75 lat temu zmarł Edward Śmigły-Rydz, Naczelny Wódz w czasie kampanii polskiej 1939 roku

Edward Rydz urodził się 11 marca 1886 roku w Brzeżanach w dawnym województwie tarnopolskim. Tam uczęszczał do gimnazjum i w 1905 roku uzyskał świadectwo dojrzałości. W okresie szkolnym należał do tajnego kółka samokształceniowego i socjalistycznej organizacji "Promień".

W latach 1905-1908 kształcił się w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, a następnie na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1910 roku studiował malarstwo w Monachium, Norymberdze i Wiedniu. Po powrocie do Krakowa w 1912 roku ukończył ASP.

Edward Rydz - "Śmigły"

Powiązany Artykuł

Historia - serwisy specjalne Polskiego Radia

Od 1908 roku należał do Związku Walki Czynnej. W latach 1910-1911 odbył obowiązkową służbę wojskową w 4. i 24. pp w Wiedniu. Od 1910 roku był członkiem Związku Strzeleckiego w Brzeżanach, pełniąc funkcję zastępcy komendanta. Wówczas to przyjął pseudonim "Śmigły".

W 1912 roku ukończył Wyższą Szkołę Oficerską Związku Strzeleckiego. W następnym roku został komendantem Związku Strzeleckiego Okręgu Lwowskiego, będąc jednocześnie wydawcą i redaktorem miesięcznika "Strzelec".

W sierpniu 1914 roku w Legionach Polskich objął dowództwo 3. batalionu kadrowego, z którym brał udział w walkach pod Nowym Korczynem i Uściskowem. W październiku 1914 roku uczestniczył w ofensywie na Dęblin oraz w bojach pod Anielinem i Laskami.

Od grudnia 1914 roku dowodził 1. pułkiem piechoty Legionów Polskich. Na jego czele brał udział w bitwie pod Łowczówkiem.

Edward Śmigły-Rydz. Fot. domena publiczna, autor nieznany

W 1915 roku uczestniczył w walkach nad Nidą, w boju pod Konarami i pod Tarłowem. Od września do końca października 1915 roku zastępował na Wołyniu dowódcę I Brygady. W tym czasie walczył pod Jabłonką, Kuklami i Kamieniuchą. W lipcu tego roku dowodził pułkiem w bitwie pod Kostiuchnówką, a następnie w walkach nad Stochodem.

Po kryzysie przysięgowym z lipca 1917 roku w Legionach Polskich został komendantem głównym Polskiej Organizacji Wojskowej (POW).

Na początku listopada 1918 roku objął funkcję ministra spraw wojskowych w Tymczasowym Rządzie Ludowym Republiki Polskiej w Lublinie, otrzymując stopień generała.

W Wojsku Polskim od końca 1918 roku Śmigły-Rydz był dowódcą Okręgu Generalnego Warszawa. W lutym 1919 roku stał na czele Grupy Operacyjnej "Kowel", a następnie jako dowódca 1. Dywizji Piechoty Legionów w kwietniu tego roku kierował akcją zdobywania Wilna.

Od grudnia 1919 roku do stycznia 1920 roku dowodził kampanią na Łotwie. Awansowany do stopnia generała dywizji w kwietniu 1920 roku.

Podczas wyprawy kijowskiej dowodził 3. Armią, na czele której 7 maja 1920 roku zajął Kijów. W czasie odwrotu objął dowództwo nad Frontem Południowo-Wschodnim i Frontem Środkowym.

Bitwa Warszawska

REKLAMA

Podczas Bitwy Warszawskiej w sierpniu 1920 roku był dowódcą prawego skrzydła grupy uderzeniowej działającej znad Wieprza, a następnie 2. Armii, którą dowodził do 1922 roku.

Jednocześnie od maja 1921 roku do października 1926 roku był Inspektorem Armii w Wilnie.

W trakcie zamachu majowego w 1926 roku Śmigły-Rydz poparł marszałka Józefa Piłsudskiego, przysyłając mu do Warszawy część oddziałów garnizonu wileńskiego. W październiku 1926 roku mianowany został Inspektorem Armii w Warszawie.

Józef Piłsudski i Edward Rydz-Śmigły. Fot. domena publiczna, autor nieznany

Następca Piłsudskiego

Po śmierci Piłsudskiego 12 maja 1935 roku na podstawie dekretu prezydenta Ignacego Mościckiego objął stanowisko Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, dające ogromne uprawnienia.

10 listopada 1936 roku Śmigły-Rydz otrzymał stopień generała broni. Dzień później, w Święto Niepodległości, dekretem Mościckiego mianowany został Marszałkiem Polski.

Prezydent Ignacy Mościcki wręcza Edwardowi Śmigłemu-Rydzowi buławę marszałkowską. Fot. domena publiczna, autor nieznany

W 1939 roku w czasie kampanii polskiej Śmigły-Rydz pełnił funkcję Naczelnego Wodza.

W nocy z 6 na 7 września opuścił Warszawę i przeniósł swoją kwaterę do Brześcia nad Bugiem. Po wkroczeniu wojsk sowieckich na terytorium Rzeczypospolitej, 17 września wraz z rządem polskim i prezydentem Mościckim przekroczył granicę polsko-rumuńską z zamiarem przedostania się do Francji i kontynuowania walki u boku aliantów.

Internowanie i śmierć

Internowany przez władze rumuńskie, 7 listopada 1939 roku złożył rezygnację z funkcji Naczelnego Wodza.

Po internowaniu w Rumunii Śmigły-Rydz początkowo umieszczony został w mieście Krajowa (Craiova). Później przewieziono go do górskiej wioski Dragoslavele, gdzie przebywał pod strażą żandarmerii rumuńskiej.

10 grudnia 1940 roku udało mu się uciec i nielegalnie przekroczyć granicę rumuńsko-węgierską. Do jesieni 1941 roku przebywał w Budapeszcie. W październiku 1941 roku przez Słowację przedostał się do okupowanej Polski i zamieszkał w Warszawie.

Zmarł na atak serca 2 grudnia 1941 roku. Pochowany został na Cywilnym Cmentarzu na Powązkach pod nazwiskiem Adama Zawiszy.

Okoliczności śmierci marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza do dziś nie są jednak w pełni jasne.

Prof. Paweł Wieczorkiewicz w książce "Historia polityczna Polski 1935-1945" stwierdza, że Śmigły-Rydz tuż po powrocie do Warszawy w 1941 roku nawiązał szereg kontaktów, "w tym najbardziej poufny, z gen. Grotem".

"Tajemnicę tych rozmów Rydz zabrał do grobu, w kilka bowiem tygodni po zainstalowaniu się w Warszawie zmarł na serce. Zgon mógł być jednakże inscenizacją. Jest prawdopodobne, że śmierć Naczelnego Wodza nastąpiła latem 1942 roku, również zresztą z przyczyn naturalnych.

REKLAMA

Jedną z możliwych prób wyjaśnienia zagadki jest przypuszczenie, że Śmigły znalazł się w Polsce przede wszystkim po to, aby wobec nowej sytuacji strategicznej, jaką stworzył wybuch wojny niemiecko-sowieckiej i pasmo klęsk Armii Czerwonej, wszcząć rozmowy ostatniej szansy z czołowymi osobistościami III Rzeszy".

***

Edward Rydz-Śmigły odznaczony był m.in. Orderem Orła Białego, Orderem Virtuti Militari kl. II i V, Krzyżem Niepodległości z Mieczami, Orderem Polonia Restituta kl. I, II, i III, czterokrotnie Krzyżem Walecznych oraz Złotym Krzyżem Zasługi.

PAP, kk