W 1989 roku opozycyjne ugrupowanie Karta 77 opublikowało petycję, w której domagało się demokratyzacji życia kraju. Przywódcy partii odrzucili jednak porozumienie z opozycją. Kolejne fale demonstacji miały miejsce w październiku i listopadzie. 17 listopada władze zezwoliły na zorganizowanie manifestacji ku czci praskiego studenta zamordowanego w 1939 roku przez Niemców. Legalne zgromadzenie przekształciło się w antykomunistyczną demonstrację, która zapoczątkowała 12-dniowy okres manifestacji w całym kraju.

Powstały organizacje obywatelskie Forum Obywatelskie w Pradze i Społeczeństwo Przeciw Przemocy w Bratysławie. Jedną z najważniejszych postaci czeskich opozycji był późniejszy prezydent Czech Vaclav Havel. Dziś w rocznicę tamtych wydarzeń w Alei Narodowej, gdzie przed 20 laty milicja brutalnie zaatakowała demonstrację studentów, mieszkańcy stolicy złożą kwiaty przed tablicą pamiątkową i zapalą świeczki. Potem wezmą udział w uroczystym koncercie z udziałem najwyższych władz panstwa. W uroczystościach weźmie udział Vaclav Havel.

Prezydent Vaclav Klaus nie zorganizuje jednak oficjalnych uroczystości na Praskim Zamku. W wywiadzie dla dziennika "Lidove Noviny" wyraził on zdziwienie, dlaczego miałby zapraszać najwyższych urzędników państwowych, którzy z aksamitną rewolucją nie mieli nic wspólnego.

"Obserwując uroczystości związane z upadkiem muru berlińskiego, błogosławiłem chwilę, kiedy odmówiłem zorganizowania podobnej imprezy rocznicowej w Pradze" - powiedział prezydent Klaus.

Dodał, że przeraża go myśl, iż musiałbym na taką uroczystość zaprosić Nicolasa Sarkozy'ego, Dimitrija Medwiediewa czy Gordona Browna. "Sądzę, że z upadkiem komunizmu liderzy naszej socjaldemokracji mają tyle wspólnego, co pan Sarkozy" - Vaclav Klaus.

W ankiecie dziennika "Lidove Noviny" aż 80 procent Czechów wskazało na Vaclava Havla jako autentycznego przywódcę aksamitnej rewolucji. 60 procent Czechów odpowiedziało "tak" na pytanie, czy żyje się im lepiej po listopadzie 89 roku. 35 procent odpowiedziało zdecydowanie "nie".

Czesi przypominają również rocznicę aksamitnej rewolucji w postaci happenignów. W Ostrawie zbudowano "komunistyczne miasteczko". W centrum miasta wyrosły drewniane wieże strażnicze, policjanci legitymują przechodniów, trzeba wypełnić formularze wizowe, odstać w kolejkach po mięso. Zapominamy, jak było za komunizmu. Powinniśmy częściej organizować takie pokazy, bo młodzież tamte czasy ignoruje - twierdzą Czesi. Podobne happeningi odbędą się dziś w centrum Pragi.

Słowacka opozycja bojkotuje uroczystości

W stolicy Słowacji Bratysławie odbędą się uroczystości związane z wybuchem aksamitnej rewolucji. Ale - w przeciwieństwie do Pragi - skłóceni politycy zorganizowali własne, odrębne akcje wspomnieniowe.

Słowacka opozycja postanowiła zbojkotować oficjalny program państwowych uroczystości. Jest oburzona tym, że wczoraj, w pierwszym dniu obchodów aksamitnej rewolucji premier Robert Fico składał oficjalną wizytę w Moskwie. Po rozmowach z Vladimirem Putinem premier oświadczył, że "między Moskwą a Bratysławą nie ma żadnych problemów politycznych", a "Rosja jest gwarantem bezpieczeństwa energetycznego Słowacji."

W tym czasie delegaci Instytutu Pamięci Narodu odsłaniali na gmachu Uniwersytetu Komeńskiego w Bratyslawie tablicę upamiętaniającą wybuch aksamitnej rewolucji. Tablica jest dedykowaną studentom, którzy 16 listopada wyruszyli sprzed Uniwersytetu, demonstrując na ulicach Bratysławy.

Słowacka centro-prawica uznała, że wizyta premiera w Moskwie to świadoma prowokacja i poniżenie ludzi, którzy z narażeniem własnego życie wywalczyli wolność i demokrację w listopadzie 1989 roku. Mikulasz Dzurinda były szef rządu i przewodniczący Słowackiej Unii Chrześciańsko-Demokratycznej (SDKU) powiedział, że uczestnicy aksamitnej rewolucji i przedstawiciele opozycji zbojkotują dzisiejszy, oficjalny koncert w bratysławskim Teatrze Narodowym i zorganizują własne rocznicowe spotkanie w centrum miasta. W spotkaniu wezmą udział dysydenci listopada 89 roku.

Opozycja przyłączy się rownież do rocznicowego marszu, który przejdzie ulicami stolicy i odsłoni na Placu Hvezdoslava pomnik "Serce Europy" przedstawiający serce oplecione kolczastym drutem. W rocznicę rewolucji padają ostre i mocne słowa. "Zaproszenie z rąk komunistów na uroczystości 17 listopada można porównać z zaproszeniem faszystów na obchody zakończenia II wojny światowej - oswiadczył oburzony Dzurinda.

Wtorek jest na Słowacji, podobnie jak w Czechach świętem państwowym. Internetowe wydania gazet zadają pytania, czy słowacka młodzież pamięta o listopadzie 89 roku. O aksamitnej rewolucji mówi się tylko na jednej godzinie lekcyjnej. I to dopiero w 9 klasie. Zdaniem dziennika "Pravda "tylko nieliczni młodzi ludzie kojarzą wydarzenia 17 listopada z upadkiem komunizmu.

Tego dnia prascy studenci otrzymali pozwolenie komunistycznych władz na demonstrację. Planowano, że weźmie w niej udział około 5 tysięcy osób, aby uczcić 50. rocznicę zamknięcia czeskich uczelni przez Niemców i pamięć Jana Opletala, praskiego studenta, zamordowanego przez hitlerowców, 28 października 1939 roku.

W rezultacie w demonstracji uczestniczyło blisko 50 tysięcy ludzi, a wypadki wymknęły się spod kontroli władz. Rosnący tłum przeszedł na plac Wacława, który był miejscem historycznych wydarzeń, głównie w 1968 roku, gdy wojska Układu Warszawskiego krwawo rozpędziły rewolucję.

Zobacz nasz serwis specjalny o tamtych zdarzeniach Praga1968.polskieradio.pl

Drogę na plac Wacława tłumowi demonstrantów zablokowała policja i choć wręczali oni policjantom kwiaty, demonstracja została brutalnie spacyfikowana. Ponad 560 osób zostało rannych. W odpowiedzi na to, już w nocy rozpoczął się strajk studentów, do których potem przyłączyli się aktorzy. Dziesięć dni później ogłoszono dwugodzinny strajk generalny. Vaclav Havel, czołowy działacz opozycyjny, zwołał spotkanie wszystkich grup opozycyjnych i postanowiono powołać Forum Obywatelski, ruch społeczny wzorujący się na polskiej "Solidarności”. Wydarzenia w Pradze wywołały protesty w całej Czechosłowacji, dając początek ''aksamitnej rewolucji"

"Aksamitną rewolucję" poprzedziła fala antykomunistycznych demonstracji, które przetaczały się przez Czechosłowację od 1988 roku. Najbardziej znaczącą grupą opozycyjną była Karta 77, w której działali znani czescy dysydenci - Vaclav Havel i Jiři Dienstbier.

W tym czasie w Polsce już od dwóch miesięcy pracował rząd Tadeusza Mazowieckiego, a w Niemczech kilka dni wcześniej, 9 listopada, runął mur berliński. W wyniku "aksamitnej rewolucji", 10 grudnia 1989 roku powstał nowy rząd, w którym znaleźli się przedstawiciele opozycji, a niedługo potem, 29 grudnia Vaclav Havel, najbardziej znany czeski opozycjonista, został wybrany na prezydenta.

Następnie przeprowadzono reformy ustrojowe i utworzono Czecho - Słowacką Republikę Federacyjną. W pierwszych wolnych wyborach parlamentarnych 8 kwietnia 1990 roku zwyciężyło Forum Obywatelskie. Od 1 stycznia 1993 roku na mapie Europy pojawiły się Czechy i Słowacja.

Na pamiątkę wydarzeń z 1989 roku, od dziesięciu lat 17 listopada jest w Czechach świętem państwowym.

Amerykańska telewizja BBC podała w pierwszą rocznicę tych wydarzeń, że to radziecka KGB była organizatorem "aksamitnej rewolucji”. Ta prowokacja czechosłowackiej bezpieki (sterowanej przez KGB) miała doprowadzić do zmiany rządzącej ekipy prezydenta Gustava Husakana na inną, pod kierownictwem komunistów "z ludzką twarzą”. Bezpiece udało się doprowadzić do przewrotu, jednak kolejne wydarzenia potoczyły się własnym torem.

Zobacz serwis specjalny PR przygotowany na 25. rocznicę upadku komunizmu.

– System czechosłowacki był. Tak idiotyczny, że nawet zamykał muzyków za śpiewanie, za ostrzejsze granie – stwierdza gość Jedynki.

Karta 77 to czechosłowacka inicjatywa niezależna, łącząca środowiska chrześcijańskie, liberalne i rewizjonistyczne, działająca na rzecz przestrzegania praw człowieka w latach 1977–1992. Podjęta przede wszystkim w Czechach, jedynie symbolicznie na Słowacji. – Kartę, jej treść napisał Vaclav Havlel – przypomina Zbigniew Janas. W tekście Karty wskazywano na ciągłe naruszanie przez władze komunistyczne gwarantowanych umowami międzynarodowymi praw człowieka, w tym prawa do wolności wypowiedzi, wolności religii, prawa do prywatności. Podkreślano fakt prześladowań w związku z głoszonymi poglądami, np. poprzez pozbawienie pracy czy możliwości kształcenia. Karta 77 deklarowała, iż jest wolną, nieformalną i otwartą inicjatywą osób o różnych przekonaniach, różnej wiary i profesji, które łączy pragnienie obrony praw człowieka.

Sygnatariusze ustanowili swoimi reprezentantami, tzw. rzecznikami Vaclava Havla, Jana Patockę i Jiriego Hajka. – Zawsze było kilku rzeczników Karty. Oni się zmieniali, Havel był jej rzecznikiem dwa razy. To było uzależnione od aresztowań, które masowo rozpoczęły się zaraz po podpisaniu Karty 77 – tłumaczy Zbigniew Janas.

Wielu twórców Karty 77 rządziło Czechosłowacją, a później Czechami i Słowacją. – Tylko zanim do tego doszło, upłynęło wiele lat bardzo głębokich prześladowań, wsadzania do więzień, wyrzucania z pracy, niemożności studiowania – podkreśla gość Jedynki. – Przecież ci nasi przyjaciele w większości pracowali tak, jak Vaclav Havel, w browarze i w kotłowniach. Głównie w kotłowniach, bo władza komunistyczna najchętniej widziała opozycjonistów w tych odosobnionych miejscach – dodaje.

>>>Przeczytaj całą rozmowę

Janas nadmienia jednak, że działacze Karty 77 wiedzieli, co ich czeka. – To był sprzeciw również moralny. Podobnie jak w Polsce. Ludzie szli do więzienia, wychodzili i dalej działali – tłumaczy Janas. Karta77, jak zauważa polityk, była podobna do polskiego KOR-u. – Opierała się o te same ideały, zasady – podkreśla.

Deklarację Karty 77 przygotowano w grudniu 1976, a ogłoszono 6 stycznia 1977 z podpisami 242 sygnatariuszy i datą 1 stycznia 1977.

Rozmawiał Paweł Wojewódka.

(mb)