Trwa zacieśnianie polityki pieniężnej. Wyjaśniamy jej główne cele
2022-05-05, 17:05
Dziś poznaliśmy decyzję Rady Polityki Pieniężnej dotyczącą stóp procentowych. Rada podniosła wszystkie stopy procentowe o 0,75 pkt proc. Stopa referencyjna - czyli główna stopa NBP - wzrosła z 4,5 proc. do 5,25 proc.
Polityka pieniężna to działania banku centralnego, które wpływają przede wszystkim na wysokość stóp procentowych w gospodarce. Poprzez te działania banki centralne wpływają na wydatki gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw, a w efekcie na popyt, koniunkturę gospodarczą i inflację.
Cele polityki pieniężnej
W Polsce cel polityki pieniężnej jest określony w ustawie o Narodowym Banku Polskim jako "utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP". Podstawowym instrumentem służącym do realizacji tego celu są stopy procentowe wyznaczające rentowności operacji, które NBP przeprowadza z bankami komercyjnymi.
W jaki sposób NBP oddziałuje na krótkoterminowe stopy procentowe? Realizując politykę pieniężną, NBP dąży do utrzymania krótkoterminowych stóp procentowych na rynku międzybankowym w pobliżu stopy referencyjnej NBP. Dzięki temu NBP pośrednio wpływa na oprocentowanie kredytów i depozytów, które podmioty niebankowe (w tym gospodarstwa domowe i przedsiębiorcy) zaciągają lub składają w bankach. Należy przy tym pamiętać, że wpływ NBP na oprocentowanie kredytów i depozytów dla sektora prywatnego jest pośredni i ograniczony.
Od czego zależy oprocentowanie depozytów i kredytów?
Oprocentowanie kredytów i depozytów zależy bowiem także od wielu innych czynników, w tym pozostających poza oddziaływaniem banku centralnego, takich jak np. poziom konkurencji w sektorze bankowym, oczekiwania dotyczące przyszłej sytuacji gospodarczej, wiarygodność kredytowa pożyczkobiorcy lub przedmiot zabezpieczenia kredytu, wymogi regulacyjne. NBP wpływa na stopy procentowe na rynku międzybankowym poprzez operacje, których dokonuje z bankami działającymi na rynku krajowym. Są to przede wszystkim operacje otwartego rynku oraz operacje depozytowo-kredytowe. O zasadach przeprowadzania tych operacji przez NBP oraz ich oprocentowaniu decyduje Rada Polityki Pieniężnej.
Wzrost stóp procentowych może prowadzić do wzrostu rat kredytów hipotecznych o 50 do 600 złotych w zależności od początkowej wysokości udzielonego kredytu.
Skutki zmiany stóp procentowych
Zmiany stóp procentowych NBP wpływają na oprocentowanie kredytów i depozytów w systemie bankowym, a poprzez to na popyt, koniunkturę gospodarczą i inflację. Co do zasady, przy pozostałych warunkach niezmienionych, podwyższenie stóp procentowych ogranicza popyt w gospodarce i przyczynia się do spadku inflacji, natomiast obniżenie stóp ma odwrotny skutek.
Przykładowo, polityka pieniężna NBP wpływa na oprocentowanie kredytów hipotecznych, które gospodarstwa domowe zaciągają na zakup mieszkania. Raty tego kredytu zależą często od stopy procentowej na rynku międzybankowym (reprezentowanej z reguły przez tzw. stawki WIBOR), powiększonej o stałą marżę banku oraz ewentualne inne koszty kredytu.
Gdy NBP obniża stopy procentowe, zwykle obniżają się również stawki WIBOR i w konsekwencji spada także wysokość rat kredytu hipotecznego o zmiennym oprocentowaniu. Należy przy tym pamiętać, że łączny koszt kredytu uwzględnia nie tylko stawkę rynku międzybankowego (np. WIBOR 3M), ale też inne elementy. Wraz ze spadkiem oprocentowania kredytów maleją również ich raty, dzięki czemu gospodarstwa domowe zachowują więcej środków, które mogą wydać na konsumpcję towarów i usług.
O czym trzeba wiedzieć, biorąc kredyt?
Równocześnie, wskutek niższego oprocentowania kredytów hipotecznych rośnie ich dostępność, a tym samym - przy pozostałych czynnikach niezmienionych - więcej gospodarstw domowych może zaciągnąć taki kredyt i kupić mieszkanie. W konsekwencji - jeśli inne warunki się nie zmienią - może wzrosnąć popyt w gospodarce, a następnie ceny.
Analogicznie, przy wzroście stóp procentowych rata kredytu o zmiennym oprocentowaniu rośnie, co zwykle działa ograniczająco na popyt, a przez to na aktywność gospodarczą i inflację. Przy podejmowaniu decyzji o zaciągnięciu kredytu o zmiennym oprocentowaniu należy pamiętać, że stopy procentowe mogą się istotnie zmienić, szczególnie w dłuższym okresie. W efekcie wyraźnej zmianie może ulec wysokość miesięcznej raty, którą kredytobiorca musi regularnie płacić.
Bank oferujący kredyt jest zobowiązany przedstawić nam informację, jak zmieni się rata wraz ze zmianą stóp procentowych. Warto na to zwrócić uwagę i upewnić się, że będzie nas stać na spłatę kredytu również w sytuacji, gdy stopy procentowe będą wyraźnie wyższe niż w momencie zaciągania kredytu, zwłaszcza że okres spłaty kredytu o dużej wartości (przede wszystkim kredytu hipotecznego) może być bardzo długi. W podobny sposób - a więc poprzez oddziaływanie na stopy procentowe na rynku międzybankowym - stopy procentowe NBP wpływają na oprocentowanie innych kredytów (np. konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych i inwestycyjnych dla przedsiębiorstw), a także depozytów, co ma szczególne znaczenie dla oszczędzających.
Rynek międzybankowy
Operacje otwartego rynku to operacje, w których bank centralny z własnej inicjatywy oferuje uczestnikom rynku możliwość zakupu lub sprzedaży (także warunkowej, tj. dokonywanej z przyrzeczeniem odsprzedaży bądź odkupu) określonych rodzajów aktywów finansowych. Poprzez ich stosowanie bank centralny najczęściej dąży do oddziaływania na wysokość określonych krótkoterminowych stóp procentowych na rynku międzybankowym, zwiększając lub ograniczając wielkość środków na rachunkach banków w banku centralnym.
W przypadku NBP podstawowe operacje otwartego rynku przeprowadzane są zwykle raz na tydzień i polegają na emisji przez bank centralny 7-dniowych bonów pieniężnych. Bony te są nabywane przez banki w zamian za środki utrzymywane na ich rachunkach w NBP. Po upływie 7 dni NBP zwraca te środki wraz z odsetkami obliczonymi na podstawie stopy referencyjnej NBP. Bony pieniężne są bezpiecznym i płynnym aktywem, którego posiadanie nie wiąże się z ryzykiem niewypłacalności emitenta. Banki, które mają więcej środków w NBP, niż wynika z nałożonego na nie obowiązku utrzymywania tzw. rezerwy obowiązkowej, mogą pożyczyć nadmiarowe środki innym bankom lub zakupić bony pieniężne emitowane przez NBP.
Kredyt lombardowy
Poprzez operacje depozytowo-kredytowe NBP przyjmuje od banków komercyjnych depozyt lub udziela kredytu na jeden dzień (na tzw. termin overnight, tj. zapadający kolejnego dnia operacyjnego). Operacje te są inicjowane przez banki, ale na warunkach określonych uprzednio przez bank centralny. W przypadku gdy bank komercyjny nie ulokuje nadmiaru środków w bonach pieniężnych NBP ani na rynku międzybankowym, może je zdeponować na jednodniowym depozycie w banku centralnym (tzw. depozycie na koniec dnia), którego oprocentowanie (stopa depozytowa) jest jednak niższe niż oprocentowanie bonów pieniężnych (czyli niższe niż stopa referencyjna NBP).
Posłuchaj
Z kolei banki, które potrzebują dodatkowych środków - a nie są w stanie pozyskać ich od innych banków komercyjnych - mogą zaciągnąć w NBP kredyt lombardowy na termin overnight, którego oprocentowanie (stopa lombardowa NBP) jest wyższe niż oprocentowanie bonów pieniężnych (czyli wyższe niż stopa referencyjna NBP). Aby zaciągnąć kredyt lombardowy, banki muszą mieć odpowiednie aktywa finansowe, które są akceptowane przez NBP jako zabezpieczenie spłaty takiego kredytu (najczęściej są to obligacje skarbowe).
Dzięki temu, że NBP umożliwia bankom korzystanie z operacji depozytowo - kredytowych, w standardowej sytuacji krótkoterminowa stopa procentowa, po której banki komercyjne pożyczają sobie środki nawzajem (stawka overnight rynku międzybankowego), znajduje się pomiędzy stopą depozytową a stopą lombardową. Dzieje się tak dlatego, że gdy bank komercyjny ma dostęp do operacji depozytowych NBP, na ogół nie pożycza środków innemu bankowi komercyjnemu po niższej stopie niż stopa depozytowa NBP.
Oczekiwania rynkowe
Równocześnie, żadnemu z banków mogących pożyczyć środki z NBP w ramach operacji kredytowych (w tym posiadającemu odpowiednie aktywa, które mogą być zabezpieczeniem takiego kredytu) co do zasady nie opłaca się pożyczyć środków od innego banku komercyjnego na jeden dzień po stopie wyższej niż stopa lombardowa NBP. Z tego względu oprocentowanie operacji depozytowo-kredytowych określa zwykle przedział wahań dla stawki overnight rynku międzybankowego.
Co ważne, oczekiwania rynkowe co do kształtowania się stóp procentowych NBP wpływają także na oprocentowanie transakcji na rynku międzybankowym o dłuższych terminach zapadalności niż termin overnight, a więc tych stóp procentowych (i odpowiadających im stawek WIBOR), które są często ważnym parametrem wykorzystywanym do ustalania oprocentowania kredytów dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych, w tym kredytów hipotecznych.
PolskieRadio24.pl/Polskie Radio Program 1/NBP/ PAP/ mib