Dwa miasta, dwa życia

Życie Marka Walczewskiego, zarówno zawodowe jak i prywatne, dzieli się na dwie części. Pierwsza związana jest z Krakowem, w którym aktor urodził się 9 kwietnia 1937 roku, studiował (w krakowskiej PWST) oraz stworzył, od debiutu w 1960 roku na deskach Teatru Słowackiego w "Sławnej historii o Troilusie" do roku 1972, szereg znakomitych ról. Ogromna większość z nich miała miejsce w Teatrze Starym, w którym aktor pracował w latach 1964-72.

Krakowska część życia Marka Walczewskiego to także małżeństwo ze znaną aktorką, Anną Polony, z którą rozwód w 1974 roku był jednym z głównych przyczyn faktu, że w jego życiu pojawiła się także druga, warszawska część.

Okres warszawski zapoczątkowany jednym sezonem w Teatrze Współczesnym (1972-73) wiąże się także z pracą w Teatrze Ateneum (1973-76), Dramatycznym (1976-82) oraz Studio (1982-92) prowadzonym przez Jerzego Grzegorzewskiego.

Z kolei w życiu prywatnym Walczewskiego okres warszawski niemal od samego początku związany jest z osobą Małgorzaty Niemirskiej, z którą się ożenił w 1974 roku i z którą był aż do śmierci.

Grał u najlepszych

Marek Walczewski miał  szczęście współpracować z bardzo wybitnymi reżyserami teatralnymi. Już w szkole teatralnej otarł się o postać Jerzego Grotowskiego, który sam jeszcze studiując, intensywnie wymieniał z przyszłym aktorem liczne uwagi dotyczące pracy. W teatrach krakowskich Walczewski miał przyjemność współpracować z takimi tuzami polskiej sceny jak: Konrad Swinarski, Zygmunt Hübner, Józef Szajna czy Jerzy Jarocki. Z kolei w Warszawie Walczewski miał możliwość pracy z Jerzym Grzegorzewskim czy Maciejem Prusem.

Do historii polskiego teatru przejdzie zrealizowany przez Jerzego Jarockiego 1977 roku w Teatrze Dramatycznym w Warszawie spektakl "Król Lear". Warszawska publiczność mogła wówczas oglądać doskonały kwartet aktorski w osobach: Gustawa Holoubka (król Lear), Zbigniewa Zapasiewicza (hrabia Kentu), Piotra Fronczewskiego (błazen) oraz właśnie Marka Walczewskiego (Edgar). Jedną z najważniejszych ról w ostatnich latach życia aktora był arcybiskup w "Wymazywaniu" Krystiana Lupy (2001).

Mistrz drugiego planu

Walczewski stworzył wiele znakomitych ról w filmie. Jego specjalnością są charakterystyczne, głęboko zapadające w pamięć mocne role drugoplanowe. Do najważniejszych z nich należą: Tadeusz w "Pasażerce" 1963 Andrzeja Munka, Rosenkranz w "Trzeciej części nocy" (1971) Andrzeja Żuławskiego, gospodarz w "Weselu" (1972) oraz Bum-Bum w "Ziemi obiecanej" (1974) Andrzeja Wajdy, a także Płaza-Spławski w "Dziejach grzechu" (1975) Waleriana Borowczyka, Eligiusz Niewiadomski w "Śmierci prezydenta" (1977) Jerzego Kawalerowicza czy Pernat w "Golemie" (1979) Piotra Szulkina.

Aktor wszechstronny

Główną cechą wybitnego aktorstwa Marka Walczewskiego jest jego wszechstronność. Potrafił wykreować zarówno wybitne postacie komediowe, jak i demoniczne postacie szaleńców. Ale wachlarz jego możliwości jest o wiele szerszy.

- Do kunsztu aktorstwa powinno się dodać elementy fałszu, kuglarstwa, metafizyki i telepatii. Ja bym chciał grać tak, żeby użyć jak największej ilości spośród tych mikstur. Żeby działo się jak najwięcej - mówił Marek Walczewski w audycji Lidii Nowickiej w Polskim Radiu.

Aktor zintegrowany

Walczewski potrafił w swoją grę zaangażować wszystkie dostępne mu środki wyrazu. Łączył ogromną biegłość w posługiwaniu się głosem z niezwykłą precyzją ciała, które zawsze angażował w pełni w grane przez siebie postaci. Ponadto ogromnym atutem Walczewskiego była jego niezwykle plastyczna, ale i po prostu piękna, inteligencka twarz. Ten element miał okazję szczególnie wybrzmieć w kreowanych przez aktora wybitnych rolach filmowych.

Magda Teresa Wójcik nie miała wykształcenia aktorskiego. Skończyła natomiast wydział mechaniczny Politechniki Łódzkiej w 1955 roku, a po jego ukończeniu pracowała jako inżynier w zakładach PAFAWAG we Wrocławiu. Dopiero dzięki kontaktowi z filmem, w związku z małżeństwem z wybitnym operatorem filmowym, Jerzym Wójcikiem, zainteresowała się aktorstwem.

- To wszystko polegało na tym, że wyszłam za mąż za operatora filmowego, Jerzego Wójcika. Zaczęłam z nim jeździć, oglądać, jak aktorzy grają w filmie, to wszystko mnie bardzo fascynowało. Nie mieliśmy dzieci wtedy, więc mogłam spędzić cały dzień na planie filmowym - mówiła Magda Teresa Wojcik w Polskim Radiu w audycji Anny Arwaniti w 1991 roku.

Podróżując wraz z mężem po licznych planach filmowych miała okazję obserwować wspaniałych polskich aktorów w tak wybitnych filmach jak "Popiół i diament" (1958), "Matka Joanna od Aniołów" (1960), "Faraon" (1965), czy "Potop" (1973-74) i wiele innych. Ambicją Magdy Teresy Wójcik stało się jednak aktorstwo oparte na pełnej naturalności a nie, jak miało to miejsce w przypadku wielu kreacji aktorskich z okresu szkoły polskiej, takie, w którym dominowała swoista nadekspresja, kojarzona szczególnie z rolami Zbigniewa Cybulskiego.

- Największy zarzut na egzaminie eksternistycznym, którego zresztą nie zdałam, polegał więc na tym, że trudno u mnie odróżnić naturalność od aktorstwa - powiedziała Magda Teresa Wojcik w Polskim Radiu. 

Teatr

Zaczęła od ról w założonym w 1960 roku wraz z przyjacielem, Henrykiem Boukołowskim, Teatrze Adekwatnym. Teatr miał swoje siedziby w Cieszynie, Szczecinie, Płocku i wreszcie Warszawie, gdzie scena teatru przez wiele lat mieściła się w stołecznym domu kultury przy ulicy Brzozowej.

Kameralny teatr, w którym Magda Teresa Wójcik nie tylko przez lata występowała, ale i reżyserowała, stworzył ponad 80 spektakli opartych zarówno na utworach klasycznych jak i na dramaturgii współczesnej. Do najważniejszych należą "Antygona", "Medea", "Ryszard III", "Pan Tadeusz", "Proces", "Mewa", "Dżuma", czy "Cesarz".

Wyjątkowym osiągnięciem było oparte na improwizacji przedstawienie "Joanna d'Arc", w którym Magda Teresa Wójcik wcieliła się w rolę tytułową a także wystawiona po raz pierwszy na świecie "Bhagavad-Gita" według "Mahabharaty". Wiele z przedstawień dostało nagrody i wyróżnienia na festiwalach teatralnych w kraju i zagranicą.

- Jak grałam tą swoją Joannę d'Arc, to działy się rzeczy nieprawdopodobne. Ludzie płakali ze mną, potrafiło nas płakać razem 200-300 osób - opowiadała Magda Teresa Wojcik w Polskim Radiu. - Najwięcej siły dawała mi publiczność. Ona jakaś taka była zupełnie inna niż wszyscy inni dookoła. Oni zawsze mi mówili po spektaklach, że mam grać dalej - dodawała aktorka.

Film

Jednocześnie Magda Teresa Wójcik była wybitną aktorką filmową. Zagrała w 26 obrazach choć często były to role drugoplanowe. Zawsze jednak jej obecność na ekranie była znacząca. Jedną z najważniejszych ról w jej dorobku filmowym jest główna rola w słynnym "półkowniku" pod tytułem "Matka Królów" z 1982 roku w reżyserii Janusza Zaorskiego, w którym aktorka wcieliła się w tytułową postać Łucji Król.

Film, zatrzymany przez cenzurę na 5 lat w związku z wprowadzeniem w Polsce stanu wojennego, mógł być pokazany dopiero w 1987 roku. Jednak wtedy, na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni, zdobył 5 statuetek w tym Złotego Lwa dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej - Magdy Teresy Wójcik.

Praca z mężem

Aktorka wzięła też udział w kilku autorskich projektach męża, kiedy wyjątkowo pełnił on funkcję nie operatora lecz reżysera. Za każdym razem były to dzieła istotne, choć na ogół funkcjonujące poza głównym nurtem.

Do projektów tych należy zaliczyć improwizowany spektakl Teatru Telewizji pod tytułem "Relacja" z 1973 roku, w którym Magda Teresa Wójcik gra razem z Tadeuszem Janczarem parę, która poznała się w czasie Powstania Warszawskiego i po latach wspólnego małżeństwa wspomina tamten czas.

Również "Joanna d'Arc" - spektakl Teatru Adekwatnego - był pomysłem Jerzego Wójcika i w 1974 roku został zarejestrowany jako Teatr Telewizji.

Kolejnym ważnym przedsięwzięciem małżeństwa Wójcików był film "Skarga" z 1991 roku, do którego zdjęcia realizował inny wybitny operator, Witold Sobociński. W filmie tym aktorka wcieliła się w postać matki Stefana Stawickiego, jednego z zamordowanych robotników w czasie masakry w Szczecinie w 1970 roku. Akcja filmu skupia się na poszukiwaniach przez matkę ciała zamordowanego syna.

Jeszcze innym filmem wyreżyserowanym przez Jerzego Wójcika, w którym zagrała Magda Teresa Wójcik, był obraz "Wrota Europy" opowiadający o tragicznych losach trzech sanitariuszek na Kresach Wschodnich w czasie walk z bolszewikami w 1918 roku. Mimo iż Magda Teresa Wójcik gra w filmie bardzo niewielką rolę starej kobiety, to postać ta doskonale zapada w pamięć i pięknie wieńczy karierę filmową aktorki.

Magda Teresa Wójcik zmarła 17 września 2011 roku w Podkowie Leśnej.

az

Był przede wszystkim tzw. aktorem charakterystycznym. Publiczność zapamiętała go przede wszystkim dzięki wybitnym kreacjom epizodycznym. Przeszkodą na drodze do dużych ról były warunki fizyczne aktora. Jerzy Nowak był osobą niewielkiego wzrostu o bardzo charakterystycznej, na pierwszy rzut oka "niesympatycznej" twarzy.

Jako aktor Teatru Starego miał okazję współtworzyć spektakle tak wybitnych reżyserów jak Tadeusz Kantor, Jerzy Grotowski, Lidia Zamkow, Andrzej Wajda, Jerzy Jarocki czy Konrad Swinarski. 

Żydowska nisza

Ponieważ jego rysy budziły skojarzenia z semickimi, bardzo często wcielał się w postaci Żydów. Najbardziej znane jego kreacje tego rodzaju to Zucker w "Ziemi obiecanej" (1974) Andrzeja Wajdy czy inwestor Fischel Friehof w "Liście Schindlera" (1993) Stevena Spielberga.

Najważniejszą jego rolą teatralną i zarazem wielkim sukcesem była kreacja Hirsza Singera w spektaklu "Ja jestem Żyd z Wesela", w którym Nowak przedstawia autentyczne losy człowieka, który był pierwowzorem dla postaci Żyda w najważniejszym dramacie Stanisława Wyspiańskiego. Spektakl grano nieprzerwanie od 1994 do 2007 roku w Teatrze Starym, a także w wielu innych miejscach w Polsce i na świecie. Sztukę wystawiono ponad 600 razy.

Powodów sukcesów aktora w graniu semickich postaci należy szukać w jego przedwojennej młodości. Nowak wychowywał się bowiem w galicyjskim miasteczku, w którym żyła bardzo liczna społeczność żydowska. Dzięki swojemu fenomenalnemu słuchowi językowemu od dziecka mówił równie dobrze w kilku językach.

Gwara góralska

Jerzy Nowak od wczesnych lat razem z rodzicami odwiedzał Podhale, gdzie miał okazję zapoznać się z gwarą góralską. To doświadczenie umożliwiło mu później realizację swojego wielkiego marzenia - występowania w realizacjach ukochanych przez niego tekstów Kazimierza Przerwy-Tetmajera. W przedstawieniach tych Nowak z wielką wprawą posługiwał się gwarą góralską. Jednak nie wszystko, co z góralszczyzną związane fascynowało aktora w równym stopniu.

– Ja nie lubię wędrować po górach, bo ja mam za sobą prawie 5 lat wędrówki w lesie, w AK – mówił Jerzy Nowak w audycji Anny Retmaniak w Polskim Radiu w 2004 roku.

Wedle słów jego młodszego kuzyna, aktora Jana Guntera, do zadań Nowaka w podziemiu niepodległościowym należało wykonywanie wyroków śmierci. Zapewne między innymi w związku z tym Jerzy Nowak po wojnie nie ujawnił się.

Pedagog

W 1948 roku ukończył Państwową Szkołę Dramatyczną w Krakowie, a po latach, już jako aktor krakowskiego Teatru Starego, został jej wykładowcą. O istocie swojego zawodu wypowiadał się następująco:

– Aktorstwo to jest rzemiosło, mimo że wielu mówi, że to jest jakieś posłannictwo. Nie. Ja się szczycę tym, że jestem rzemieślnikiem – mówił Jerzy Nowak w audycji Polskiego Radia. Dodał do tego jednak pewne zastrzeżenie: – Do aktorstwa potrzebne są pudy szczęścia, a jak ktoś jeszcze ma talent i do tego jeszcze pracuje, to absolutnie nie zaszkodzi – dodawał aktor.

Film o umieraniu

Pod koniec życia Jerzy Nowak wystąpił jako główny bohater filmu dokumentalnego Marcina Koszałki pt. "Istnienie" (2007). Tematem filmu była śmierć i sposób godzenia się z nią. Aktor, rzekomo dowiedziawszy się o swojej poważnej chorobie, postanowił zapisać w testamencie swoje ciało na użytek Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie miało zostać spreparowane w formalinie. Film wzbudził znaczne zainteresowanie, natomiast plotki o chorobie aktora zostały zdementowane.

Jesienią 2009 roku ukazała się biografia Jerzego Nowaka pt. "Książka o miłości", którą napisał wspólnie z żoną, Marią Andruszkiewicz-Nowak. Rok później małżonka aktora zmarła. Jerzy Nowak odszedł natomiast 26 marca 2013 roku w Warszawie, pozostawiając po sobie kilkaset ról teatralnych i filmowych. 

az

Henryk Talar ukończył Technikum Mechaniczno-Elektryczne w Bielsku-Białej, dzięki czemu zaczął pracować w Teatrze Polskim w tym mieście. Sprawował tam funkcje techniczne - jako montażysta sceny - a jednocześnie był aktorem-adeptem. Aby rozwijać swój talent aktorski, rozpoczął studia w krakowskiej Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej.

Po ukończeniu jej z wyróżnieniem w 1969 roku, został zatrudniony w Teatrze Dramatycznym w Szczecinie. Tu zagrał między innymi w "Niemcach" i "Antygonie".

Kalisz

Po roku przeniósł się do Teatru im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu, gdzie dyrektorem była stawiająca wysokie wymagania Izabella Cywińska. Henryk Talar dostał szansę zagrania kilku głównych ról. Wcielił się między innymi w Konrada w "Wyzwoleniu" Stanisława Wyspiańskiego.

- Pamiętam przedstawienie w Kaliszu w teatrze Izy Cywińskiej, "Wyzwolenie" w reżyserii Macieja Prusa - mówił Henryk Talar w audycji Anny Lisieckiej w 2011 roku. - Gram Konrada i nagle ktoś z widowni mówi: Boże, ale on mały. To było dla mnie bardzo ważne doświadczenie. Aktor, który nie ma świadomości, kim jest, i jaki jest, i jak wygląda, jest aktorem zawsze balansującym na możliwościach technicznych, nigdy niesięgającym w głąb - dodawał.

W kaliskim teatrze Talar zagrał jeszcze między innymi w "Szewcach" Stanisława Ignacego Witkiewicza w reżyserii Macieja Prusa, "Trzech siostrach" Antoniego Czechowa w reżyserii Izabelli Cywińskiej, czy w "Mężu i żonie" Aleksandra Fredry w reżyserii Henryka Baranowskiego.

Warszawa - Ateneum

Od 1976 roku Henryk Talar był członkiem zespołu Teatru Ateneum im. Stefana Jaracza w Warszawie, gdzie razem z Romanem Wilhelmim zagrał w przedstawieniu wyreżyserowanym przez Macieja Domańskiego pod tytułem "Wyspa" na podstawie Athola Fugarda, Johna Kani i Winstona Ntshony.

- Gdyby nie Bułhakow, "Mistrz i Małgorzata", gdzie grałem Wolanda i Piłata, gdyby nie Wierchowieński w "Biesach" w reżyserii Józefa Witolda Grudy w Poznaniu, gdyby nie selekcja telewizyjna Tadeusza Kijańskiego według Waldemara Łysiaka, gdyby nie "Wyspa" Fugarda w reżyserii Macieja Lewańskiego w Teatrze Ateneum z Romanem Wilhelmim, można by powiedzieć, że mój ślad urwałby się na moich marzeniach - mówił Henryk Talar w audycji Polskiego Radia. - Ale to są te momenty, które w wyraźny sposób zaznaczyły się w moim myśleniu o mnie w teatrze. Gdyby nie te spotkania, nie warto byłoby być aktorem – dodawał.

W Teatrze Ateneum zagrał również w spektaklach w reżyserii Janusza Warmińskiego. Były to "Tryptyk listopadowy" według Stanisława Wyspiańskiego i "Po Hamlecie" Jerzego Żurka. 

Następnie od roku 1982 pracował w zespole Teatru Studio w Warszawie, by po 3 latach powrócić do Ateneum i zagrać u Adama Hanuszkiewicza główną rolę w "Marii i Woyzecku" na podstawie Georga Büchnera oraz ponownie u Janusza Warmińskiego w "Wiśniowym sadzie" Antona Czechowa. W 1993 wystąpił z kolei w "Antygonie w Nowym Jorku" na podstawie Janusza Głowackiego w reżyserii Izabelli Cywińskiej. 

Gościnnie występował wtedy we wrocławskim Teatrze Współczesnym jako Piszczyk w "Zezowatym szczęściu" Jerzego Stefana Stawińskiego w reżyserii Domańskiego, na warszawskiej Scenie Prezentacje, jako Denis w spektaklu Romualda Szejda "W rodzinnym sosie" Agnès Jaoui i Jean-Pierre'a Bacri czy w Teatrze Polskim w Poznaniu we wspomnianych już "Biesach" w reżyserii Józefa Grudy. Inną ważną rolą Talara była ta Teatrze im. Adama Mickiewicza w Częstochowie w spektaklu Łukasza Wylężałka pod tytułem "Lot nad kukułczym gniazdem" Dale'a Wassermana.

Teatr Narodowy

Od 2003 roku Henryk Talar jest członkiem zespołu Teatru Narodowego w Warszawie. Zagrał tu wiele wybitnych ról, w szczególności Pana Godzica w "Tartuffe albo szalbierz" Molièra w reżyserii Jacques'a Lassalle'a.

Poza teatrem

Henryk Talar ma na swoim koncie również wiele ról filmowych, m.in. w filmach: "Sól ziemi czarnej" Kazimierza Kutza, "Na srebrnym globie" Andrzeja Żuławskiego, serialach "Polskie drogi" Janusza Morgensterna, czy "Boża podszewka" Izabelli Cywińskiej.

Od 1975 Talar występuje także w Teatrze Polskiego Radia a od 1970 w Teatrze Telewizji, gdzie zagrał w kolejnej adaptacji "Wyzwolenia" w reżyserii Macieja Prusa na podstawie Stanisława Wyspiańskiego.

- Wspaniale mi się pracowało z młodym Prusem lata temu i wspaniale przy powtórnym wystawieniu "Wyzwolenia" w Teatrze Telewizji z Maciejem Prusem już o wiele starszym. Ważne jest dla mnie czy reżyser potrafi dotrzeć do serca aktora. Wiek nie ma żadnego znaczenia. Na przykład świetnie mi się też pracowało z młodym reżyserem Igorem Gorzkowskim, który mam nadzieję zajdzie daleko. Natomiast nie potrafię odnaleźć się, kiedy reżyser wchodzi na scenę i pokazuje - mówił aktor w audycji Anny Lisieckiej w Polskim Radiu.

Henryk Talar pełnił także funkcje kierownicze. W latach 1994-1997 był dyrektorem Teatru im. Adama Mickiewicza w Częstochowie a w latach 1997-1999 Teatru Polskiego w Bielsku-Białej. Od wielu lat uczy także w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi.

az