tej liczby należy dodać 7305 więźniów przetrzymywanych na terenach anektowanych, których zamordowano w więzieniach w Kijowie, Charkowie, Chersoniu i Mińsku.

Łączne straty dla Polski (flow) z powodu śmierci oficerów (nie zdecydowaliśmy się na wprowadzenie przeliczników wynikających z większego wkładu do PKB elit) oszacowaliśmy na 5,33 mld USD.

Mapa Zbrodni Katyńskiej

Miejsca przetrzymywania i egzekucji polskich jeńców wojennych zamordowanych przez NKWD wiosną 1940 roku.

Obóz w Kozielsku

Miejsce Egzekucji: Katyń

Liczba Ofiar: ~4 400

Główne Grupy Zawodowe: Oficerowie Wojska Polskiego

Obóz w Starobielsku

Miejsce Egzekucji: Charków

Liczba Ofiar: ~3 800

Główne Grupy Zawodowe: Oficerowie Wojska Polskiego

Obóz w Ostaszkowie

Miejsce Egzekucji: Twer (Kalinin)

Liczba Ofiar: ~6 300

Główne Grupy Zawodowe: Funkcjonariusze Policji, KOP, Straży Granicznej

Więzienia na Ukrainie i Białorusi

Miejsce Egzekucji: Kijów, Mińsk, etc.

Liczba Ofiar: 7 305

Główne Grupy Zawodowe: Urzędnicy, sędziowie, inteligencja

Łączna liczba ofiar

~21 800

Zamordowani jeńcy i więźniowie stanowili elitę państwową i intelektualną II Rzeczypospolitej.

Deportacje na "nieludzką ziemię". Polacy w trybach sowieckiej maszyny

Równolegle z eksterminacją elit, Sowieci przeprowadzili na masową skalę akcję deportacyjną, której celem było zniszczenie struktury społecznej na Kresach, pozbycie się "elementu niepewnego" i dostarczenie darmowej siły roboczej dla sowieckiej gospodarki. Dla setek tysięcy cywilów, w tym kobiet, dzieci i starców, oznaczało to piekło. W latach 1940-1941 przeprowadzono cztery wielkie fale deportacji.

Sowieckie deportacje Polaków 1940-1941

W latach 1940-1941 Sowieci przeprowadzili cztery masowe deportacje obywateli polskich, które objęły setki tysięcy osób. To historia planowej zbrodni i ludzkiej tragedii.

Pierwsza deportacja

Noc z 9 na 10 lutego 1940

~140 000

osób

Ofiary:

Głównie osadnicy wojskowi, pracownicy służby leśnej oraz cywilni koloniści wraz z rodzinami.

Kierunek:

Północne tereny Rosji i zachodnia Syberia, do pracy przy wyrębie tajgi w skrajnie trudnych warunkach.

Druga deportacja

Noc z 12 na 13 kwietnia 1940

>61 000

osób

Ofiary:

Rodziny jeńców zamordowanych w Katyniu, aresztowanych urzędników, wojskowych, policjantów oraz przedstawiciele polskiej inteligencji.

Kierunek:

Głównie Kazachstan.

Trzecia deportacja

Czerwiec 1940

~80 000

osób

Ofiary:

Głównie uchodźcy (tzw. bieżeńcy), którzy schronili się na Kresach Wschodnich po niemieckiej inwazji. Wśród deportowanych znaczną większość (ponad 84%) stanowili Żydzi.

Czwarta deportacja

Maj-czerwiec 1941

31-52 tys.

osób

Ofiary:

"Element antysowiecki", w tym członkowie konspiracji i ich rodziny.

Przebieg deportacji był bestialski i ujednolicony. Funkcjonariusze NKWD, działający w ramach tzw. trójek operacyjnych, wpadali do domów w środku nocy, dając rodzinom kilkadziesiąt minut na spakowanie najpotrzebniejszych rzeczy.

- Z rewolwerem enkawudzisty przy głowie ojciec podpisał dokument, że to z dobrej i nieprzymuszonej woli będziemy przesiedleni w inne miejsce. Nie będę opisywać, co działo się w ciągu dwudziestu minut, jakie mieliśmy do zebrania się - wspominała jedna z Sybiraczek.

Następnie ludzi ładowano do nieogrzewanych, bydlęcych wagonów towarowych, z dziurami w podłodze zamiast toalet, bez dostępu do wody, żywności i podstawowych warunków sanitarnych. Podróż na "nieludzką ziemię" trwała tygodniami. Wielu, zwłaszcza dzieci i osoby starsze, umierało już w drodze z zimna, głodu i wyczerpania.

Na miejscu czekała ich niewolnicza praca ponad siły, głodowe racje żywnościowe, choroby (powszechna była kurza ślepota i szkorbut) i życie w prymitywnych barakach, lepiankach lub ziemiankach, w których roiło się od wszy i pluskiew. Według wewnętrznych statystyk NKWD, w niektórych grupach śmiertelność w ciągu zaledwie pierwszego roku zesłania sięgała 5-6%. Oszacowaliśmy, że łącznie z powodu złych warunków zmarło około 50 000 przesiedlanych osób, co przekłada się na utracone PKB wynoszące 12,12 mld USD.

Ocalenie i powroty. Wywózka nie zawsze wyrokiem

Choć los setek tysięcy deportowanych był tragiczny, nie wszyscy zostali na zawsze straceni dla Polski. Po ataku Niemiec na ZSRR i podpisaniu układu Sikorski-Majski, otworzyła się szansa na ocalenie dla części z nich. Główną drogą ucieczki z "nieludzkiej ziemi" była formująca się Armia Polska pod dowództwem generała Władysława Andersa.

W dwóch falach ewakuacji w 1942 roku, ze Związku Sowieckiego do Iranu udało się wydostać łącznie ponad 115 000 osób. W tej liczbie znajdowało się około 78 500 żołnierzy oraz 37 000 cywilów, w tym prawie 18 000 dzieci. Dla tych ludzi ewakuacja była dosłownym ratunkiem przed pewną śmiercią głodową. Kolejne około 30 000 zesłańców zostało ocalonych z łagrów dzięki wstąpieniu do tworzonej pod auspicjami Sowietów 1. Armii Wojska Polskiego.

Po zakończeniu wojny, w latach 1945–1947, w ramach powojennych przesiedleń, z głębi Związku Sowieckiego do Polski w jej nowych granicach wróciło 266 000 osób. Byli to zesłańcy z lat 1940–1941 oraz ich dzieci. Ostatnia fala powrotów nastąpiła po śmierci Stalina, w latach 1955–1959. Ich potencjał gospodarczy został jednak trwale osłabiony przez lata przymusowej pracy i degradacji zdrowia, dlatego przyjęto 50% redukcji utraty PKB dla tej grupy.

Spowodowało to utratę strumienia PKB, którą oszacowaliśmy na 32,23 mld USD. Kolejne 8,24 mld USD to utrata życiowego wkładu do gospodarki około 34 000 osób, którzy zostali na emigracji.

Polska pod sowieckim nadzorem. Powszechne aresztowania i terror w więzieniach

Poza masowymi deportacjami, sowiecki aparat terroru na okupowanych ziemiach polskich opierał się na systemie powszechnych aresztowań, brutalnych śledztw i zsyłek do obozów pracy przymusowej w systemie Gułagu. W okresie od 17 września 1939 roku do 22 czerwca 1941 roku Sowieci aresztowali na Kresach Wschodnich około 150 tysięcy obywateli II Rzeczypospolitej.

Ofiarami padali wszyscy, których uznano za potencjalnych wrogów władzy sowieckiej: oficerowie, policjanci, urzędnicy, sędziowie, ziemianie, przemysłowcy, działacze polityczni i społeczni, harcerze, a nawet filateliści i esperantyści. Aresztowani trafiali do przepełnionych więzień, gdzie poddawani byli brutalnym śledztwom.

Metody NKWD obejmowały tortury fizyczne i psychiczne, takie jak wielodniowe przesłuchania bez snu (tzw. "konwejer"), zmuszanie do stania przez wiele dni (tzw. "stójka"), czy przetrzymywanie w lodowatych lub dusznych karcerach. Po sfingowanych procesach, skazani trafiali do łagrów. Zakładając, że udało im się wrócić do życia w Polsce powojennej, oszacowaliśmy utratę ich produktywności na 50%, co przełożyło się na utratę strumienia przychodu PKB rzędu 18,17 mld USD.

Straty ludzkie (flow): Obejmują utracony potencjał ekonomiczny zamordowanych w Katyniu, ofiar śmiertelnych deportacji (ok. 50 000 osób), a także tych, którzy wrócili z trwałymi urazami fizycznymi i psychicznymi lub na zawsze pozostali na emigracji.

Rachunek za wojnę

---

Wartość utraconej pracy

1. Ludobójstwo w Katyniu (utracone PKB elit)

ok. 5,33 mld USD

2. 50 000 śmierci podczas wywózki na "nieludzką ziemię"

ok. 12,12 mld USD

3. Utrata produktywności zesłańców przez degradację zdrowia

ok. 32,23 mld USD

4. Pozostanie 34 000 osób na emigracji

ok. 8,24 mld USD

5. 150 000 Polaków więzionych i torturowanych

ok. 18,17 mld USD

SUMA CZĘŚCIOWA: ok. 76,09 mld USD

Jakie straty poniosła Polska przez działania ZSRR podczas II wojny światowej? Zobacz pełne podliczenie: 17 września, Katyń, Kresy i grabież Ziem Odzyskanych. Wystawiamy Rosji historyczny rachunek za wojnę.

Źródło: PolskieRadio24.pl/Michał Tomaszkiewicz

Skąd to wiemy? Jak to policzyliśmy?

Niniejszy artykuł opiera się na analizie i syntezie danych pochodzących z szeregu renomowanych instytucji badawczych oraz na spójnej, transparentnej metodologii obliczeniowej. Poniżej przedstawiamy jej kluczowe filary, aby zapewnić pełną przejrzystość naszych ustaleń.

Część I: Źródła danych

Fundamentem merytorycznym tego opracowania są dane, raporty i analizy pochodzące od następujących instytucji i organizacji:

• Instytut Pamięci Narodowej (IPN): Główne źródło zweryfikowanych danych dotyczących skali represji sowieckich, w tym liczby ofiar Zbrodni Katyńskiej, deportacji, aresztowań oraz terroru w latach 1944-45. Archiwa IPN były również bezcennym źródłem relacji i świadectw ofiar.
• Ośrodek KARTA: Instytucja, której badania, zwłaszcza w ramach "Indeksu Represjonowanych", pozwoliły na stworzenie zweryfikowanej bazy danych o osobach dotkniętych sowieckim terrorem.
• Maddison Project Database (Uniwersytet w Groningen): Złoty standard w dziedzinie historii gospodarczej. Ta renomowana, akademicka baza danych dostarczyła historycznych, porównywalnych wartości PKB, które stanowiły podstawę do wyliczenia utraconego potencjału gospodarczego.
• Instytut Strat Wojennych im. Jana Karskiego: Raport tej instytucji o stratach poniesionych z rąk Niemiec posłużył jako wzorzec metodologiczny dla naszych obliczeń dotyczących utraconego PKB w wyniku strat ludzkich.
• Archiwa Polskiego Radia: Źródło autentycznych relacji i świadectw, które nadały tej analizie niezbędny, ludzki wymiar.
• Główny Urząd Statystyczny (GUS): Przedwojenne roczniki statystyczne były kluczowe dla oszacowania struktury demograficznej i gospodarczej Kresów Wschodnich.

Część II: Kluczowe zastrzeżenia i ograniczenia metodologiczne

Przedstawione wyliczenia dzielą się na dwie kategorie:

• Wyceny oparte na twardych danych: Dotyczą one strat ludzkich (liczba ofiar Zbrodni Katyńskiej, deportowanych, aresztowanych) oraz udokumentowanych strat materialnych (wartość zrabowanego przemysłu). W tych przypadkach nasza rola ograniczała się do zastosowania przyjętej metodologii (utracone PKB) i waloryzacji kwot.
• Symulacje i modele szacunkowe: W przypadkach, gdzie precyzyjne dane historyczne nie istnieją (np. wartość szabru mienia prywatnego, wartość aktywów na Kresach), stworzyliśmy konserwatywne modele szacunkowe. Jasno zaznaczamy, że są to symulacje mające na celu określenie rzędu wielkości, a nie aptekarsko precyzyjne wyliczenia. Przyjmowaliśmy w nich zawsze założenia ostrożne i zaniżone.

Kluczowym procesem było uaktualnienie wartości do jednego, wspólnego mianownika, czyli dolara amerykańskiego z 2024 roku. Wartości podawane w złotych z 1938 r. lub dolarach z 1938 r. zostały przeliczone z użyciem oficjalnych danych o historycznym kursie wymiany (5,3 zł w roku 1938) i skumulowanej inflacji dolara. Wartości podane w dolarach międzynarodowych z 2011 r. (z bazy Maddison Project) zostały zwaloryzowane z uwzględnieniem inflacji w latach 2011-2024.

Część III: Metodologia obliczeń krok po kroku

Centralnym elementem artykułu jest "Rachunek za wojnę". Każda pozycja w tym rachunku jest wynikiem szczegółowych obliczeń i symulacji. Dla zapewnienia najwyższej transparentności, przyjmujemy, że podstawowa metoda wyceny strat ludzkich jest analogiczna do tej, którą zastosował Instytut Strat Wojennych im. Jana Karskiego w oficjalnym raporcie o reparacjach od Niemiec. Polega ona na szacowaniu wartości utraconego Produktu Krajowego Brutto (PKB), który zostałby wytworzony przez ofiary, gdyby żyły. Według metodologii raportu na jedną ofiarę przypada średnio 821,8 tys. złotych utraconego PKB (według siły nabywczej z 2021 roku) - przeliczyliśmy tę kwotę na wartość na dolary 2024 i systematycznie stosowaliśmy do oszacowania wysokości strat.

🧮 Krok 1: Przeliczenie 821 800 zł na USD według kursu z 2021 roku

Średni kurs wymiany USD/PLN w 2021 roku wynosił około 3,8618 PLN za 1 USD. Przeliczamy zatem: 821 800 zł ÷ 3,8618 PLN/USD ≈ 212 797 USD

📈 Krok 2: Waloryzacja kwoty do poziomu 2024 roku

Wzrost cen w USA mierzony indeksem CPI w latach 2021–2024 wynosił:

• 2022: 6,5%
• 2023: 3,4%
• 2024: 3,4%

Zgodnie z zasadą procentu składanego, mnożymy przez siebie kolejne roczne wskaźniki: (1+0,065)×(1+0,034)×(1+0,034)=1,065×1,034×1,034≈1,1387

Następnie przemnażamy przeliczoną kwotę przez ten mnożnik: 212 797 USD×1,1387≈242 311 USD. Do obliczeń używamy wartości 242 300 USD.

Uwaga metodologiczna: Zasada równej wartości i konserwatyzm szacunków wyliczeń strat strumienia PKB według HCA

W niniejszej analizie przyjęto fundamentalną zasadę równej wartości każdego ludzkiego życia. Jesteśmy w pełni świadomi, że z czysto ekonomicznego punktu widzenia, podejście to jest uproszczeniem. Metodologie stosowane w wycenach reparacyjnych często różnicują wartość kapitału ludzkiego w zależności od wieku, wykształcenia i potencjału zarobkowego ofiar.

Nasz wybór jest jednak decyzją pryncypialną. Ma na celu uniknięcie niemożliwego do obrony, zarówno moralnie, jak i metodologicznie, ćwiczenia polegającego na tworzeniu hierarchii wartości ludzkiego życia i wycenianiu życia jednego obywatela wyżej niż drugiego.

Konsekwencją tego podejścia jest fakt, że nasze szacunki, szczególnie w przypadku zbrodni wymierzonych w elity państwa, są wysoce konserwatywne. Zbrodnia Katyńska, której celem była fizyczna likwidacja oficerów, inżynierów, lekarzy i urzędników, jest tego najbardziej jaskrawym przykładem. Realna strata ekonomiczna dla państwa była w tym przypadku znacznie wyższa niż suma wynikająca z uśrednionej wyceny.

Uzasadnienie współczynnika 50% utraty produktywności dla ocalałych z represji

Przyjęcie stałego współczynnika 50% utraty produktywności dla osób, które przeżyły sowieckie represje (deportacje, łagry, więzienia), jest kluczowym założeniem w naszym modelu. Choć precyzyjne, indywidualne zmierzenie tej straty jest historycznie niemożliwe, wybór tej wartości nie jest arbitralny. Jest to konserwatywny szacunek oparty na analizie porównawczej z nowoczesnymi badaniami oraz na ocenie unikalnych, wielowymiarowych czynników, które sprawiały, że los polskiego więźnia politycznego był pod względem ekonomicznym znacznie gorszy niż w przypadku współczesnych systemów penitencjarnych.

Poniżej przedstawiamy trójstopniową argumentację, która stanowi podstawę dla tego założenia.

1. Empiryczny punkt odniesienia: długofalowe skutki uwięzienia we współczesnej gospodarce

Najlepszym dostępnym, ilościowym punktem odniesienia dla długoterminowych strat ekonomicznych spowodowanych uwięzieniem są badania prowadzone w Stanach Zjednoczonych. Raport Brennan Center for Justice wykazał, że osoby, które odbyły karę więzienia, doświadczają średniej rocznej redukcji zarobków o 52% w porównaniu do swojego potencjału sprzed uwięzienia.

Ta roczna strata kumuluje się w ciągu całej kariery zawodowej, prowadząc do utraty zarobków rzędu niemal pół miliona dolarów na osobę. Inne badania potwierdzają, że uwięzienie ma trwałe efekty na zdolność do znalezienia i utrzymania pracy. Liczba 52% stanowi dla nas twardy, empiryczny punkt odniesienia. Argumentujemy jednak, że w przypadku polskich ofiar sowieckiego terroru, ta liczba jest prawdopodobnie zaniżona. Doświadczenie Gułagu i późniejsze życie w PRL generowało dodatkowe, niszczycielskie czynniki, które potęgowały utratę produktywności.

Biorąc pod uwagę, że już samo uwięzienie we współczesnym, zachodnim systemie penitencjarnym powoduje średnią utratę zarobków na poziomie 52% , a doświadczenie Gułagu i późniejsze życie w PRL nakładało na ofiary dodatkowe, potężne brzemię traumy fizycznej, psychicznej oraz systemowej dyskryminacji ekonomicznej (udokumentowanej na poziomie 30-40% straty w samych zarobkach po powrocie), przyjęcie współczynnika 50% jest szacunkiem wysoce konserwatywnym. Odzwierciedla on trwałą i wielowymiarową degradację potencjału ekonomicznego setek tysięcy polskich obywateli, którzy przeżyli sowiecki terror.

Waloryzację wartości historycznych w dolarach przeprowadzono przy użyciu amerykańskiego wskaźnika CPI-U (Consumer Price Index for All Urban Consumers) ze źródeł Bureau of Labor Statistics. Skumulowana zmiana CPI w latach 1938–2024 daje mnożnik 22,27, którym przeliczono wartości z 1938 r. na ekwiwalent w dolarach 2024 r. To szeroko przyjęta metoda waloryzacji wartości.

Waloryzacja Danych z Maddison Project Database Wartości historycznego PKB, pochodzące z bazy danych Maddison Project i wyrażone w dolarach międzynarodowych z 2011 roku, zostały uaktualnione do wartości z końca 2024 roku. W tym celu zastosowano skumulowany mnożnik waloryzacyjny, wynoszący 1,4067. Został on obliczony na podstawie oficjalnych, rocznych wskaźników inflacji CPI-U publikowanych przez amerykańskie Biuro Statystyki Pracy (U.S. Bureau of Labor Statistics) dla okresu 2011–2024.

Obliczenia dla rozdziału Rachunek za wojnę: Katyń i terror. Okupacja 1939-1941

Charakterystyka: rozdział obejmuje utracony potencjał ekonomiczny wynikający z:

• śmierci żołnierzy i cywilów – pełna utrata PKB, który mogliby wygenerować w czasie życia zawodowego,
• czasowej lub trwałej degradacji siły roboczej – w przypadku jeńców wojennych, którzy przeżyli niewolę, ale utracili część zdolności produkcyjnej.

Dane wejściowe:

• Ludobójstwa elit w Katyniu (22 000 osób) – pełna utrata PKB, który mogliby wygenerować w czasie życia zawodowego.
• Zgony deportowanych w trakcie transportów i pobytu w łagrach (50 000 osób) – pełna utrata PKB dla tych, którzy nie przeżyli.
• Powracający deportowani (266 000 osób) – przyjęto 50% redukcji utraty PKB, aby uwzględnić trwałe skutki fizyczne i zawodowe.
• Emigranci, którzy pozostali poza granicami Polski (34 000 osób) – pełna utrata PKB dla Polski.
• Aresztowani więźniowie (150 000 osób) – przyjęto 50% redukcji utraty PKB, ze względu na częściowy powrót lub ograniczoną zdolność do pracy po niewoli.

Wyliczenia: 

• Katyń (100% utraty PKB): 22 000 × 242 300 ≈ 5,331 mld USD
• Zgony deportowanych (100%):  50 000 × 242 300 ≈ 12,115 mld USD
• Powracający deportowani (50% redukcji): 266 000 × 242 300 × 0,5 ≈ 32,226 mld USD
• Emigranci (100%): 34 000 × 242 300 ≈ 8,238 mld USD
• Aresztowani więźniowie (50% redukcji): 150 000 × 242 300 × 0,5 ≈ 18,173 mld

Łączne straty typu flow: 5,331 mld USD + 12,115 mld USD + 32,226 mld USD + 8,238 mld USD + 18,173 mld USD = 76,083 mld USD