Jak bezpiecznie oglądać częściowe zaćmienie Słońca? Płyta CD to kiepski pomysł

Uwaga: pod żadnym pozorem nie należy patrzeć na słońce za pomocą lornetki, lunety, teleskopu lub innego instrumentu optycznego, jeśli nie mają one prawidłowo zamocowanych specjalnych filtrów słonecznych (o czym poniżej). Wiązka światła skupiona przez obiektyw jest wielokrotnie silniejsza (a zarazem gorętsza) niż ta, która w normalnych warunkach trafia do oka, i może doprowadzić do trwałego uszkodzenia wzroku, a nawet kalectwa.

• Już w sobotę częściowe zaćmienie Słońca w Polsce. O której godzinie patrzeć w niebo?
• Częściowe zaćmienie Słońca w Polsce. Kiedy i jak je obserwować

Nieco mniejsze, ale nadal poważne szkody wywołać może dłuższe oglądanie Słońca gołym okiem. Prowadzi to do nieodwracalnych zmian w siatkówce, a w skrajnych przypadkach do retinopatii słonecznej, choroby siatkówki, której skutkiem może być nawet ślepota.

Nierozsądne jest obserwowanie Słońca za pośrednictwem materiałów, które potocznie uchodzą za użyteczne w czasie zaćmienia, takich jak zdjęcia rentgenowskie, bardzo ciemne okulary słoneczne, płyty CD i przydymione szkła. Nie blokują one dostatecznie światła słonecznego, za to mogą oszukać oko, w którym na skutek rzuconego na nie cienia rozszerza się źrenica, wpuszczając znacznie więcej szkodliwego promieniowania ultrafioletowego i podczerwonego.

REKLAMA

Poniżej przedstawiamy krótką listę instrumentów, filtrów oraz technik, które zapewniają stuprocentowe bezpieczeństwo podczas obserwacji słonecznej w każdych warunkach - także podczas zaćmienia Słońca w sobotę 29 marca 2025 roku.

• Zaćmienie Słońca. "Nadszedł ostatni dzień świata", "znak sądu i śmierci"
• Ostatnie całkowite zaćmienie Słońca w Polsce. Posłuchaj niezwykłej relacji

Folia słoneczna

Folia słoneczna oparta jest na tzw. filtrze szarym, o którym mówi się też, że jest "neutralnie szary". Po angielsku używa się natomiast pojęcia "neutral density" ("neutralna gęstość"), stąd powszechnie używana nazwa "filtr ND". W uproszczeniu folia ta przyciemnia obraz (obniża wartość ekspozycji), a stopień tego przyciemnienia związany jest ze wzrastającą gęstością filtra. Do obserwacji Słońca konieczna jest gęstość ND5.

Folie słoneczne ND5 dostępne są w rozmaitych wariantach - mogą to być arkusze do samodzielnego pocięcia do żądanych wymiarów, filtry w obudowach i ramkach, które można przymocować do przyrządów obserwacyjnych, a także okulary (najczęściej papierowe), w których szkła zastąpiono folią.

REKLAMA

• Asteroidy wielkości 2024 YR4 już uderzały w Ziemię. "Zabójcy miast"
• Kobieta trafiona meteorytem. Kosmiczna tragedia Ann Hodges
• Dziewanna, Lem, Muminek, Zosiakaczmarek... Skąd się biorą nazwy planetoid?

Jak obserwować Słońce przy użyciu folii z filtrem ND5?

Po pierwsze: jeśli używamy instrumentów optycznych, folia słoneczna musi zawsze znaleźć się przed obiektywem przyrządu. Nie wolno umieścić jej z drugiej strony, ponieważ skupiona przez lornetkę czy teleskop wiązka światła zacznie topić folię, co następnie może narazić nasze oczy na działanie niszczącego promieniowania. Ramka z filtrem ND5, którą nałożymy na obiektyw, musi być dopasowana do jego szerokości oraz do wymiaru wyciętego kawałka folii - nie można bowiem dopuścić do przedostania się światła przez ewentualne szczeliny do wnętrza instrumentu.

Ponieważ podczas obserwacji w pełnym słońcu światło otacza nas z każdej strony, dla własnej wygody warto na czas obserwacji ukryć się pod kapturem bluzy lub nawet kocem, spod którego wystawać będzie jedynie obiektyw zabezpieczony folią. Dzięki temu będzie można w pełni cieszyć się niezakłóconym widokiem naszej gwiazdy.

Jeśli zamierzamy oglądać zaćmienie bez użycia instrumentów optycznych - przez okulary z filtrem ND5 lub własnoręcznie wykonane z folii słonecznej ramki trzymane w dłoni - pamiętajmy o wspomnianych już powyżej zasadach bezpieczeństwa. Starajmy się nie dopuścić, by jakikolwiek promień słoneczny padł na nasze oczy.

REKLAMA

• 100 lat temu Edwin Hubble pokazał, że Wszechświat to dużo więcej niż jedna galaktyka
• Ciemna materia kontra superziemia. Astronomiczne rewolucje Bohdana Paczyńskiego

Teleskopy słoneczne i kliny Herschela

Dla zapalonych astronomów, zarówno amatorów, jak i profesjonalistów, producenci sprzętu obserwacyjnego przygotowali kilka opcji, choć z pewnością będą one znacznie droższe od folii ND5. Ceny specjalistycznych teleskopów słonecznych wahają się między niespełna trzema tysiącami a nawet kilkudziesięcioma tysiącami złotych. Najwięcej kosztują przyrządy wyposażone w filtr H-alpha, który pozwala na niezwykle szczegółową obserwację powierzchni Słońca w bardzo wąskim paśmie światła.

Najtańsze kliny Herschela (nazwane od XIX-wiecznego astronoma Johna Herschela) dostępne są wprawdzie już od kilkuset złotych, ale bez połączenia z teleskopem nie zdadzą się na nic. Przyrząd ten to pryzmat, który odbija tylko drobną część światła do okularu instrumentu optycznego, umożliwiając bezpieczną obserwację Słońca - o ile użyje się szarego filtra, tym razem jednak o mniejszej gęstości ND3.

Obraz uzyskany dzięki zestawowi teleskopu z klinem Herschela ma najwyższą jakość możliwą do uzyskania w tzw. paśmie widzialnym światła, czyli takim, jaki na co dzień rejestruje nasz wzrok.

REKLAMA

• Dwie planetoidy otrzymały nazwy na cześć polskich astronomów związanych z Wilnem
• Kolejny półksiężyc i dalszy ciąg gry. Google Doodle uczy, czym jest cykl Księżyca
• Bitwa pod Szkłowem, czyli Litwini biją Moskwę "w samo straszne zaćmienia Słońca"

Projekcja okularowa

Dla tych, którzy są szczęśliwymi posiadaczami teleskopów, a w dodatku cieszą się sympatią licznych krewnych i znajomych, doskonałym rozwiązaniem będzie zastosowanie metody projekcji okularowej. Polega ona na tym, że w odpowiedniej odległości od okularu teleskopowego umieszczamy zwykłą białą kartkę, na której pojawia się dobrej jakości, ostry obraz Słońca. Dzięki temu zaćmienie Słońca może być obserwowane jednocześnie przez większą liczbę osób.

Trzeba pamiętać jednak, że długotrwałe wystawienie kartki na działanie skupionej wiązki światła może doprowadzić do zapłonu papieru, dlatego przy tej metodzie trzeba zachować ostrożność. Ponieważ zaś silne światło słoneczne padające jednocześnie poza samą rurą teleskopu często sprawia, że obraz Słońca może stać się mniej wyraźny, warto zamocować na instrumencie lub wokół niego ekrany (np. z kartonu) rzucające cień na kartkę.

• Gdzie my żyjemy? Wielka Debata, czyli tajemnica mgławic i rozmiarów Kosmosu
• "Tych wspaniałości nie widział nikt przede mną". Galileusz ogląda kosmos przez teleskop

Częściowe zaćmienie Słońca będzie można obserwować na terenie Polski w sobotę 29 marca 2025 roku. Zjawisko trwać będzie od godziny 11:50 do 13:06, jego szczyt przypadnie zaś na 12:28. Wówczas, zależnie od regionu, w którym będziemy oglądać zaćmienie, Księżyc zakryje od 12 procent (Małopolska) do 26 procent (Szczecin) średnicy tarczy słonecznej.

Źródło: Polskie Radio