66 lat temu, 20 września 1949 utworzono pierwszy rząd Konrada Adenauera, pierwszego kanclerza RFN.

Ten wybitny polityk czterokrotnie obejmował stanowisko kanclerza RFN. Ceniony na Zachodzie - w Polsce był negatywnym bohaterem mediów. W latach 50. i 60. propaganda komunistyczna przedstawiała go jako głównego orędownika zimnej wojny.

Dla polskiej racji stanu zasadnicze znaczenie miało uzyskanie prawnego potwierdzenia przebiegu północnej i zachodniej granicy państwa, ustalonej w 1945 na konferencji w Poczdamie. Niemiecka Republika Demokratyczna uznała tę granicę w 1950, ale Konrad Adenauer nie zaaprobował tego faktu, nie godził się też z podziałem Niemiec.

Sylwetkę kanclerza przedstawił w swej audycji z cyklu "Na historycznej wokandzie" Andrzej Sowa w grudniu 1993 roku. W rolę oskarżyciela niemieckiego polityka wcielił się red. Kazimierz Baranowski, natomiast obrony dokonań Adenauera podjął się wieloletni redaktor naczelny ”Polityki” i były wicepremier Mieczysław Rakowski.

- Adenauer mógłby być synem Bismarcka i w dużym stopniu go przypominał - mówił Kazimierz Baranowski. - Był to polityk w pewnych sprawach bardzo elastyczny, w innych niesłychanie twardy, wręcz betonowy. Człowiek, który tylko raz uczynił pewien ukłon w stronę bloku wschodniego, kiedy w 1955 pojechał odebrać jeńców niemieckich z obozów w ZSRR. Poza tym był nieustępliwy i to w sposób, który nie przynosił mu zaszczytu.

Zdaniem dziennikarza na skutek tej nieprzejednanej postawy Adenauera Polska poniosła wielkie straty. Stosunki dyplomatyczne nawiązaliśmy z naszym zachodnim sąsiadem dopiero w 1970 roku, kiedy przedawniły się przepisy, które pozwoliłyby naszym rodakom ubiegać się o odszkodowania za krzywdy doznane w czasie II wojny światowej. Takie ustawodawstwo wprowadził właśnie Konrad Adenauer.

- Był to człowiek niechętny niemieckiemu faszyzmowi - replikował Mieczysław Rakowski. - To on, w 1945 roku, powiedział słynne zdanie: "Każdemu Niemcowi, który pierwszy weźmie karabin do ręki, powinna uschnąć ręka".

Konrad Adenauer był przeciwnikiem Hitlera, z tego powodu w 1944 trafił do więzienia. Miał już wtedy blisko 70 lat. Anegdota mówi, że przyszedł do niego strażnik i powiedział: "Tylko niech pan nie popełnia samobójstwa, bo miałem tu już takich 70-latków, którzy to zrobili, a było z tego powodu wiele nieprzyjemności".

5 lat później, 15 września 1949 Adenauer został wybrany na kanclerza Niemiec i funkcję tę pełnił nieprzerwanie przez 14 lat.

Goście audycji "Na historycznej wokandzie" toczą spór o dokonania polityka. Analizują, dlaczego miał tak niechętny stosunek do ZSRR, dlaczego tak zaciekle bronił dawnych granic Niemiec.

- Miał dwie pasje: jedną był ogródek i hodowanie kwiatów, a drugą konstruowanie wynalazków. Pieniędzy z tego tytułu nie miał, ale opatentował sporo dziwnych rzeczy, np. kiełbasę z dodatkiem soi, zwaną kiełbasą kolońską, a także okulary przeciwsłoneczne, które miały służyć kierowcom podczas jazdy - słyszymy z kolei w audycji "Mieć 19 lat".

Posłuchaj, kim był Konrad Adenauer i jak przedstawiano go w Polskim Radiu w latach 60.

Zobacz fragment jednego z wystąpień kanclerza w 1953 roku.

Zanim stał się ojcem założycielem

Rozpoczął karierę polityczną po I wojnie światowej, kiedy jego rodzinna Lotaryngia została przywrócona Francji.

– Schuman był człowiekiem pogranicza francusko-niemieckiego. Wykształcony nie tylko na francuskich, ale i na niemieckich uniwersytetach, doktor praw, cywilista i to głównie z prawa niemieckiego. Problem budowy większych konstrukcji w Europie był dla niego jasny i zrozumiały – powiedział prof. Jan Zamoyski w audycji z cyklu "Postacie XX wieku".

W czasie II wojny światowej działał w ruchu oporu. Pozwoliło mu to zdobyć duży autorytet, dzięki któremu w latach 1947-48 pełnił urząd premiera Francji, a następnie do 1953 roku był ministrem spraw zagranicznych.

Odważna wizja budowania europejskiej wspólnoty

W latach pięćdziesiątych mało kto rozumiał potrzebę tworzenia ponadpaństwowych instytucji współpracy międzynarodowej.

– Pamiętajmy, że doświadczenia okresu międzywojennego były niedobre – mówił historyk prof. Jerzy Eisler. – Liga Narodów okazała się nieskuteczna. Wielu uważało, że idea Paneuropy czy ruchów ponadpaństwowych jest ideą utopijną i nierealną. Żeby po doświadczeniach II wojny światowej wystąpić z pomysłem budowania europejskiej wspólnoty, potrzeba było dużej odwagi i pewnej wizji. Tym bardziej, że tę wspólnotę trzeba było budować w sojuszu z Niemcami.

Plan Schumana

9 maja 1950 Robert Schuman przedstawił na posiedzeniu rządu francuskiego plan utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, nazwany później Deklaracją Schumana. W maju 1950 roku, we współpracy z francuskim politykiem i ekonomistą Jeanem Monnetem i kanclerzem Niemiec Konradem Adenauerem, doprowadził do porozumienia między Francją a Niemcami w sprawie wspólnego zarządzania przemysłami stalowym i węglowym na terenie Zagłębia Ruhry. 

Miało ono zapewnić kontrolę nad przemysłem ciężkim, co po kilku latach od zakończenia II wojny światowej miało tym większe znaczenie.

- Ta propozycja stanie się pierwszą konkretną podstawą Federacji Europejskiej, niezbędnej dla zachowania pokoju – mówił Robert Schuman w 1950 roku. – Zgromadzenie narodów europejskich wymaga, by usunięta została odwieczna wrogość Francji i Niemiec.

Deklarację podpisano 9 maja 1950. Jej konsekwencją było powstanie w 1952 roku Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Uznaje się ją też za początek procesu integracji europejskiej. Dla upamiętnienia tego wydarzenia, 9 maja świętowany jest jako Dzień Europy, nazywany oficjalnie Dniem Schumana. Francuski polityk, uważany za jednego z ojców Europy, pełnił w latach 1958-1960 funkcję przewodniczącego Parlamentu Europejskiego.

mk

Sygnatariuszami dokumentów było sześć państw: Francja, Republika Federalna Niemiec, Włochy, Belgia, Holandia i Luksemburg.

Po II wojnie światowej zrujnowana wyniszczającym konfliktem Europa została podzielona na dwa bloki: kapitalistyczny i socjalistyczny. Zapadła żelazna kurtyna. Głównymi rozgrywającymi na światowej szachownicy stały się dwa supermocarstwa – USA i ZSRR. Państwa Europy Zachodniej stanęły przed dwoma kluczowymi pytaniami: jak zapobiec podobnej do II wojny światowej tragedii w przyszłości i jak odbudować gospodarkę, a zarazem nie dopuścić do zmarginalizowania roli państw europejskich w polityce międzynarodowej. Zdano sobie sprawę, że państwa europejskie będą silniejsze, jeśli będą działać wspólnie.

"Musimy zbudować coś na kształt Stanów Zjednoczonych Europy (...) Pierwszym krokiem w odbudowie europejskiej rodziny musi być partnerstwo miedzy Francją a Niemcami" – powiedział w 1946 roku premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill.

Z potrzeby zbliżenia dawnych wrogów, Niemiec i Francji, zdawali sobie sprawę francuscy politycy Jean Monnet i Robert Schuman. Wspólnie z kanclerzem Republiki Federalnej Niemiec, Konradem Adenauerem, doszli do wniosku, że bazą dalszej integracji musi być współpraca gospodarcza. Tak powstała Europejska Wspólnota Węgla i Stali, która łączyła Francję i RFN w kluczowych gałęziach gospodarki. Do powołanej Traktatem Paryskim z 1951 roku EWWiS wkrótce przystąpiły kraje Beneluksu.

Kolejnym krokiem w integracji miało być zacieśnianie współpracy politycznej. Koncepcja powołania Europejskiej Wspólnoty Obronnej z własną armią szybko upadła, co udowadniało, że na tak dalekie posunięcia polityczne było jeszcze za wcześnie. Podstawą dalszego zacieśniania współpracy europejskiej musiała być gospodarka.

Dążono zatem do powołania unii celnej, która byłaby zaczątkiem wspólnego rynku oraz współpraca w zakresie energii atomowej. Zwieńczeniem tych starań było powołanie  na mocy Traktatów Rzymskich do życia Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej. Nie zrezygnowano jednak z aspiracji dalszej integracji politycznej.

Tym celom miało służyć wyeliminowanie ceł w stosunkach handlowych między państwami EWG i zniesienie ograniczeń ilościowych, w tym przepływu kapitału.

W 1993 roku, na mocy Traktatu z Maastricht, Europejska Wspólnota Gospodarcza zmieniła nazwę na Wspólnota Europejska. Od tej pory miała obejmować współpracę także w dziedzinach pozagospodarczych. Z kolei Wspólnota przestała istnieć 1 grudnia 2009 z chwilą wejścia w życie postanowień Traktatu Lizbońskiego.

bm