Data założenia jest ciekawa choćby z faktu, że 16 kwietnia 1950 roku to była niedziela. Ideą jednak było wkroczenie w Kongres Studentów Polskich z istniejącą już organizacją - stąd Kongres nazwany został I Kongresem ZSP i odbywał się w następnych dwu dniach - 17 i 18 kwietnia, a oprócz Politechniki Warszawskiej głównym miejscem obrad była sala Klubu Studenckiego "Medyk" w Warszawie. Tam właśnie obrady przyniosły program i statut organizacji, zostały także wybrane władze Rady Naczelnej ZSP.
W początkach swojego działania organizacja skupiała się głównie na pomocy studentom w sprawach bytowych, bo choć studia były bezpłatne, to życie młodych ludzi, zazwyczaj pozbawionych możliwości pracy, było bardzo kosztowne i wymagające. Praca studentów była też niemożliwa choćby z powodu czasu, który musieli poświecić na poszukiwanie materiałów naukowych i przyswajanie ich. Dlatego też ZSP zwracało dużą uwagę na pomoc w nauce i działania na rzecz ogólnego rozwoju młodych ludzi - choćby poprzez tworzenie zespołów artystycznych czy sportowych. Był to jednak trudny okres w historii Polski i jak wszystko wtedy także i ta organizacja musiała określić się politycznie i organizacyjnie zgodnie z panującym systemem socjalistycznych wartości.
Wydawnictwo "Leksykon ludzi ZSP" (Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2002), w swoim pierwszym tomie tak opisuje ten czas: "Dominującą pozycję zajmowała organizacja »Bratnia Pomoc«. Federacja nie obejmowała formalnie organizacji polityczno-ideologicznych, które po zjednoczeniu ruchu młodzieżowego w 1948 r. występowały pod nazwą ZAMP a potem ZMP (na uczelniach)". Następnie odnosi się do powstałego wtedy ZSP: "W ówczesnych warunkach politycznych kraju koncepcja ZSP była nie tylko odważna i pionierska. Program jej działalności miał charakter pragmatyczny; wynikał on z tradycji polskiego ruchu studenckiego. Organizacji bliski był pluralizm i poczucie odrębności. Należy zauważyć, iż ruch studencki po 1945 roku nawiązywał wyraźne do swej pluralistycznej tradycji lat międzywojnia. Polityka państwa do 1948 roku aprobowała ten stan rzeczy. Forsowany kurs na unifikację i centralizację form życia publicznego po 1948 roku zmusił do wypracowania takiej formuły ruchu studenckiego, która byłaby zgodna z istotą odrębności tego ruchu a zarazem z duchem ówczesnych uwarunkowań politycznych".
Wszyscy zdawali sobie sprawę z faktu, że panująca władza nie pozwoli na całkowicie samodzielny i niekontrolowany ruch młodzieżowy, którego ważnym elementem była otwartość umysłów, logika myślenia i odpowiedni stosunek do jakiejkolwiek formy ograniczeń - tych bytowych, naukowych, ale jednak głównie politycznych. Jak podaje Leksykon, ukazując pomysł na utworzenie własnej organizacji studenckiej, "dalekowzroczność koncepcji wyrażała się w przyjętej wówczas Deklaracji Programowej oraz Statucie organizacji podkreślającej swoją apolityczność, powszechność, uniwersalizm, zawodowość, studenckość. Organizacja poddała się wszakże politycznej kurateli ZAMP a potem ZMP".
Fakty te, szczególnie w początkach lat 50. były znaczącym elementem różnicującym nowo powstałe organizacje młodzieżowe, z których wiele było jedynie próbą ogarnięcia młodych ludzi polityczną formą opieki organizacji państwowej. Ważna była kontrola ruchów młodzieżowych, ważna była indoktrynacja młodych umysłów, ważne było wiązanie młodych ludzi w bezpośredniej zależności od politycznych agend partyjnych i działań komunistycznego rządu. Z ZSP zdawało się być jednak nieco inaczej - bardziej "po ludzku" i z pewną dozą swobody działania.
Leksykon zauważa te fakty: "Aczkolwiek ograniczana w swoich prawach i możliwościach, organizacja stwarzała wszakże płaszczyznę realizacji intelektualnych, kulturalnych, społecznych aspiracji środowiska młodzieży akademickiej. W ramach zunifikowanego i autorytarnego systemu lat 50-tych, ZSP była jedyną oazą publicznego życia zachowującą względną autonomię. Miała ona prawo utrzymywania kontaktów ze światem zewnętrznym afiliując się w Międzynarodowym Związku Studentów z siedzibą w Pradze, w którego kierownictwie nieustannie znajdowali się przedstawiciele ZSP".
Co ciekawe organizacja ta przetrwała ciężkie czasy stalinowskie i później gomułkowskie, a nie była w stanie przetrwać czasów gierkowskich. To w 1973 roku, z inicjatywy PZPR, ZSP zostało przemianowane na Socjalistyczny Związek Studentów Polskich - SZSP. Wielu członków dotychczasowej organizacji sprzeciwiło się tym zmianom, jednak dopiero w 1980 roku studenci w Polsce mogli cieszyć się w pełni autonomiczną organizacją - Niezależnym Zrzeszeniem Studentów - NZS. Ponowne powstanie ZSP nastąpiło już w czasach i warunkach stanu wojennego w 1982 roku - jednak ta organizacja straciła na liczebności i wcześniejszym znaczeniu.
PP
